Morgunblaðið - 29.02.2012, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. FEBRÚAR 2012
Í slippnum Nú þegar sólin hækkar á lofti og vorið nálgast óðfluga er ekki seinna vænna að gera hvalaskoðunarskipin klár fyrir sumarvertíðina. Hér er eitt þeirra lagfært í Slippnum í Reykjavík.
Ómar
„Einkavæðing hefur verið
mikil á síðustu áratugum og
frjálshyggjan ekki riðið við
einteyming.“ Þessi og svip-
aðar alhæfingar hafa verið
áberandi undanfarið og ef
marka má umræðuna hafa
opinber umsvif verið á miklu
undanhaldi síðustu ár og
einkavæðing atvinnugreina
verið allsráðandi. – En er
þetta rétt? Hvað segja op-
inberar tölur um opinber umsvif? Hefur
hlutur ríkis og sveitarfélaga minnkað mikið
á síðustu áratugum?
Fór báknið burt?
Í dag eru umsvif ríkis- og sveitarfélaga
meira en 50% af þjóðarframleiðslu. Hér er
þó ótalin bein og óbein eign í bönkum og fyr-
irtækjum. Ef marka má umræðuna um
frjálshyggju síðustu ára og áratuga ætti
þessi hlutdeild að hafa skroppið saman og
hafa þá jafnframt verið miklu stærri hér áð-
ur fyrr. Tölurnar sýna allt annan sannleik.
Þegar litið er yfir síðustu hundrað ár er
engu líkara en sósíalisminn hafi jafnt og þétt
náð yfirhöndinni í íslensku samfélagi. Fyrir
1914 voru umsvifin minniháttar og fara í
raun ekki yfir 10% fyrr en í annarri heim-
styrjöldinni (sem við Íslendingar köllum þá
síðari). Þó mismikið hafi verið gefið í hvað
varðar útgjöld hins opinbera er ljóst að þau
hafa tífaldast á öldinni að hlutfalli! – Svipaða
sögu er að segja í mörgum öðrum löndum,
en jafnvel þar er líka talað um mikla einka-
væðingu og frjálshyggju síðustu áratuga.
Ef við skoðum lykilatvinnugreinar á Ís-
landi er ljóst að nær öll menntun, heilbrigð-
iskerfi, orkuframleiðsla og dreifing er á
höndum hins opinbera Þá fer um
þriðjungur ríkisútgjalda í milli-
færslur og niðurgreiðslur og má
segja þar séu stórir hópar rík-
isreknir að hluta eða öllu leyti.
Þá má ekki gleyma því að ríkið
hefur verið aldrei verið um-
svifameira í bankarekstri en ein-
mitt nú. Svipaða sögu er að segja
um mörg önnur lönd. Vandi
Vesturlanda liggur því varla í því
að einkafyrirtæki hafi tekið yfir
fleiri verkefni. Skuldavandi rík-
issjóða stafar einmitt af því að
ríkið og sveitarfélög hafa aukið umsvif sín
og skuldbindingar gríðarlega. Á sama tíma
og þessi þróun á sér stað fjölgar þeim ört
sem komast á lífeyrisaldur. Hvernig sem
menn vinna úr þeim vanda er mikilvægt að
halda því til haga sem rétt er. Umsvif hins
opinbera hafa vaxið stórlega en ekki minnk-
að. Árin fyrir bankahrun eru engin und-
antekning frá því; þvert á móti var aukn-
ingin óvenjumikil.
Í meðfylgjandi línuriti sést þróun útgjalda
ríkis og sveitarfélaga frá árinu 1900-2010.
Sagt er að ein mynd segi meira en þúsund
orð og stundum er betra að sjá stóru mynd-
ina en festast ekki í því smáa.
Eftir Eyþór
Arnalds
»Hefur einkavæðing og
frjálshyggja verið ráð-
andi síðustu ár? Tölurnar
segja annað. Það er eins og
sósíalisminn hafi vaxið jafnt
og þétt alla síðustu öld.
Eyþór Arnalds
Höfundur er framkvæmdastjóri
og bæjarfulltrúi.
Goðsögnin um
frjálshyggjuna
Útgjöld sem hlutfall af landsframleiðslu
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
19
00 19
10
19
20
193
0
19
40 19
50
19
60 197
0
19
80
19
90
20
00 20
10
Hið opinbera
Ríkið
Nýlega lögðum við, nokkrir þing-
menn Framsóknar, fram á Alþingi
þingsályktunartillögu sem fjallaði
um nokkur þeirra álitaefna sem hafa
verið til umræðu vegna virkjana-
áforma og fjármögnunar þeirra.
Markmiðið er að skoða og meta kosti
og galla á einstökum þáttum. Á
flokksþingi Framsóknar vorið 2011
var lögð fram metnaðarfull stefna í
orkumálum sem tók m.a. á nokkrum
þessara viðfangsefna.
Útgáfa virkjanaleyfa
Ísland býr yfir miklum endurnýjanlegum orku-
auðlindum og ætla má að arðsemi af nýtingu þeirra
geti í framtíðinni orðið mikil. Mikilvægt er að
tryggja að almenningur á Íslandi njóti umtalsverðs
hluta af afrakstri þeirra og að nýting orkuauðlind-
anna stjórnist af heildarhagsmunum landsmanna.
Í Noregi, sem lengi hefur verið í fararbroddi ríkja
sem framleiða og selja orku, er áberandi það sam-
félagssjónarmið að almenningur njóti verulegs
hluta ábatans sem til verður við nýtingu nátt-
úrulegra orkuauðlinda. Þess vegna leggjum við til
að við úthlutun virkjanaleyfa til raforkufram-
leiðslu, jafnt á eignarlöndum sem þjóðlendum,
verði miðað við að virkjanir stærri en 5-15 MW
verði í eigu orkufyrirtækja sem að a.m.k. 2/3 hlut-
um séu í eigu ríkis eða sveitarfélaga eða félaga í
þeirra eigu að sama hlutfalli. Það væri ein leið til að
tryggja að almenningur njóti eðlilegs ábata af
orkuauðlindinni. Jafnframt verði skapaður hvati
fyrir landeigendur til að nýta orkukosti á sínu landi
til að byggja smáar virkjanir, þeim til hagsbóta.
Breytt eignarhald Landsvirkjunar
Ef tekið er mið af þeirri framtíðarsýn sem for-
svarsmenn Landsvirkjunar hafa kynnt á und-
anförnum misserum virðist ljóst að á næstu árum
verði ráðist í verulegar fjárfestingar í nýjum vatns-
afls- og jarðhitavirkjunum. Í ljósi óvissu á erlend-
um lánamörkuðum bendir ýmislegt til þess að
styrkja þyrfti eiginfjárgrunn Landsvirkjunar með
nýju eigin fé, til að af slíkum framkvæmdum geti
orðið.
Í Noregi ráða fyrirtæki í eigu hins opinbera um
90% af allri raforkuframleiðslu. Statkraft, lang-
stærsti raforkuframleiðandi í Noregi, hefur um
34% af heildarraforkuframleiðslunni, er að fullu í
eigu norska ríkisins og í olíu- og gasvinnslu ræður
Statoil um 80% af allri olíu- og gasvinnslu á norska
landgrunninu. Árið 2001 ákváðu norsk stjórnvöld
að skrá Statoil á hlutabréfamarkað og er fyr-
irtækið nú bæði skráð á hlutabréfamarkaði í Nor-
egi og í New York. Norska ríkið er hins vegar
áfram ráðandi aðili í félaginu með 67% eignarhlut.
Í tillögu okkar er lagt til að skoðað verði hvort
hagkvæmt sé fyrir ríkissjóð og landsmenn að gefa
öflugum innlendum langtímafjárfestum eins og líf-
eyrissjóðunum kost á að koma inn í Landsvirkjun
sem meðeigendur að fyrirtækinu með eignarhlut
sem væri samtals allt að 30% að hámarki. Lang-
tímafjárfesting í hlutabréfum fyr-
irtækis eins og Landsvirkjunar ætti
að falla mjög vel að fjárfesting-
arstefnu og hagsmunum lífeyrissjóð-
anna auk þess sem slíkt mundi styðja
með mikilvægum hætti við uppbygg-
ingu atvinnulífsins hér á landi. Jafn-
framt þyrfti að tryggja að sá eign-
arhlutur gæti ekki gengið kaupum og
sölum á almennum markaði.
Verkefnafjármögnun
Þá viljum við láta kanna hvort
ástæða sé til að setja almennar regl-
ur og viðmiðanir í lög um skýra heim-
ild fyrirtækja í eigu opinberra aðila
til að standa að verkefnafjármögnun stærri fjár-
frekra verkefna með innlendum og/eða erlendum
aðilum. Á undanförnum árum hafa komið upp hug-
myndir um að hið opinbera og fyrirtæki í þess
eigu, svo sem Landsvirkjun, fjármagni einstakar
framkvæmdir með svokallaðri verkefna-
fjármögnun. Eftir gjaldþrot íslenska bankakerf-
isins hefur aukin umræða orðið um verkefna-
fjármögnun og fjölmargir stjórnmálamenn lagt til
að þessi leið verði farin við fjármögnun nýrra virkj-
anaframkvæmda. Nokkuð skortir á að viðkomandi
aðilar hafi kynnt sér hvaða kosti og ókosti slíkt fyr-
irkomulag hefur og hvaða afleiðingar það kann að
hafa í för með sér, t.d. ef viðkomandi framkvæmd
gengur ekki fjárhagslega eins og upphaflega var
áætlað.
Sæstrengur
Á haustfundi Landsvirkjunar 2011 sagði fram-
kvæmdastjóri markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs
fyrirtækisins að sæstrengur væri „hugsanlega
stærsta viðskiptatækifæri Landsvirkjunar“. Í til-
lögu okkar er lagt til að kannað verði hvort ástæða
sé til að ríkið hafi frumkvæði að mörkun skýrrar
stefnu um hvernig best verði staðið að vinnu, und-
irbúningi og hagkvæmnisathugun vegna lagningar
rafmagnskapals frá Íslandi til Evrópu og með
hvaða hætti eðlilegt er að helstu raforkufyrirtæki
landsins komi að því undirbúningsstarfi. Hér er
um svo umfangsmikið mál að ræða að stjórnvöld
geta ekki látið það afskiptalaust. Mikilvægt er að
gera sér grein fyrir öllum hliðaráhrifum þess og
ekki er eðlilegt að Landsvirkjun ein standi fyrir
slíkri athugun.
Við þessa vinnu er mikilvægt að höfð verði hlið-
sjón af þeim lögum og fyrirkomulagi sem er ann-
ars staðar á Norðurlöndum, einkum í Noregi. Mik-
ilvægt er að flýta þeirri vinnu og er gert ráð fyrir
að henni ljúki ekki síðar en næsta sumar.
Eftir Sigurð Inga
Jóhannsson
» Á flokksþingi Framsóknar
vorið 2011 var lögð fram
metnaðarfull stefna í orkumálum
sem tók meðal annars á nokkrum
þessara viðfangsefna.
Sigurður Ingi
Jóhannsson
Höfundur er þingmaður Framsóknarflokksins.
Framtíðarsýn
í orkumálum