Morgunblaðið - 26.04.2012, Síða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2012
Bið Ein vinsælasta lest landsins er í Fjölskyldugarðinum en á stundum þarf að bíða eftir að hún fari af stað.
Ómar
Fyrir nokkrum
árum fékk ég sím-
tal frá íbúa í til-
tölulega litlu
sveitarfélagi sem
spurði mig hvaða
umboð ég hefði til
að senda út boðs-
kort til allra út-
lendinga og fara
um allan heim til
að bjóða hvern
sem vildi velkominn í heimsókn í
hans sveitarfélag þar sem þeir
færu um hans eignarland.
Ég taldi mig þá ekki einungis
hafa umboð heldur í reynd lög-
bundið hlutverk að reyna að ná
gestum til landsins og dreifa
þeim um allt land til arðsemi fyr-
ir þjóðarbúið.
Eftir því sem árin líða og gest-
unum fjölgar hef ég oft hugsað
til þessa símtals og hvernig mál
hafa þróast síðan. Gat löggjafinn
veitt þetta galopna umboð með
vísan til almannaréttar?
Nú er svo komið með nútíma
samskiptatækni að mikill fjöldi
einstaklinga og fyrirtækja, inn-
lendir og erlendir hafa sent út
boð til hundraða milljóna fólks
um allan heim að koma til þessa
umrædda litla sveitarfélags á Ís-
landi, á jörð mannsins og telja
sig hafa umboð til þess og þá oft-
ar en ekki vísað til almannarétt-
arins.
Þá gæti vaknað hér eins og
farið er að bera á sums staðar sú
siðferðilega og jafnvel lög-
fræðilega spurning hvort allir
þeir sem senda boðsbréfin sem
víðast hafi til þess ótakmarkað
umboð.
Þetta kann að reynast langsótt
spurning en farið er að spyrja
hennar víða þrátt fyrir lög um al-
mannarétt.
Þessi spurning gæti orðið
raunhæf hér eins og erlendis,
m.a. þegar hinir boðnu gestir
færu hugsanlega að þrengja að
íbúum lítilla og stórra sveitarfé-
laga og jafnvel skerða þá þjón-
ustu sem þeir teldu sig hafa for-
gang að vegna sinnar búsetu og
skattgreiðslna.
Í nefndu símtali kom í ljós að
ástæða spurningarinnar var m.a.
að viðkomandi sagðist varla
lengur geta farið í sund í sveitar-
félaginu: „þar sem þar væri allt
fullt af ferðamönnum“.
Þessa sögu rifja ég nú upp til
að minna enn á hve mikilvægt er
að ferðaþjónustan sé byggð upp í
sátt við ekki aðeins landið heldur
ekki síður í sátt við þjóðina sem
hér býr.
Þá hefur það gerst að gestir
sem stjórnvöld buðu formlega að
skoða ákveðinn stað hér á landi
fyrir skömmu reyndust ekki vel-
komnir af hendi landeiganda
þegar á reyndi.
Fyrir nokkru sótti ég fund á
einum fallegsta stað í Evrópu.
Þangað kemur fjöldi gesta og þá
sérstaklega til myndatöku af
sérstæðu náttúrufyrirbæri í
einkaeign.
Eigandi telur sig eiga ákveð-
inn rétt og innheimtir nú gjald af
þeim sem þarna koma til mynda-
töku.
Hann telur sig einnig eiga að
fá hluta af þeim tekjum sem
myndasmiðir hafa af birtingu
þessara mynda á vef og í öðrum
fjölmiðlum. Hann sé jú eigandi
fyrirmyndarinnar.
Myndirnar birtast um allan
heim og ljósmyndarar fá sumir
háar fjárhæðir fyrir þessar
myndir og eiga höfundarrétt á
þeim.
Er réttur eiganda fyrirmynd-
arinnar einhver?
Ég minnist samtala við land-
eigendur hér á landi um möguleg
réttindi vegna birt-
ingar mynda af
þeirra vatni í op-
inberum
landkynningar-
bæklingi.
Þannig að það er
ekki víst að það sé
sjálfgefið til allrar
framtíðar að ljós-
myndarar,
kvikmyndagerðar-
menn og fleiri geti
tekið myndir í at-
vinnuskyni af hver, fossi, eldgíg,
jökullóni eða öðrum náttúrfyr-
irbærum í einkaeign og eigi síð-
an einir höfundarrétt af þessum
myndum í öllum miðlum án
nokkurs réttar þess sem á mynd-
efnið.
Þessar og fleiri siðferðilegar
og jafnvel lögfræðilegar spurn-
ingar eru nú áleitnar víða um
heim eftir því sem aukin umsvif
ferðaþjónustu skila aukinni arð-
semi á sama tíma og lög eru sett
um gjöld fyrir afnot af auðlind-
um almennt.
18. júní nk. má gera ráð fyrir
að hér verði nálægt 25.000 er-
lendir gestir.
Þeim hefur í reynd öllum verið
boðið af mismunandi aðilum, sem
allir telja sig hafa umboð til þess
að heimsækja Gullfoss og Geysi
þennan dag. Svo kemur í ljós hve
margir þiggja boðið.
Fjölmargir slíkir dagar eiga
eftir að koma upp á næstu árum.
Gera má ráð fyrir að heima-
menn og eigendur þess sem
dregur gestina að og skapar
þannig tekjur munu í auknum
mæli spyrja spurninga um sann-
girni og þeirra hlut í þessum
auknu umsvifum.
Gætu aukin umsvif orðið til
þess að huga þurfi að breyttri
lagasetningu um afnot þessarar
auðlindar í atvinnuskyni?
Er öllum innlendum og er-
lendum aðilum heimilt að gera út
á íslenska náttúru í atvinnuskyni
um alla framtíð, hvort sem er í
þjóðareign eða einkaeign, án
skilyrða? Sé svarið já og sátt um
það þá þarf ekki að velta því
meira fyrir sér. Sé svarið á hinn
bóginn nei þá þarf sem allra
fyrst að móta í samvinnu allra
aðila það fyrirkomulag sem á að
gilda um þessi afnot. Opið umboð
til atvinnureksturs í skjóli al-
mannaréttar gæti kallað á
árekstra við landeigendur og
þjóðina.
Niðurstaða um óbreytt ástand
eða breytt þarf að verða sátt
allra í stórauknum umsvifum og
álagi á land og mannlíf á næstu
árum og áratugum.
Verði þolmörkum fólks í land-
inu á einhverjum tíma ofboðið
eða íbúum þyki sér misboðið
vegna þess sem þeir upplifa með
réttu eða röngu jafnvel sem arð-
rán af sínum eignum sameig-
inlegum eða í einkaeign er sú
hætta fyrir hendi að myndast
geti neikvætt viðhorf til þessa
mikilvæga atvinnuvegar.
Það má ekki gerast því ferða-
þjónusta verður aldrei byggð
upp til framtíðar í ósátt við þjóð-
ina.
Eftir Magnús
Oddsson
» Gæti opið umboð
allra innlendra og
erlendra aðila til af-
nota auðlindarinnar í
atvinnuskyni með vís-
an til almannaréttar
skapað vandamál í
framtíðinni?
Magnús Oddsson
Höfundur er frv. ferðamálastjóri
og hefur unnið að flug- og ferða-
málum í áratugi.
Umboð til
heimboðs?
Hver sendir börnin sín
í skóla og á íþrótta-
æfingar yfir 632 metra
háan fjallveg í rútu? Við
foreldrar og íbúar
Fjarðabyggðar þurfum
að gera það. Er það for-
svaranlegt að fjall kljúfi í
sundur eitt öflugasta
bæjarfélag Íslands?
Hvers vegna ýta stjórn-
völd gerð Norðfjarð-
arganga á undan sér ár
eftir ár þrátt fyrir fjöldann allan af
loforðum um að hefja framkvæmdir?
Stjórnvöld hafa lagt ríka áherslu á
að sveitarfélög sameinist. Í Fjarða-
byggð hefur verið mikil samvinna milli
íþróttafélaga og aukin samvinna er á
milli foreldra í bæjarfélaginu og þ. a. l.
þekkjast börn betur á milli fjarða. Við
bílprófsaldur finnst þeim eðlilegt að
sækja heim vini sína þó fara þurfi um
göngin. Þessar ferðir um Oddsskarð
eru hættulegar og við foreldrar höfum
áhyggjur. Stjórnvöld hafa att okkur út
í sameiningu, við höfum staðið við
okkar hluta og aukið alla samvinnu en
stjórnvöld fresta endalaust forsendu
sameiningarinnar. Það er gerð nýrra
Norðfjarðarganga.
Tugir ferða eru farnar vikulega með
börn og ungmenni um Oddsskarð. 60
börn á grunnskólaaldri sækja æfingar
vikulega og fara um Oddsskarðsgöng
til íþróttahallarinnar á Reyðarfirði.
Veður er oft gott niðri á fjörðunum þó
illviðri ríki á fjallvegum og skjótt skip-
ast veður í lofti. Í byrjun litum við for-
eldrar á samæfingarnar sem tíma-
bundna lausn þar til ný
með skólarútu eða á eigin vegum um
þennan fjallveg.
Ríkisstjórn Íslands þarf að gera sér
grein fyrir því að Austurland er blóm-
legur staður til að búa á og við Aust-
firðingar leggjum ríflega til sam-
félagsins. Nútíma-samgöngur eru
eðlilegar kröfur sem við eigum heimt-
ingu á. Við höfum beðið þolinmóð
lengi og tími er kominn til að efna
löngu gefin loforð.
Öllum er ljóst að Oddsskarðsgöng
eru hættuleg slysagildra. Þau eru ein-
breið, í þeim er blindhæð og reglulega
hrynur grjót úr gangaloftinu sem geta
lent á veginum. Verklegar fram-
kvæmdir við Norðfjarðargöng áttu að
hefjast árið 2009 en þeim var frestað
til ársins 2011. Í drögum að nýrri sam-
gönguáætlun er gert ráð fyrir enn
meiri frestun, nú fram á tímabilið 2015
til 2018. Ég tala fyrir hönd allra for-
eldra í Fjarðabyggð er ég segi að ára-
löng frestun á framkvæmdum er með
öllu óásættanleg. Það hljóta stjórnvöld
að skilja og taki því af skarið og hefji
framkvæmdir við Norðfjarðargöng án
frekari tafa.
Norðfjarðargöng væru
gerð. Nú er svo komið að
kynslóð barna er að vaxa
úr grasi sem þekkir ekk-
ert annað en að ferðast
um þennan fjallveg til að
sækja íþróttaæfingar.
Við erum minnug
slyssins sem varð í vetur
þegar rúta með sjö
starfsmenn Alcoa valt í
hálku og gjöreyðilagðist.
Mikil mildi var að allir
sluppu lifandi úr lífshásk-
anum. Augnarbliki áður
átti önnur rúta leið um
með ungar stúlkur að koma af knatt-
spyrnuæfingu. Sú rúta slapp við vind-
hviðuna sem þeytti seinni rútunni út
af. Hvernig hefði stúlkunum reitt af í
ofsaveðrinu sem geisaði? Á að bíða
eftir mannfórnum?
Þegar ungmenni og foreldrar í
Fjarðabyggð velja framhaldsskóla er
um nokkra kosti að ræða: Senda barn-
ið úr landsfjórðungnum. Það er mjög
kostnaðarsamt. Því fylgir að sjá á eftir
barninu og geta lítið fylgt því eftir og
stutt á þessum miklu mótunarárum.
Annar kostur er að senda barnið í
Menntaskólann á Egilsstöðum sem er
í næsta nágrenni. Flestir fara þá á
heimavist sem hefur sömu ókosti og
fyrsti möguleikinn. Þessu fylgir að
ferðast um Fagradalinn sem er mjög
erfiður fjallvegur og hefur á síðustu
árum kostað líf tveggja nemenda úr
Fjarðabyggð sem sóttu nám í Mennta-
skólanum á Egilsstöðum. Þriðji kost-
urinn er að sækja nám í Verkmennta-
skóla Austurlands í Neskaupstað og
ferðast daglega um Oddsskarð með
öllum þeim hættum sem því fylgja. Í
dag ferðast tugir nemenda daglega
Eftir Önnu Margréti
Sigurðardóttur »Mikil mildi var að all-
ir sluppu lifandi úr
lífsháskanum. Augna-
bliki áður átti önnur rúta
leið um með ungar stúlk-
ur að koma af knatt-
spyrnuæfingu.
Anna Margrét
Sigurðardóttir
Höfundur er lyfjafræðingur, formaður
Fjarðaforeldra, í foreldraráði VA og í
stjórn Heimilis og skóla.
Hvar þurfa íslensk börn
að fara yfir 632 metra háan
fjallveg í skólann?