Morgunblaðið - 25.09.2012, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 2012
Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
Minning kanadíska píanóleikarans
Glenn Gould verður heiðruð á tón-
leikum sem Víkingur Heiðar Ólafs-
son stendur fyrir í salnum Norður-
ljósum í Hörpu í kvöld. Þar flytur
hann dagskrá sem sett var saman
fyrir Busoni-tónlistarhátíðina á Ítal-
íu og flutt aftur í Mílanó fyrir viku.
„Stjórnandi hátíðarinnar heyrði
diskinn sem kom út á opnunartón-
leikum Hörpu fyrir ári og tengdi
flutning minn á Bach við Glenn
Gould,“ segir Víkingur Heiðar.
„Hann spurði hvort ég vildi spila á
minningartónleikum um hann á há-
tíðinni og ég sagði já, því ég hef lengi
haft augastað á þessari hátíð og
finnst hún skemmtileg. En um leið
var ég svolítið stressaður yfir hætt-
unni sem það skapar, að vera merkt-
ur næsti eitthvað. Við lifum á tímum
þar sem bíómyndir eru endurgerðar
fjórum, fimm, sex sinnum, og talað er
um hinn nýja Horowitz, hinn nýja
Richter – og hinn nýja Gould. Af öll-
um píanistum síðustu aldar var
Gould auðþekkjanlegastur og mest
afgerandi, þannig að það yrði óheppi-
legt að lenda í því að vera borinn
beint saman við hann.“
– En þú slóst til?
„Já, því mér þótti þrátt fyrir allt
vænt um hugrenningatengslin.
Gould er sá listamaður sem hefur
haft mest áhrif á mig, einkum eftir
háskólanámið. Ég hef sótt í hug-
myndafræði hans, það má segja að
hann hafi verið mér mentor eða
kennari á bak við tjöldin. Samt hitti
ég hann aldrei, enda féll hann frá fyr-
ir 30 árum. Hann var stórkostlegur
píanisti og flutningur hans á Bach er
engu líkur, en svo var hann líka frá-
bær fjölmiðlamaður, miðlaði af þekk-
ingu sinni í sjónvarpi og útvarpi, og
leit á upptökuformið sem listform,
nokkuð sem hafði fram að því verið
hliðarafurð af því að spila á tón-
leikum. Á meðan öðrum leið illa í
upptökum, átti hann í ástarsambandi
við hljóðnemann.“
– Það er eftirtektarvert að horfa á
upptökur af flutningi hans heima hjá
sér, þar sem hann hummar við lagið
og svo er tökuvélinni allt í einu beint
að syngjandi fuglum úti í garði.
„Já, hann átti í tilvistarkrísu sem
tónskáld, fann sig engan veginn í því,
en hann var tónskáld sem píanisti,
tók verk annarra og endurskil-
greindi þau. Hann var óhræddur við
að taka verk sem Beethoven samdi í
upphafi ferilsins og setja meiri kraft í
flutninginn. Hann hikaði ekki við að
standa jafnfætis tónskáldunum, taka
verkin og endurmóta þau. Og það var
frægt þegar hann hummaði og söng
með sjálfum sér, oft laglínu sem var
til hliðar við verkið sjálft. Enda vakti
hann sterk viðbrögð og enn hitti ég
fólk sem reiðist er það heyrir hans
getið. Hann sat alltaf á sama stóln-
um, sem honum var gefinn í æsku, og
stóllinn var auðvitað alltof lítill. Það
mátti enginn taka í höndina á honum,
hann var svo hræddur við sýkla eða
eymsli. Ef hann var með kvilla, raun-
verulegan eða ímyndaðan, fór hann
til fjögurra eða fimm lækna, og fékk
ráð frá þeim öllum. Ég mun draga
upp mynd af listamanninum Gould á
tónleikunum og skyggnast inn í
hugarheim þessarar margbrotnu
manneskju. Það er svo sterkur kar-
akter í öllu sem hann spilar. Hann
sagðist sjálfur ólæknandi róman-
tíker, en var gagnrýndur fyrir að
spila rytmískt og hart. Það er ekkert
einfalt við þennan mann.“
– Tónleikarnir verða óvenjulegir,
enda vart annað hægt þegar Gould
er annars vegar?
„Já, hann var alltaf að brjóta upp
tilveruna, tók engu sem gefnu og
velti sífellt upp nýjum spurningum.
Hann gerði til dæmis útvarpsþátt
með fimm viðmælendum frá norður-
slóðum Kanada og talaði við þá um
einveruna og einangrunina. Svo
hljóðblandaði hann röddum þeirra,
þannig að þær ýmist runnu saman
eða kölluðust á, og það er merkilegt
hvernig honum tekst með þessu að
draga fram inntakið í orðum þeirra.
Ég tók hugmynd hans um norðrið og
setti saman seinni hluta tónleikanna
út frá því, Grieg, Sibelius, Brahms
og Wagner, allt verk sem kallast á
við meginstef þáttarins – og einnig
Gould og persónu hans. Og ég skrif-
aði um það langan texta með marg-
víslegum pælingum. Á milli verk-
anna á tónleikunum tjáir Gould sig
með orðum, sem kallast á við hug-
myndina um norðrið, en svo er ég
líka með ýmislegt annað sem best er
að segja ekki mikið um.“
– Af hverju hætti hann 32 ára að
spila á tónleikum?
„Honum fannst tónleikaformið
yfirborðskennt og hann upplifði
áhorfendur sem óvini sína,“ segir
Víkingur Heiðar og lifnar yfir hon-
um er hann glímir við spurninguna
sem brennur á vörum margra.
„Hann var líka með fullkomnunar-
áráttu, alltaf að ögra sjálfum sér, og
þoldi ekki feilnótur. Helst vildi hann
ritskoða sjálfan sig öllum stundum,
hafa fullkomna stjórn á sköpunar-
ferlinu – taka viðtölin við sig sjálf-
ur!“
Ekki er nema eðlilegt í framhaldi
af þessu svari að Víkingur Heiðar
spyrji sjálfan sig næstu spurningar.
„Á hinn bóginn getur maður spurt,
hvað Víkingur sé að spá að halda
tónleika til minningar mann sem
þoldi ekki tónleika. En mér er alveg
sama, því mér fannst hann bestur á
tónleikum, þar sem fer saman þessi
mikli rammi, rytmi og form, og hins-
vegar óvissan og rafmagnið sem
fylgir tónleikum og örvar skáldgáf-
una.
Hann fékk líka stundum slæma
dóma, eins og allir frumlegir lista-
menn, og var hörundsár. Svo gat
hann lifað af útgáfu geisladiska, sem
enginn getur lengur, af því að tím-
arnir eru svo ólíkir. Einhverjir vilja
meina að hann hafi átt við handa-
meiðsl að stríða og ekki getað spilað
nógu sterkt á tónleikum. Það eru
þúsund kjaftasögur um Gould.“
Það eru þúsund kjaftasögur um Gould
 Víkingur Heiðar Ólafsson bregður ljósi á kanadíska píanóleikarann Glenn Gould í Hörpu í kvöld
 Ólæknandi rómantíker sem var óhræddur við að glíma við og endurmóta verk stóru tónskáldanna
Morgunblaðið/Ómar
Píanóleikari Víkingur Heiðar mun eiga samtal við Glenn Gould í Norðurljósum í kvöld.
Kvintett dönsku djasssöngkonunnar
Cathrine Legardh og íslenska saxó-
fónleikarans Sigurðar Flosasonar
kemur fram á djasstónleikaröð á
Kex hosteli í kvöld kl. 20:30.
Legardh og Sigurður hafa sl. þrjú
ár rekið saman hljómsveit í Dan-
mörku og gefið út tvöfalda geisla-
diskinn Land&Sky, sem var til-
nefndur bæði til dönsku og íslensku
tónlistarverðlaunanna 2011. Þess má
geta að diskurinn var valinn ein af
tíu bestu djassútgáfum síðasta árs af
danska veftímaritinu Jazznyt.
Á tónleikum kvöldsins verður flutt
ný og óhljóðrituð tónlist eftir Sigurð
Flosason við texta Cathrine Le-
gardh auk eldri laga úr smiðju
tvíeykisins og nokkurra djassstand-
arda. Íslenska útgáfu kvintettsins
skipa að þessu sinni Kjartan Valde-
marsson á píanó, Valdimar K. Sig-
urjónsson á kontrabassa og Einar
Scheving á trommur. Aðgangur er
ókeypis.
Danska djasssöngkonan
Cathrine Legardh á Kex
Tvíeyki Sigurður Flosason og
Cathrine Legardh.
Már Jónsson, prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands,
flytur erindi er nefnist: „Þeim eru mislagðar höndur þeim
herrum. Bjargarskortur í Breiðafjarðareyjum undir lok
19. aldar,“ í fyrirlestrasal Þjóðminjasafns Íslands í dag kl.
12.05. Erindið er hluti af hádegisfyrirlestraröð Sagnfræð-
ingafélags Íslands undir yfirskriftinni: „Hvað er fátækt?“
Már hefur skoðað sendibréf sem skrifuð voru í Skál-
eyjum árin 1882-1886 og nýverið fundust í Þjóðskjala-
safni. „Oft er talað um að í Breiðarfjarðareyjum hafi aldr-
ei nokkuð maður liðið skort, en það stenst ekki nákvæma
skoðun,“ segir m.a. í tilkynningu frá Sagnfræðifélaginu og
á það bent að í ofangreindum bréfum hafi birst erfið afkoma fólks í harð-
indum sem þá stóðu yfir af völdum viðvarandi kulda og aflabrests.
Bjargarskortur til skoðunar
Már Jónsson
Píanistinn Glenn Gould fæddist
fyrir 100 árum, 25. september
árið 1912, og lést 4. október
1982. Hann var kunnastur fyrir
byltingarkennda túlkun á verk-
um Bachs, en spilaði einnig verk
tónskálda á borð við Beethoven,
Mozart, Haydn og Brahms. Sjálf-
ur var hann tónskáld, stjórnandi
og rithöfundur með meiru.
Glenn Gould
TIL MINNINGAR UM SNILLING