Sveitarstjórnarmál - 01.04.2002, Blaðsíða 8

Sameining sveitarfélaga
Könnun RHA á sameiningum sveitarfélaga:
Ávinningur runnið til þjónustunnar
Meirihluti íbúa 12 sveitarfélaga af 37, sem
sameinuð voru í stærri sveitarfélög á und-
anförnum árum myndi greiða atkvæði
gegn slíkri sameiningu í dag í Ijósi feng-
innar reynslu en meirihluti íbúa 23
sveitarfélaga vera hlynntur sameiningu.
Gömlu sveitarfélögin þar sem meirihluti
reyndist gegn sameiningu eru Lýtings-
staðahreppur og Seiluhreppur, sem nú til-
heyra Sveitarfélaginu Skagafirði; Barða-
strandarhreppur, Bíldudalshreppur og
Rauðasandshreppur íVesturbyggð;
Hvammshreppur, Skarðshreppur og Suð-
urdalahreppur í Dalabyggð; Eski-
fjarðarkaupstaður og Reyðarfjarðar-
hreppur í Fjarðabyggð og Eyrarbakka- og
Stokkseyrarhreppur í Sveitarfélaginu Ár-
borg. Þetta kemur meðal annars fram í
viðamikilli könnun sem Rannsóknastofnun
Háskólans á Akureyri hefur unnið um
áhrif og afleiðingar sameininga sveitarfé-
laga sem kynnt var nýlega. Sveitarfélögin
sem könnunin náði til eru Sveitarfélagið
Árborg, Borgarfjarðarsveit, Snæfellsbær,
Dalabyggð, Vesturbyggð, Sveitarfélagið
Skagafjörður og Fjarðabyggð.
Sveitarfélögin sjö sem könnunin náði
til urðu öll til við sameiningu nokkuð
ólíkra sveitarfélaga. Innan nýju sveitarfé-
laganna má finna kaupstaði, stærri kaup-
túnahreppa og fyrrum litla sveitahreppa í
einu sveitarfélagi þótt samsetning þeirra
að þessu leyti sé nokkuð misjöfn. Land-
fræðilegar aðstæður innan þeirra eru um
margt ólfkar og nær könnunin því betur
þeim tilgangi að endurspegla flestar gerðir
sameininga. Að baki þeim sameiningum,
sem mynda þessi sjö sveitarfélög býr
einnig missterkur vilji íbúa þótt þær hafi
allsstaðar verið samþykktar með meiri-
hluta atkvæða eins og núgildandi lög
mæla fyrir. Skoðanir virðast þó enn nokk-
uð skiptar meðal íbúa um hvort fara hefði
átt þessa leið og á það bæði við um íbúa
fyrrum lítilla sveitahreppa og stærri sveit-
arfélaga á borð við kaupstaði á Austur-
landi sem nú mynda Fjarðabyggð.
áhrif íbúa jaðarbyggða
í samantekt Rannsóknastofnunar Háskól-
ans á Akureyri á niðurstöðum könnunar-
innar kemur fram að stjórnsýsla hinna
nýju sveitarfélaga virðist almennt skilvirk-
ari og faglegri en í gömlu sveitarfélögun-
um og með sameiningunum hafi eiginleg
stjórnsýsla fyrst orðið til fyrir íbúa fá-
mennu dreifbýlishreppanna. Einnig að í
nýju sveitarfélögunum hafi verið beitt
mismunandi lausnum á þeim vanda sem
staðsetning stjórnsýslunnar hefur skapað.
Bæði er um dreifða stjórnsýslu með einni
aðalskrifstofu að ræða en einnig eru dæmi
um algerlega dreifða stjórnsýslu eða að-
skildar stjórnsýsluskrifstofur eins og í
Fjarðabyggð. í fámennari sveitarfélögun-
um kemur fram að leitast er við að halda
stjórnsýslunni á einum stað með þeim
kostum og göllum sem því kunna að
fylgja. í samantektinni kemur fram að íbú-
ar jaðarbyggða upplifa lýðræðislega stöðu
sína með veikari hætti en í gömlu sveitar-
félögunum. Meiri fjarlægð er frá fulltrúum
til fólksins og erfiðara fyrir einstaklinga að
hafa áhrif á gang mála. Þetta er mat sveit-
arstjórnamanna í hinum nýju sveitarfé-
lögum engu að síður en íbúanna sjálfra.
Fjárhagslegur ávinningur hefur
runnið beint til þjónustunnar
í samantektinni kemur fram að beinn
hagnaður eða hagræðing var ekki alltaf
sett á oddinn og misjafnt hversu mikil
áhersla var lögð á fjárhagslega hagræð-
ingu sveitarsjóðanna af sameiningunum.
Þó var litið nokkuð til reglna Jöfnunar-
sjóðs sveitarfélaga og áhrifa þeirra í því
sambandi. Fram kemur að aukning hafi
orðið á útgjöldum flestra sveitarfélaganna
til stærstu málaflokkanna, sem eru
fræðslumál og félagsþjónusta. Einnig kem-
ur fram að ákveðin rekstrarhagræðing hafi
í flestum tilvikum náðst við sameiningu en
fjárhagslegur árangur hennar jafnan farið
til þess að jafna og auka þjónustu viðkom-
andi sveitarfélags við íbúa á öllu sveitarfé-
lagssvæðinu. Hin sameinuðu sveitarfélög
eiga ekki meiri innistæður í sjóði en þau
eldri en á móti kemur að oftar en ekki
hefur sameiningin skilað betri þjónustu og
bættum búsetuskilyrðum. Draga má þá
ályktun af athugunum Rannsóknastofnun-
ar HA að með sameiningunum hafi orðið
sterkari einingar til að byggja upp og efla
þá þjónustuþætti sem fólk telur mikil-
væga. í nokkrum tilvikum hafi sameining
verið alger forsenda þess að hægt væri að
ráðast í uppbyggingu í þágu atvinnu- og
mannlífs og bættra búsetuskilyrða þótt
áhrifa sameininganna gæti ekki fyrr en
eftir nokkurn tíma þegar atvinnulífið er
annars vegar.
ftarlega verður fjallað um skýrslu Rann-
sóknastofnunar Háskólans á Akureyri í
næsta tölublaði Sveitarstjórnarmála og
rætt við þá Grétar Þór Eyþórsson, stjórn-
málafræðing og forstöðumann rannsókna
hjá RHA, og Hjalta Jóhannesson, land-
fræðing og starfsmann stofnunarinnar.
Af þeim þremur sveitarfélögum sem sameinuðust undir merkjum Fjarðabyggðar er Neskaupstaður eini
staðurinn þar sem meirihluti íbúanna myndi greiða atkvæði með sameiningu í dag. Meirihluti íbúa
Reyðarfjarðar og Eskifjarðar myndi segja nei, samkvæmt rannsókn RHA á árangri af sameiningu
sveitarfélaga. Myndin er frá Neskaupstað.
Skilvirkari stjórnsýsla en minni
8