Sveitarstjórnarmál - 01.04.2001, Qupperneq 20

UMHVERFISMÁL
Þátttaka barna í Staðar-
dagskrárstarfi
Stefán Gíslason, verkefnisstjóri Staðardagskrár 21
„Mérfmnst að fólk œtti
að hlusta meira á börn “
Linda Björk Jóhannsdóttir,
11 ára, Mosfellsbœ
(Á umhverfisþingi 26.jan. 2001)
Nú er liðið nokkuð á þriðja ár sið-
an Samband íslenskra sveitarfélaga
og umhverfisráðuneytið hófú form-
legt samstarf í þeim tilgangi að að-
stoða íslensk sveitarfélög við gerð
Staðardagskrár 21 í samræmi við
samþykktir Heimsráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna um umhverfí og
þróun í Ríó 1992. í upphafí tóku
rúmlega 30 sveitarfélög þátt í þessu
starfi, en nú er áætlað að fjöldi
þeirra sveitarfélaga sem vinna með
einhverjum hætti að gerð Staðar-
dagskrár 21 sé nær 40.
Virk þátttaka almennings
Virk þátttaka almennings er einn
af homsteinum hugmyndafræðinnar
sem Staðardagskrá 21 byggir á.
Þannig er sérstaklega tekið fram í
28. kafla samþykktarinnar frá Ríó
(Dagskrár 21) að sveitarstjórnir
skuli „leita eftir samráði við ibúana
og samfélagið, atvinnulífíð og sam-
tök þess til að safha upplýsingum og
byggja upp samstöðu varðandi áætl-
anir um sjálfbæra þróun. Þetta sam-
ráð á að auðvelda þeim að endur-
hanna verkefni, stefnumörkun, lög
og reglur sem miða að því að ná
markmiðum Dagskrár 21. Samráðið
er einnig til þess fallið að auka með-
vitund fólks um málefhi sjálfbærrar
þróunar"11
Hver er þessi almenningur?
íslensk sveitarfélög hafa sinnt
þessu samráði með mjög mismun-
andi hætti. Dæmi eru um að Staðar-
dagskrárstarfið hafi alfarið verið í
höndum embættismanna sveitarfé-
laganna í blóra við orðalag 28. kafl-
ans, en annars staðar hefur almenn-
ingur tekið virkan þátt í starfmu frá
byijun. En hver er þessi almenning-
ur og hvað felst í orðinu þátttaka?
Réttindi barna og
ungmenna
Börn og ungmenni eru einn af
þeim hópum samfélagsins, sem
stundum gleymist að hafa með í
ráðum þrátt fyrir ákvæði 28. kaflans
sem vitnað er í hér að ffarnan. í 25.
kafla Dagskrár 21 er þó fjallað sér-
staklega um hlutverk barna í
ákvarðanatöku um umhverfismál og
þróun. Þar segir m.a. að „stjómvöld
skuli hafa samráð við ungmenni og
láta þau taka þátt í ákvörðunum sem
hafa áhrif á umhverfið“.2) í þessu
sambandi er vert að minna á að um
þriðjungur jarðarbúa em börn og
ungmenni og að Dagskrá 21 snýst
öll um viðleitnina til að skila þess-
um hópi auðlindum jarðar í nothæfú
ástandi.
í 12. gr. Bamasáttmála Samein-
uðu þjóðanna er einnig að finna
ákvæði um tillit til skoðana bama,
en þar segir m.a.: „Aðildarriki skulu
tryggja bami sem myndað getur eig-
in skoðanir rétt til að láta þær fijáls-
lega í ljós í öllum málum sem það
varða, og skal tekið réttmætt tillit til
skoðana þess í samræmi við aldur
þess og þroska.“3)
Á íslandi hefúr embætti umboðs-
manns barna41 það hlutverk að
standa vörð um hagsmuni, þarfir og
réttindi barna, m.a. með því að
stuðla að því að virtir verði þjóðrétt-
arsamningar um þessi efni5), þ.m.t.
Bamasáttmáli Sameinuðu þjóðanna.
Hvað er þátttaka?
Þegar hugmyndafræði Staðardag-
skrár 21 var kynnt fýrir fulltrúum
sveitarfélaga við upphaf íslenska
Staðardagskrárverkefnisins haustið
1998 var lögð áhersla á virka þátt-
töku ibúanna, þar á meðal bama og
ungmenna. I svörum við könnun
sem gerð var meðal sveitarfélaga í
ársbyijun 2000 kom ffarn að í 45%
þeirra sveitarfélaga sem þá unnu að
gerð Staðardagskrár 21 hefðu böm á
grunnskólaaldri tekið einhvem eða
mikinn þátt i Staðardagskrárstarfinu
og í 38% sveitarfélaganna hefðu
böm á leikskólaaldri tekið einhvem
eða mikinn þátt.6) I könnuninni var
hins vegar ekki reynt að meta í
hveiju þátttaka bamanna hefði verið
fólgin. Lausleg athugun bendir til
þess að í flestum þessara tilvika hafi
bömin fengið sérstaka fræðslu um
umhverfismál eða um Staðardag-
skrárstarfið eða að þau hafi tekið
þátt í afmörkuðum verkefnum varð-
andi flokkun úrgangs, jarðgerð o.fl.
Á hinn bóginn virðist fremur fátítt
að beinlínis hafi verið leitað til
barna til að fá fram hugmyndir
þeirra um ffamtíðina. Virk þátttaka
bama í Staðardagskrárstarfmu hlýt-
ur þó að byggjast á slíku samráði.
Virk þátttaka barna og
ungmenna
Sveitarstjómir þurfa að gera sér
grein fyrir mikilvægi þess að böm
82