Morgunblaðið - 23.12.2011, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. DESEMBER 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Marg-víslegargrillur
ganga um að hefði
þetta og hitt verið
með öðrum brag
hefðu stærstu eig-
endur bankanna ekki étið þá
upp að innan, falið spor sín með
flóknum brellum, og banka-
stjórarnir ekki tekið þátt í því
og endurskoðendur, sem mak-
að hafa krókinn enn betur eftir
fall en fyrir það, sett upp gler-
augu sem sást í gegnum, þegar
þeir endurskoðuðu reikninga
bankanna.
Alls konar álitsgerðir og
ákvarðanir þings og stjórn-
valda hafa þennan fyrirslátt
sem réttlætingu fyrir því að
auka flækjustig stjórnkerfisins
um allan helming. Rannsókn-
arnefnd Alþingis er svo sann-
arlega ekki hafin yfir gagnrýni.
Hún mátti að lögum ekki áfell-
ast opinbera starfsmenn form-
lega nema hægt væri að sýna
fram á að atvik sem til slíks
leiddi hefðu beinlínis stuðlað
að því að bankar féllu. Álykt-
anir hennar eru þó fullar af fá-
fengilegu smælki sem er fjarri
því að uppfylla þetta skýra
lagaskilyrði. Það hlægilegasta
er kannski að komast að þeirri
niðurstöðu að hefði óformlegri
munnlegri fyrirspurn verið
svarað skriflega fáeinum mín-
útum fyrir hrun hefði kannski
ekki orðið neitt hrun!
Ævisaga fjármálaráðherra
Bandaríkjanna, sem fjallaði um
þessa tíma, sýnir hvílíkt fá-
fengi þess háttar tal er og
nefndarmönnum til óbæt-
anlegs álitshnekkis. Lengi vel
var talað um skýrslu þessa sem
óvéfengjanlegt helgirit enda
gaf þjóðkirkjan út umburð-
arbréf um að sóknir skyldu
leggja út fé fyrir þykkildinu og
láta það standa frammi í
kirkjum landsins. Í þeim hús-
um voru þó fyrir rit skrifuð af
rismeiri postulum með
óbrenglaðri réttlætiskennd og
á mun betra máli, jafnvel eftir
nýju þýðinguna, en nefndaraf-
urðin var.
Og allt sem gert nýtt með
vísun í „hrunið“, iðulega sótt í
sjóð eldgamalla fordóma, er
kallað „umbætur“ en nafn-
skreyting er eitt helsta ein-
kenni núverandi stjórnvalda.
„Norræn velferð“, „skjald-
borg“, „umbótanefndir“, „rýni-
hópar“, „faglegt ráðning-
arferli“, „mannréttinda-
ráðuneyti“, sem látið var sjá
um fangelsismálin, „velferð-
arráðuneytið“, sem notað hefur
verið til að lækka barnabætur
um fjórðung og einnig hjá þeim
sem minnst hafa eru nokkur
heiti úr langri runu.
Flestar nýju nafngiftirnar
munu eiga greiða leið í nýja
samantekt um íslensk öf-
ugmæli. Draga átti úr „for-
ingjaræðinu“ og
auka völd þingsins
og nefnda þess. En
þegar meirihluti
sjálfrar utanrík-
ismálanefndar Al-
þingis lýsir því í
raun yfir að utanríkisráðherr-
ann sé ekki fær um að fara með
ESA-kæruna fyrir Íslands
hönd (sem þjóðin áttaði sig á
langt á undan nefndinni) þá er
án umhugsunar ákveðið að
gera ekkert með álit nefnd-
arinnar. Talað var um að opna
fundi þessarar nefndar og hef-
ur lítið orðið úr þeim loforðum.
Þess í stað er ákveðið að sýna
almenningi það svart á hvítu að
ekkert mark er tekið á slíkri
nefnd nema hún hlýði.
Eitt nýmælið varð þó að
veruleika í fyrrakvöld. Þá
ákvað Samfylkingin að brydda
upp á því að vera með opna
Kastljósfundi. Utanrík-
isráðherrann reið á vaðið og
bauð til sín pólitískum sálu-
félaga sínum af Fréttastofu
RÚV. Það hefur ekki verið auð-
velt að velja úr þeim mikla
fjölda sem uppfyllir öll skilyrði
þar innan dyra. Í sjálfu sér
hefði ekki verið hægt að finna
að því þótt Össur hefði haft Óð-
in, Helga, Sigríði og Jóhönnu
og eina þrjá aðra með í þessari
opnu útsendingu, sem fór svo
ljómandi vel fram. Ein skoðun
margrödduð er óneitanlega há-
tíðleg og hefði því passað vel í
lok aðventunnar.
En gesturinn hagaði sér óað-
finnanlega og kinkaði kolli
áhugasamur, jafnvel í tilefni af
mestu skringilegheitunum og
spillti að því leyti ekki jólagleð-
inni á nokkurn hátt. Össur
vitnaði að auki nokkrum sinn-
um í „utanríkisráðherrann“
máli sínu til stuðnings, sem
alltaf gleður aðdáendur hans
óumræðilega mikið. Það virðist
vera gott á milli þeirra, þótt ut-
anríkisráðherrann hafi enn
ekki vitnað í Össur.
Hann talaði einnig svo oft og
myndarlega niður til hins
óreynda unglingspilts, Sig-
mundar Davíðs, formanns
Framsóknarflokksins, að það
var eitthvað sætt og föðurlegt
við það enda þótti gestinum
það bersýnilega svo fjarska-
lega viðeigandi, sem það
örugglega var. Það var því við
hæfi og sýndi að þessir opnu
Kastljósfundir Samfylking-
arinnar eiga svo sannarlega
rétt á sér, þegar gestgjafinn,
svona rétt í lokin kallaði gest
sinn af fréttastofunni „elskuna
sína“. Það undirstrikaði mat
þeirra þriggja, Össurar, utan-
ríkisráðherrans, sem hann
vitnaði oft til, og áheyrn-
arfulltrúans af fréttastofunni,
að útsendingin væri í alla staði
vel heppnuð. Því getur enginn
maður mælt í mót með nokk-
urri sanngirni.
Það er athyglisverð
nýbreytni að hafa
innilega flokksfundi
í opinni dagskrá}
Ósköp elskulegt
Í
dag er Þorláksmessa og þá borða
sumir kæsta skötu. Einu sinni löptu
Íslendingar dauðann úr skel og
þurftu þá að vera býsna hugvitssamir
til að draga fram lífið. Fólk fann því
upp ýmsar aðferðir við geymslu og nýtingu
matvæla. Ein þeirra er kæsing, en þá er fisk-
ur, t.d. skata, grafinn niður eða settur í eitt-
hvert ílát og látinn gerjast í einhvern tíma.
Líklega var dekur við bragðlauka ekki í fyr-
irrúmi þegar þessi aðferð var fundin upp,
heldur hrein og klár sjálfsbjargarviðleitni.
En þetta var í gamla daga. Í dag svigna hill-
ur matvöruverslana undan alls kyns kræs-
ingum frá ýmsum heimshornum. Í ljósi þess
er með ólíkindum að nokkur skuli af fúsum og
frjálsum vilja stinga kæstri skötu upp í sig.
Fyrir utan óþefinn er leitun að matvælum sem
eru jafn óaðlaðandi útlits; þetta líkist í besta falli ein-
hverju sem einstaklingur í annarlegu ástandi hefur skil-
að úr iðrum sér.
Vegna þessa skötuáts skiptist íslenska þjóðin í tvær
andstæðar fylkingar í dag; fólkið sem borðar skötu og
fólkið sem borðar ekki skötu. Til hægðarauka verður hér
eftir talað um skötufólkið í þessum pistli og er þar átt við
fólk sem borðar skötu. Það má í fjarlægð þekkja á óþef
sem af því leggur eftir að það hefur lagt sér þennan fisk
til munns. En þegar nær kemur er annað sem einkennir
þennan þjóðfélagshóp; drýldni í fasi og svipbrigðum. Það
er nefnilega þannig að þeir sem borða skötu á Þorláks-
messu líta óskaplega mikið niður á þá sem
ekki borða skötu. Athygli og umfjöllun eykur
síðan stórum á þetta, en árlega sækja fjöl-
miðlar heim fólk sem situr að skötusnæðingi.
Þar situr jafnan einhver fyrir svörum sem
segir digurbarkalega að skatan sé ekki al-
mennilega kæst fyrr en hún fái tárin til að
renna. Þvílík og önnur eins hreystimennska!
Að grenja yfir gömlum fiski.
Þeir sem ekki borða skötu og líða fyrir skö-
tuát annarra fá aftur á móti litla athygli og
eiga sér fáa málsvara. Margt skötufólk lítur
nefnilega á skötuát sem nokkurs konar
manndómspróf og þeir sem standast það eru
að þeirra mati sannkölluð hraustmenni sem
ekki láta sér allt fyrir brjósti brenna. Hinir,
sem ekki vilja af ýmsum ástæðum leggja
þetta sér til munns, eru aftur á móti rolur
sem ekki þora neinu. Síðarnefndi hópurinn þarf svo að
sitja undir áfrýjunarorðum skötufólksins. „Fáðu þér
bara einn bita. Þetta drepur þig ekki.“
Einmitt það. Eru til einhverjar tölulegar staðreyndir
þess efnis að enginn hafi geispað golunni eftir að hafa
lagt sér þennan gerjaða fisk til munns? Og sé kæst skata
svona óskaplega góð, hvernig stendur þá á því að fólk
borðar hana bara einu sinni á ári?
Það þýðir ekkert fyrir góðhjartaða og velmeinandi les-
endur að senda mér tölvupóst og bjóða mér í skötuhlað-
borð úti í bæ í dag í von um að mér snúist hugur. Ég kem
ekki og skötu mun ég aldrei snæða. annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Grenjað yfir gömlum fiski
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Vilhjálmur Andri Kjartans.
vilhjalmur@mbl.is
K
ostnaður af lánum
smálánafyrirtækja er
gífurlega mikill miðað
við lánsupphæðina. Af
ódýrustu lánum sem í
boði eru hjá þeim þarf að greiða 25
prósent af heildarvirði lánsins í lán-
tökukostnað. Lánstíminn er þar að
auki mjög stuttur eða 15 dagar og
kostnaður við milliinnheimtu af lán-
um getur numið allt að 11.000 krón-
um, samkvæmt upplýsingum á vef-
síðu Hraðpeninga en fyrirtækið
ásamt fyrirtækinu Kredia hefur náð
fótfestu á smálánamarkaðnum á Ís-
landi og veita fyrirtækin lán frá 10
þúsund krónum upp í 40 þúsund. Þá
hafa Hraðpeningar boðið sérstökum
viðskiptavinum sínum lán upp á allt
að 80 þúsund krónur yfir jólin. Til
samanburðar eru kjör á almennum
yfirdráttarlánum til einstaklinga hjá
Landsbankanum 11,50% og ekki
nema 8,20% hjá námsmönnum. Það
þýðir að einstaklingur sem tekur
10.000 króna yfirdráttarlán í 15
daga borgar ekki nema 48 krónur í
vexti. Á sama tíma þarf að greiða
2.500 krónur í lántökugjald hjá smá-
lánafyrirtækki fyrir samskonar lán.
Utan eftirlits og laga
Þó smálánafyrirtækin þurfi að
fylgja almennum lögum og reglum í
landinu falla lánin þeirra, eins og
þau eru sett upp í dag, ekki undir
lög um neytendalán og fyrirtækin
sjálf falla ekki undir lög nr. 161/
2002 um fjármálafyrirtæki.
„Við skoðuðum á sínum tíma
heimasíðurnar þeirra til þess að at-
huga hvort þau uppfylltu lög um
rafræna þjónustu og lög um hús-
göngu- og fjarsölusamninga og þau
uppfylltu öll þau skilyrði sem koma
fram þar, en lög um neytendalán ná
ekki til lánanna eins og þau eru
uppsett í dag. En í þeim lögum eru
settar formkröfur um hvað skal
koma fram í lánasamningi og hvaða
form hann á að hafa,“ segir Þórunn
Anna Árnadóttir, sviðsstjóri hjá
Neytendastofu.
Samkvæmt upplýsingum frá
Fjármálaeftirlitinu er
útlánastarfsemi starfsleyf-
isskyld samkvæmt lögum nr. 161/
2002 um fjármálafyrirtæki, þó ein-
ungis ef útlánin eru fjármögnuð
með endurgreiðanlegum fjármunum
frá almenningi, þ.e. innlánum eða
skuldaviðurkenningum.
Í tilviki smálánafyrirtækjanna
er ekki um að ræða veitingu útlána
sem fjármögnuð eru með end-
urgreiðanlegum fjármunum frá al-
menningi. Þau teljast því ekki vera
fjármálafyrirtæki sem falla undir
eftirlit Fjármálaeftirlitsins.
Hetjur eða skúrkar
Umræðan um smálánafyr-
irtækin hefur verið að aukast og
starfsemi þeirra er orðin fleirum
kunn. Neytendasamtökin hafa með-
al annars varað við lánum fyr-
irtækjanna og í bréfi sem samtökin
sendu fyrir ári síðan til Gylfa Magn-
ússonar, þá efnahags- og við-
skiptaráðherra, segja samtökin m.a.
„Lán sem þessi hafa verið harðlega
gagnrýnd í nágrannalöndum okkar
enda beinist markaðssetningin að-
allega að yngri neytendum og þeim
sem hafa lítið handa á milli auk þess
sem ekki er hægt að tala um ann-
að en okurvexti.“ Smálánafyr-
irtæki eru fylgifiskur þess að
búa í frjálsu samfélagi og
fjöldi fólks hefur tekið þeim
fagnandi. Því vaknar spurn-
ing hvort nokkuð annað sé
hægt að gera en að upp-
lýsa fólk um kjör lán-
anna og kenna al-
mennt fjármálalæsi í
skólum.
Smálánafyrirtæki
utan eftirlits FME
Vaxtavextir af lánum hjá smálánafyrirtækjum
Smálán: 10.000 kr. Lánstími: 15 dagar Kostnaður: 2.500 kr.
Ársávöxtun m.v. mismunandi kostnað lánveitanda:
25.000%
20.000%
15.000%
10.000%
5.000%
0%
Kostnaður
lántakanda:
0 kr. 500 kr. 1.000 kr. 1.500 kr. 2.000 kr. 2.500 kr.
22.711%
8.348%
2.899%
228%917% 0%
Dæmi:
Ef kostnaður smálánafyrirtækis er 0 kr.
er ársávöxtun 22.711%.
Ef kostnaður lánveitandans er 500 kr.
þá er ársávöxtun 8.348% .
„Ég tel að það þurfi að fara
varlega í að halda í höndina
á einstaklingnum og passa
upp á hann á hverju götu-
horni. Þetta eru ekki háar
upphæðir sem ættu að valda
einstaklingum miklum vand-
ræðum en að taka slíkt lán
er þó dæmi um algjöran
skort á fjármálalæsi,“ segir
Pétur H. Blöndal, alþing-
ismaður, spurður um starf-
semi smálánafyrirtækja. „Við
erum að tala um nærri
22.700% vexti á árs-
grundvelli miðað við lántöku-
gjald á 10.000 króna láni og
um 900% vexti miðað við
1500 króna kostnað lán-
veitandans við lánið. Ég
bið því fólk að vinsamleg-
ast ekki taka lán fyrir
jólagjöfum, allra síst ef
það ætlar að gefa mér
eitthvað fallegt um
jólin,“ segir Pét-
ur.
22.700%
vextir
SKORTUR Á FJÁRMÁLA-
LÆSI AÐ TAKA SMÁLÁN
Pétur H.
Blöndal