SunnudagsMogginn - 13.11.2011, Blaðsíða 42

42 13. nóvember 2011
Á miðvikudaginn er dagur ís-lenskrar tungu. Eins og les-endur vita var 16. nóvembervalinn vegna þess að Jónas
Hallgrímsson fæddist þann dag fyrir
margt löngu og mörgum þykir hann hafa
haft jákvæð áhrif á tungumálið. Jónas var
öflugur málnotandi og margt af því falleg-
asta og áhrifamesta sem hann samdi ber
merki um tilfinningasemi og næmi fyrir
umhverfi sínu. Nægir í því samhengi að
nefna alþekktar ljóðlínur eins og þessar
[…]
en anda sem unnast
fær aldregi
eilífð að skilið
[…]
Snemma lóan litla í
lofti bláu „dírrindí“
undir sólu syngur:
lofið gæsku gjafarans.
Mörg eru sammála því að margt af því
sem Jónas samdi sé með því fegursta og
besta sem samið hefur verið á íslensku,
ekki síst vegna tilfinningaseminnar og
næminnar.
Á dögunum las ég tvær fróðlegar greinar
í Netlu – Veftímariti um uppeldi og
menntun. Önnur er eftir þær Gerði
Bjarnadóttur og Guðnýju Guðbjörnsdóttur
og heitir Kynjakerfið og viðhorf fram-
haldsskólanema. Hin er eftir Ástu Jó-
hannsdóttur og Kristínu Önnu Hjálm-
arsdóttur og heitir Skaðleg karlmennska?
Greining á bókinni Mannasiðir Gillz. Í
þeirri fyrri kemur m.a. fram að marktæk-
ur munur er á viðhorfum stráka og stelpna
í framhaldsskólum til þess „að brjóta upp
hefðbundin kynjamynstur“. Strákar eru
íhaldssamari en stelpur í þessu tilliti, þeim
finnst ekki æskilegt að fara inn á svið sem
„tilheyra“ stelpum á meðan stelpur eru
frekar tilbúnar að fara inn á svið sem „til-
heyra“ strákum.
Grein Ástu og Kristínar varpar ljósi á
eina skýringu á íhaldssemi strákanna.
Bókin Mannasiðir Gillz seldist vel þegar
hún kom út árið 2009. Ungir karlar eða
„herramenn“ er markhópur bókarinnar,
enda er henni ætlað að vera leiðarvísir fyr-
ir þá til að forða þeim frá því að verða
„rasshausar“. Höfundur hefur sjálfur
haldið því fram að með skrifum sínum og
skoðunum sé hann að grínast enda sé
hann mikill húmoristi. Af því má gera ráð
fyrir að húmornum sé beitt í ákveðnum
tilgangi, að höfundur noti tungumálið á
markvissan og meðvitaðan hátt.
Í bókinni er mikið talað um karl-
mennsku og sanna karla. Sannir karlar
raka t.d. á sér punginn, eru kjötaðir og
tanaðir. Ef höfundur er jafnmikill húmor-
isti og hann vill vera að láta eru þessar
hugmyndir tómt grín og sjálfur tekur
hann grínið alla leið, a.m.k. hvað varðar
kjötun á eigin skrokki og tönun (hef ekki
séð punginn á Gillz). Ekki veit ég hvort
Gillz finnst hann sjálfur vera brandari en
ég leyfi mér að fullyrða að stór hópur les-
enda hans fattar ekki grínið og tekur
skrifin alvarlega. Og þess vegna, m.a., eru
viðhorf framhaldsskólastráka eins og þau
eru, þeir eru efni í „sanna karla“ sem
skipta konum í tvo hópa „prinsessur og
drasl“.
Í skrifum Gillz er tilfinningasemi ekki
fyrir sanna karla og því kannski eins gott
að Jónas er löngu dauður og við tókum
ástfóstri við skrif hans áður en forheimsk-
ar hugmyndir nútímamanna um karl-
mennsku þröngvuðu sér inn í vitund
þjóðarinnar. Margir karlar eru sannir
karlar einmitt af því að þeir eru allt annað
en afsprengi klámvædda nútímakarlsins.
Þeir eru tilfinningaverur, blíðir, og næmir
og þeir elska börn en það gera bara „kell-
ingar [sem] eru líka bara drasl“ svo vitnað
sé í Mannasiði Gillz.
Mugison er ungur karl sem er óhræddur
við að semja tilfinningasama og næma
texta. Lesendur þekkja vel þessar línur
[…]
stingum af
smáfjölskylduhjörð
[…]
kveðjum stress og skjáinn
syngjum lag - spilum spil
þá er gott að vera til.
Eins og Jónas notar Mugison tungu-
málið á skapandi hátt til að tjá tilfinningar
og hreyfa við lesendum/hlustendum.
Vonandi eru vinsældir hans til marks um
að fólk sé orðið þreytt á úldnum hug-
myndum eins og þeim sem birtast hjá
Gillz því flest fólk er auðvitað „satt fólk“
sem hefur tilfinningar og nýtur þess að
heyra/lesa texta sem er fullur af tilfinn-
ingum og næmi og fallegum orðum.
Var Jónas Hall-
grímsson rasshaus?
Tugutak
Halldóra Björt Ewen
hew@mh.is
’
Margir karlar eru
sannir karlar einmitt
af því að þeir eru allt
annað en afsprengi klám-
vædda nútímakarlsins.
El
ín
Es
th
er
Málið
Helvítis stöðluð
kynjahlutverk!
B ernskubók Sigurðar Pálssonarhefst á svipmynd af pilti semræðst í það verk í handavinnuað saga út Ísland úr krossviði.
Það tók hann veturinn að saga vestur
fyrir land og dag var tekið að lengja þegar
hann var kominn inn á Norðurland og
hann braut ekki sagarblað fyrr en í Ax-
arfirði, „fyrir algjöran klaufaskap þegar
ég leit uppúr verkinu, horfði út um
gluggann og hugsaði: ég er að saga hérna
útifyrir og sveigði blaðið ógætilega um
leið“.
Sigurður fæddist í Öxarfirði, eða Ax-
arfirði eins og hann segir, á Skinnastað
þar sem faðir hans var prestur. Það var
hitabylgja þennan júlídag, eins og les-
endur fræðast um í frásögn þar sem
fjallað er um bernskuna og uppgötvanir
barnsins; uppvöxtinn til fjórtán ára ald-
urs í tiltölulega afskektri sveit fyrir norð-
an. Þá hélt Sigurður í skóla suður til
Reykjavíkur og hvörf urðu í sögu hans.
„Þetta er vefnaður,“ segir Sigurður
þegar hann er spurður um efni Bernsku-
bókar, en hann hlaut Íslensku bók-
menntaverðlaunin 2007 fyrir Minnisbók
sem fjallar um námsár hans í Frakklandi.
“Mér fannst merkilegt að átta mig á því
að texti er af sömu rót og orðið textíll -
textus á latínu. Bókmenntatexti er vefn-
aður, þessi bók er vefnaður. Eitt af ein-
kennum bókarinnar eru tengsl og teng-
ingar, ég reyni að tengja. Tengja hið smáa
einhverju stærra, jafnvel hinu allra
stærsta, tengja eitt atvik alheiminum, og
allt þar á milli. Tenging er lykilorðið.“
Foreldrarnir magnaðar persónur
Í bókinni bregður Sigurður upp myndum
frá uppvexti sínum, með eldri systkinum
og foreldrunum Páli Þorleifssyni og Guð-
rúnu Elísabetu Arnórsdóttur.
„Hvorugt foreldra minna var Þing-
eyingur og pabbi hafði aldrei komið í
Þingeyjasýslur þegar hann kom í fyrsta
skipti norður sem prestur, árið 1926.
Þessi fjarlægð í tíma er svo furðuleg því
pabbi var fimmtugur þegar ég fæddist og
mamma 43 ára. Hvaðan var hann að
koma 1926? Jú, frá París! Og þar áður var
hann í framhaldsnámi í Þýskalandi. Hann
hafði sótt um Skinnastað af rælni, ætlaði
að vera þar í tvö ár en var í fjörutíu.
Í föðurætt minni eru ekkert nema
Skaftfellingar eins langt og rakið verður,
og þar endum við í landnáminu á manni
sem var Íri, frjáls maður, og hét Ketill
fíflski. Hann var kallaður það vegna þess
að hann var kristinn, það fannst norrænu
snillingunum frekar fíflalegt,“ segir Sig-
urður og brosir.
„Mamma var hins vegar Borgfirðingur
og ýmislegt fleira gott. Þau giftu sig á Al-
þingishátíðinni 1930, mamma flutti
norður og þar var þeirra líf. Foreldrar
mínir voru bæði magnaðar persónur,
passlega ólík og hentuðu vel hvort öðru.
Og ákaflega góðir kennarar bæði tvö,
ekki bara pabbi en hann var annálaður
kennari. Þó svo að ég hafi ekki verið í
skóla fyrr en ég kom í landspróf í Reykja-
vík 14 ára, þá fékk ég frábæra einka-
kennslu hjá þeim heima. Þess utan var ég
tvisvar hálfan vetur í skólanum í Lundi
og þar voru líka afburða kennarar, Arn-
þrúður mágkona mín og Lína í Seli.“
Öll börn eru listamenn
Það hefur aldrei verið á stefnuskrá Sig-
urðar Pálssonar að skrifa ævisögu. Minn-
isbók er um minnið, segir hann, en hér
tekst hann á við bernskuna.
„Það er skrítin reynsla að marinerast
svona lengi í þessu viðfangsefni,“ segir
Sigurður hugsi. „Ég er að reyna að finna
sjónarhorn barnsins; þegar ég fann það
fóru hlutirnir að ganga upp. Þá fór ég að
endurlifa. Skynjun barnsins er mik-
ilvægur þáttur í verkinu, öll börn eru
Skrásetningar-
brjálæðið byrj-
aði snemma
„Bókmenntatexti er vefnaður, þessi bók
er vefnaður,“ segir Sigurður Pálsson um
nýja bók sína, Bernskubók. Í henni fjallar
Sigurður um uppvöxt sinn á Skinnastað
í Axarfirði og er skynjun barnsins
mikilvægur þáttur í verkinu.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók