Morgunblaðið - 27.03.2013, Síða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. MARS 2013
Haraldur L. Har-
aldsson skrifaði grein í
Fréttablaðið 15. mars
sl. undir yfirskriftinni
Endurtökum ekki mis-
tökin. Í greininni hvet-
ur Haraldur til að vel sé
farið með opinbert
skattfé okkar Íslend-
inga sem og það skattfé
sem við höfum greitt í
lífeyrissjóði. Ég tek
undir hvert orð þar að lútandi.
Af grein Haraldar má álykta að
þau sveitarfélög sem voru aðilar að
Eignarhaldsfélaginu Fasteign hf.
(EFF) hafi fjárfest með öðrum hætti
en önnur sveitarfélög á Íslandi, jafn-
vel orðið áhættusæknari með ein-
hverjum hætti. Erfitt er að sjá út frá
einum tímapunkti eins og súluriti
Haraldar hvort áhættuhegðun sveit-
arfélaga hafi með einhverju móti
breyst við að koma að EFF. Ég tel
þess vegna rétt að skoða þau sveit-
arfélög sem Haraldur tiltekur í grein
sinni auk Garðabæjar sem einnig var
aðili að EFF og bera saman tvo tíma-
punkta. Á súluritinu sem er meðfylgj-
andi þessari grein sýni ég þær breyt-
ingar sem hafa orðið á hlutfalli skulda
(frá skuldum dreg ég handbært fé
2011 ef það er verulegt) og tekna ann-
ars vegar 2002 (fyrir tíma EFF) og
hins vegar 2011.
Ef eitthvað má lesa af
súluritinu er það
kannski fyrst og fremst
að hlutfall milli skulda
og tekna hefur ekki
breyst með öðrum hætti
hjá sveitarfélögum sem
eru eða voru aðilar að
EFF en hjá öðrum
sveitarfélögum. Þetta er
mismunandi milli sveit-
arfélaga og fer að öllum
líkindum eftir því um-
hverfi sem hvert og eitt
sveitarfélag hrærist í. Tekjur sveitar-
félaga hafa breyst vegna innri og ytri
aðstæðna, hækkað eða lækkað. Sama
á við um skuldir og skuldbindingar.
Þegar Vestmannaeyjabær ákvað
að gerast aðili að EFF var það mat
manna sem stjórnuðu bænum, sem
var á þeim tíma illa staddur (hlutfall
skulda á móti árstekjum 230%) að
það myndi snúa rekstri við hjá bæn-
um að gerast aðili að EFF. Viðsnún-
ingur varð hjá Vestmannaeyjabæ.
Árið 2011 voru árstekjur hjá Vest-
mannaeyjabæ þrefalt meiri en skuld-
ir ef frá skuldum er dregið handbært
fé. Þegar Grímsnes- og Grafnings-
hreppur (GOGG) ákvað að gerast að-
ili að EFF var skuldastaða á móti
tekjum frekar lág, árstekjur voru
umfram skuldir. 2011 eru skuldir um-
fram árstekjur hjá GOGG. Hlutfall
skuldbindinga og tekna hefur versn-
að mikið hjá Reykjavíkurborg á
þessu tímabili. Hvað segir þetta?
Ég verð að viðurkenna að niður-
staða greiningarinnar kom mér á
óvart. Ég hélt að mismunur milli
skulda tekna væri miklu meiri á milli
áranna 2002 og 2011 en raun ber
vitni. Það er ánægjulegt að sjá að
nokkrum sveitarfélögum hefur tekist
að lækka hlutfallið þarna á milli en
einnig kemur hitt á óvart hjá þeim
sem þetta hefur hækkað hversu
hækkunin er almennt lítil þar sem
tekjur hafa að öllum líkindum lækkað
hjá mörgum sveitarfélögum og skuld-
ir stökkbreyst í kjölfar hrunsins.
Haraldur nefnir að EFF hafi kom-
ið að byggingu HR. Þetta er rétt.
Byggingin var vel á veg komin þegar
hrun varð í efnahagslífi Íslendinga
haustið 2008. Fljótlega eftir hrunið
tók EFF þá ákvörðun að minnka
bygginguna um 5.000 fermetra vegna
breyttra forsendna og var verkið allt
endurskipulagt með tilliti til þess.
Auk þess var vinna stöðvuð við hönn-
un á 6.000 fermetrum sem átti að
bæta við bygginguna. Þetta dugði þó
ekki til að HR gæti staðið undir leigu-
greiðslum þar sem ríkið breytti einn-
ig því framlagi sem HR fékk eins og
átti við um flest allt hjá ríkinu. Fram-
lög til HR urðu þess vegna lægri en
áætlanir gerðu ráð fyrir en þær áætl-
anir byggðu á sögulegum greiðslum
frá ríkinu. Dæmið um HR sýnir að
hjá EFF var brugðist við breyttum
forsendum að því leyti sem það var á
valdi EFF. Annað dæmi er að leiga
var lækkuð þar sem hún hafði stökk-
breyst vegna utanaðkomandi for-
senda. Ýmsir voru á móti aðgerðum
sem þessum og vildu frekar sigla sof-
andi að feigðarósi og breyta engu,
taka engar ákvarðanir.
Haraldur nefnir einnig Hörpuna.
Nokkru eftir að EFF ákvað að
minnka byggingu HR og breyta
henni til að fá fram enn frekari sparn-
að, þar sem ljóst var að forsendur
höfðu breyst allverulega haustið
2008, þá var ákveðið að byggja Hörp-
una og einhverjir sérfræðingar, eftir
því sem mér skilst gáfu það álit að
reksturinn mundi standa undir sér.
Hvernig datt einhverjum það í hug?
Húsið var um 11.000 fermetrum
stærra heldur en þær tekjur sem það
fékk frá ríki og borg gerðu ráð fyrir,
auk þess hafði orðið hrun í efnahags-
lífi Íslands skömmu áður og for-
sendur einnig breyst vegna þess. Það
væri nokkuð fróðlegt ef þessir sér-
fræðingar héldu ráðstefnu í Hörp-
unni og útskýrðu fyrir okkur hvernig
dæmið átti að ganga upp.
Innlegg í grein
Haraldar L.
Haraldssonar
Eftir Berg
Hauksson
» Tekjur sveitarfélaga
hafa breyst vegna
innri og ytri aðstæðna,
hækkað eða lækkað.
Sama á við um skuldir
og skuldbindingar.
Bergur Hauksson
Höfundur er fv. frkvstj. EFF.
Breyting á hlutfalli milli skulda og tekna árin 2002 og 2011
200%
150%
100%
50%
0%
-50%
-100%
Ve
st
m
an
na
ey
ja
b.
G
ar
ða
bæ
r
B
ol
un
ga
rv
ík
ur
k.
M
os
fe
lls
bæ
r
B
lö
nd
uó
sb
æ
r
Ve
st
ur
by
gg
ð
Sv
ei
ta
rf
.V
og
ar
D
jú
pa
vo
gs
hr
.
H
ve
ra
ge
rð
is
bæ
r
St
yk
ki
ls
hó
lm
sb
.
Ak
ur
ey
ra
rk
.
Sv
ei
ta
rf
.S
ka
ga
fj.
N
or
ðu
rþ
in
g
B
re
ið
da
ls
hr
.
Ís
af
ja
rð
ar
bæ
r
H
af
na
rf
ja
rð
ar
k.
Se
yð
is
fja
rð
ak
.
Re
yk
ja
ne
sb
æ
r
Sa
nd
ge
rð
is
bæ
r
B
or
ga
rb
yg
gð
Fj
ar
ða
by
gg
ð
Sv
ei
ta
rf
.Á
rb
or
g
Sv
ei
ta
rf
.Á
lft
an
es
Ak
ra
ne
sk
.
Kó
pa
vo
gs
bæ
r
G
ru
nd
ar
fja
rð
ar
b.
Ö
lfu
s
Re
yk
ja
ví
k
Fl
jó
ts
da
ls
hé
ra
ð
G
rím
sn
.o
g
G
ra
fn
.h
r.
Enn er opinberað í
íslenskum fjölmiðlum
hvernig bankarán eru
framkvæmd á Íslandi.
Þrátt fyrir að ekki
séu sömu banka-
ræningjar við völd og
voru á árunum fyrir
2008 eru komnir nýir
toppar með sömu fyr-
irtæki (stofnanir) en
nýjar kennitölur.
Samkvæmt fréttum í Morgun-
blaðinu 8. mars hafa stjórnendur
bankanna rænt af Íslendingum 66
milljörðum króna með starfsemi
sinni á árinu 2012 í nafni þess að
þeir þjónusti landsmenn. Í fram-
haldi af því hefur komið fram í fjöl-
miðlum að greiða eigi milljarða
króna í arð til eigendanna.
Ekki hefur heyrst frá dáðlausu
Jóhönnu eða ráðalausa Steingrími
að ástæða sé til að nýta þennan
gróða til að greiða þeim Íslend-
ingum til baka það sem rænt var af
sparifé landsmanna við svokallað
hrun bankanna. Hrun bankanna var
skrípaleikur í þeim tilgangi að hafa
fé af saklausum þegnum þessa
lands sem trúðu á skrum og ósann-
indi sem ákveðnir starfsmenn bank-
anna létu fjölmiðlum í té. Þessir
skrumskælendur sannleikans eru
ennþá við störf í bönkunum en hafa
snúið sínum ósannindum í aðra átt
en áframhaldandi ósannindi.
Ef eitthvað er að marka það blað-
ur sem heyrist frá sölum Alþingis
ættu þeir sem þar sitja að bregðast
við af hörku og hraða og stöðva með
lagasetningu allt sem heitir arð-
greiðslur til talinna eigenda bank-
anna þar til það sem rænt var af ís-
lenskum þegnum hefur verið greitt
til baka. Að auki ættu alþingismenn
að sjá sóma sinn í að heimila ekki
stjórnlausa gjaldtöku bankanna eins
og viðgengist hefur undanfarin ár
með nýjum og stöðugt hækkandi
svokölluðum þjónustugjöldum.
Nýjasta ósvífni af hálfu stjórn-
enda bankanna er gjaldtaka fyrir að
skila til fólks peningum sem geymd-
ir eru í bönkunum.
Verður innheimt gjald
fyrir hverja úttekt.
Á meðan Íslendingar
fá 0,1% til 2,4% sem
vexti af sparifé sem á
að vera til varðveislu í
banka hafa stjórnendur
banka (samkvæmt því
sem kennt er í hag-
fræði við kennslu í
menntaskólum)
óskráða heimild til að
lána fimmfalda þá fjár-
hæð sem þeir hafa til varðveislu. Ef
lagðar eru inn 100 krónur má lána
fimm sinnum hundrað krónur.
Lánakjör bankanna eru 8-10%
sem gerir 40-50% vexti af hverri
krónu sem lögð er inn í banka af
sparifjáreigendum. Sjá allir, sem
vilja sjá, að gróði lánastofnana er
ekkert annað en fjárplógsstarfsemi.
Í framhaldi af ráni bankastjórn-
enda má benda á að ekki er það síð-
ur svívirðilegt hvernig stjórnvöld
haga sinni skattheimtu sem kölluð
er fjármagnstekjuskattur. Fjár-
magnstekjuskattur er ekkert annað
en eignaupptaka sem er óheimil
(lögbrot). Eignaupptaka er óheimil
nema um sé að ræða saknæmt at-
hæfi sem liggi á bak við. Það hefur
ekki verið lögfest ennþá að um sak-
næmt athæfi sé að ræða að fá pen-
inga geymda í banka gegn greiðslu
vaxta. Vaxtagreiðslna sem ekki
jafna út rýrnun á verðgildi þess fjár
sem er til geymslu hjá lánastofnun
vegna óráðsíu og stjórnleysis
stjórnvalda á fjármálum þjóð-
arinnar. Það hefur löngum verið
stjórnartaktík á Íslandi að láta
verðbólgu éta upp sparifé lands-
manna á meðan stjórnvöld og
ákveðnir aðilar í þjóðfélaginu hagn-
ast á þeirri óráðsíu.
Bankaræningjar
Frá Kristjáni
Guðmundssyni
Kristján Guðmundsson
»Ekki hefur heyrst
frá dáðlausu Jó-
hönnu eða ráðalausa
Steingrími.
Höfundur er fv. skipstjóri.
Svo virðist sem eitt
helzta kosningamál
alþingiskosninganna
2013 sé leiðrétting á
skuldum heimilanna
og afnám eða tak-
mörkun verðtrygg-
ingar. Af þeim stjórn-
málaflokkum sem eru
líklegastir til að
mynda næstu stjórn
landsins, vill Fram-
sóknarflokkurinn lækka húsnæð-
isskuldir heimilanna um 20% og
taka á verðtryggingunni, en Sjálf-
stæðisflokkur frekar fara skatta-
lækkunarleið í tengslum við hús-
næðislánin. Er talið að það muni
kosta ríkissjóð um 16 milljarða á
fyrsta ári slíks kerfis. Leið Fram-
sóknarflokksins hefur hins vegar
af flestum fjölmiðlum verið talin
galin. Hún muni kosta ríkissjóð
240 milljarða (miðað við 1200
milljarða húsnæðisskuldir), og þeir
fjármunir séu ekki til. Hér virðast
blaðamenn almennt gera sig seka
um rangfærslu. Án þess að ég sé
endilega fylgjandi framsóknarleið-
inni, verður hún þó að njóta sann-
mælis. Ríkið tekur einfaldlega að
sér að standa skil á greiðslum af
20% húsnæðislána (færir þann
hluta væntanlega í sérstakan sjóð)
og hefur einhver 30 ár til þess.
Mikill hluti lána sem voru veitt á
árunum 2004-2008, eru jú til 40
ára. Það þýðir að kostnaður rík-
isins fyrsta árið nemur um 8 millj-
örðum króna, eða helmingi minna
en leið Sjálfstæðisflokksins kostar.
Þetta hefur engin áhrif á lána-
stofnanir. Þær fá greitt af allri
skuldinni eftir sem áður. Þessar
árlegu greiðslur falla að vísu á al-
menning gegnum skatta, en þær
eru þó aðeins um 10% af kostnaði
vegna bankasukksins, sem kostar
okkur um 90 milljarða árlega. Al-
veg eins og ríkið og þar með al-
menningur ber að lokum allan
kostnað af bankahruninu, fyrir ut-
an tap kröfuhafa, hlýtur ríkið að
bera ábyrgð á stökkbreytingu hús-
næðislána vegna
óstjórnar og eftirlits-
leysis með fjár-
málakerfinu. Viljum
við borga 8 milljarða
á ári til að koma milli-
stéttinni í gang aftur
eða halda henni áfram
í skuldafjötrum?
Ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannsson-
ar ákvað 1983 að af-
nema vístölutengingu
launa til að reyna að
koma böndum á verð-
bólguna sem þá grasseraði. Næstu
ár á eftir fundu launþegar áþreif-
anlega fyrir því, hvernig höfuðstóll
lána jókst hratt í óðaverðbólgu, en
laun stóðu meira eða minna í stað.
Sigtúnshópurinn svokallaði, en
Ögmundur Jónasson, núverandi
innanríkisráðherra, var aðaltals-
maður hans, vakti óspart athygli á
þessu óréttlæti. Fulltrúar laun-
þega í verkalýðshreyfingunni tóku
undir það, andstætt því sem nú
gerist. Þetta leiddi til þess, að
lánskjaravísitölunni var breytt
með reglugerð í janúar 1989 og
launavísitala reiknuð inn í hana að
einum þriðja. Þannig voru launin
orðin ein 46% af vísitölunni (launin
voru einnig inni í byggingarvísitöl-
unni) sem varð þess valdandi, að
verðtryggðar skuldir landsmanna
hækkuðu minna en ella á næstu
mánuðum og misserum. Auðvelt
væri að fara sambærilega leið, þ.e.
milda vísitöluna sem hefur verið í
gildi síðan 1995. Ég hef áður lagt
til, að notað verði framvirkt veld-
ismeðaltal neyzluvísitölu, eftir að
áhrif innlendra neyzluskattbreyt-
inga hafa verið hreinsuð út úr
henni. Hefði slík vísitala verið í
gangi frá 1995, hefðum við komizt
gegnum hrunið með húsnæðislánin
án teljandi vandræða (sveiflurnar
hverfa með meðaltalsvísitölunni,
og breyttar innlendar álögur á
áfengi, tóbak og benzín m.m. eiga
ekki að hafa áhrif á lán eða banka-
innistæður). Jafnframt væri höf-
uðstóll lánanna mun lægri, jafnvel
allt að þessum margumtöluðu
20%. Að nota hráa neyzluverðs-
vísitölu er nánast brjálæði. Tökum
sem dæmi vísitölubreytinguna í
janúar upp á 1,6%. Þá hækkuðu
húsnæðislán landsmanna á einu
bretti um 300.000 krónur að með-
altali, sem er sennilega meira en
nemur allri afborgun nafnverðs af
höfuðstól lána yfir árið. Fyrir út-
lendinga myndi þetta vera sam-
bærilegt við það, að lántakandi
gengi í sakleysi sínu fyrir götu-
horn, og þar stæði fulltrúi lánveit-
enda með skammbyssu og segði:
„borgaðu mér strax 300.000 krón-
ur, eða ég skýt“. Hlypi síðan
blístrandi burt með fenginn, enda
allt löglegt.
Í aðdraganda kjarasamninganna
1995 kröfðust helztu forvígismenn
launþegasamtaka, að lánskjara-
vísitölunni yrði breytt til að létta
undir með lánþegum. Þeir töldu að
vísitalan frá 1989 væri orðin of
óhagstæð fyrir launafólk. Það vek-
ur athygli, að 2008-2009, þegar
áhrif bankahrunsins á lánin,
stökkbreytingin, voru fyr-
irsjáanleg, og auðvelt að breyta
vísitölunni, lögðust forvígismenn
launþega gegn því að milda áhrif
hennar. Þegar nýr efnahags-
ráðherra er kominn til valda, ætti
að vera hans fyrsta verk að fara í
framvirka leiðréttingu á vísitöl-
unni, sem bakar ríkinu enga
skaðabótaskyldu. Með þessum
hætti yrðu verðbólguáhrif verð-
tryggingar minnkuð, en ekki sýn-
ist vanþörf á því.
Húsnæðislán og verðtrygging
Eftir Edvarð
Júlíus Sólnes » Þegar nýr efna-
hagsráðherra er
kominn til valda, ætti
að vera hans fyrsta
verk að fara í fram-
virka leiðréttingu á
vísitölunni, sem bakar
ríkinu enga skaða-
bótaskyldu.
Edvarð Júlíus Sólnes
Höfundur er verkfræðingur
og prófessor emeritus.