Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.03.2013, Qupperneq 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.3. 2013
Menning
Eldri systir mín segir að ég hafi veriðheilluð af fyrirbærum í norrænnigoðafræði – af álfum, dvergum og
drekum, galdrakörlum og verum sem um-
breytast, talandi fuglum og heimi þar sem
töfrar eru raunverulegir – alveg síðan ég
var fjögurra ára og barnfóstran las Hobbit-
ann eftir J.R.R. Tolkien fyrir okkur,“ segir
bandaríski rithöfundurinn Nancy Marie
Brown. Hún er sannkallaður Íslandsvinur;
hefur komið hingað til lands alls sextán
sinnum frá árinu 1986 og dvalist hér að
minnsta kosti í nokkrar vikur árlega. Auk
þess heldur hún íslenska hesta og er með
íslenskan hund á heimilinu í Vermont.
Brown er sérfræðingur í norrænni goða-
fræði og segir þrjár af fimm bókum sínum
vera um Ísland – „og ég býst við að þær
verði nokkrar í við-
bót,“ segir hún.
Brown hefur verið
önnum kafin undan-
farið við að kynna
nýjustu bókina,
Song of the Viking
– Snorri and the
Making of Norse
Myth. Hún fjallar
um Snorra Sturlu-
son, íslenskar mið-
aldar og goðafræð-
ina eins og hún
birtist í skrifum Snorra og hefur síðar haft
áhrif á fjölda rithöfunda og samtímamenn-
inguna.
Það olli Brown vonbrigðum í háskóla, þar
sem hún útskrifaðist í skapandi skrifum, að
hennar eftirlætishöfundur, Tolkien, þótti
ekki nægilega merkilegur til að vera lesinn
þar. Ákveðin hvörf urðu hinsvegar í lífi
hennar árið 1977, þegar hún sat námskeið
þar sem fjallað var um goðsagnir.
„Auk Hómers, Óvíds og Bhagavadgita þá
lásum við Eddu Snorra Sturlusonar. Blað-
síða 41 í þýðingu Jean Youngs frá 1965 var
vendipunktur í mínu bókmenntalífi. Ég las:
„Þar næst settust guðin upp í sæti sín og
réttu dóma sína og minntust hvaðan dvergar
höfðu kviknað í moldunni … en af atkvæði
guðanna urðu þeir vitandi manvits og höfðu
manns líki og búa þó í jörðu og í steinum.
Móðsognir var æðstur og annar Durinn.“
Durinn? Ég kannaðist við þetta nafn. Í list-
anum yfir dvergana sem tók við þekkti ég
fleiri úr Hobbitanum: Bifur, Báfur, Bömbur,
Nori, Óri og … Gandálfur? Hvað var vitki
Tolkiens að gera á Íslandi á miðöldum?“
Brown las þá ævisögu Tolkiens og frædd-
ist um Kolbíta, klúbb sem Tolkien stofnaði
við Oxfordháskóla til að þýða Eddurnar og
Íslendingasögur. „Ég fór að skilja hvaðan
hann og aðrir fantasíuhöfundar – C.S. Lewis
til dæmis, sem var einnig í klúbbnum –
fengu hugmyndir sínar. Bækur spretta ekki
fullskapaðar út úr höfði höfunda eins og
Aþena úr höfði Seifs. Bækur eru undir
áhrifum af öðrum bókum. Án verka Snorra
og annarra íslenskra miðaldabókmennta, þá
myndum við ekki eiga bækur Tolkiens eða
mikið af fantasíubókmenntum samtímans.“
Og Brown svarar spurningunni hvers
vegna hún kaus að skrifa bók um Snorra og
norrænar goðsagnir: „Vegna þess að ég átt-
aði mig á því að það var Snorri sem var
minn eftirlætishöfundur – og hann var raun-
veruleg manneskja, rithöfundur eins og ég,
með sinn styrk og sína veikleika, ást og hat-
ur, ótta og þrár. Í sumu tókst honum vel
upp, í öðru var fall hans mikið.“
Hvað bjó Snorri til af goðsögum?
Brown segir að þegar hún var enn í námi
og undir miklum áhrifum af skrifum Tolki-
ens, leit hún svo á að Snorri hefði fyrst og
fremst safnað saman og vaðveitt þessar goð-
sagnir. Hún notaðist við sumar þeirra í
tveimur fyrri bóka sinna og sumarið 2009,
þegar hún hafði lokið við enn eina bók, sem
gerist ekki á Íslandi þótt hún fjalli um vík-
ingatímann, þá tók hún niður úr hillu heima
hjá sér bók Sigurðar Nordal um Snorra frá
árinu 1920.
Hér er rétt að skjóta því inn að eftir að
Brown fann Gandálf í Snorra-Eddu, og hafði
komist að aðdáun Tolkiens á íslenskum forn-
bókmenntum, þá hafði hún byrjað að lesa
Njálu og síðan hverja Íslendingasöguna á
fætur annarri. Og þegar enskar þýðingar á
þeim þraut, þá tók hún að læra norrænu til
að geta lesið meira,
og íslenskan varð
henni sífellt tamari.
Hún byrjaði að
lesa bók Sigurðar og
það kom henni á
óvart að sjá hvað
Snorri var heillandi.
„Hann var enginn
guð heldur mjög
breyskur maður. Í samanburði við Tolkien
var hann frekar fráhrindandi. En hann var
eins og hver annar maður sem maður gæti
mætt í dag á götu í Reykjavík, eða í Reyk-
holti; samsettur út jákvæðum og neikvæðum
þáttum, heillandi og viðurstyggilegur í
senn.“ Og hún las aftur þýðingu á Eddu, og
þótt hún hefði heyrt það oft áður, þá áttaði
hún sig þá fyrst á því hvað margar goð-
sagnanna finnast eingöngu hjá Snorra, og
sumar í örfáum öðrum verkum. „Þá fór ég
að velta því fyrir mér, í stað þess að vera
bara þakklát honum fyrir að hafa varðveitt
þennan fjársjóð, hversu mikið af þessum
„goðsögnum“ hann hefði í raun búið til,“
segir hún.
Næstu tvö ár las hún allt um Snorra sem
hún komst yfir, meðal annars ævisöguna eft-
ir Óskar Guðmundsson, sem kom út árið
2009. „Ég endurlas Sturlungu og Hákonar
sögu Hákonarsonar, auk Heimskringlu og
Egils sögu, og velti Eddu og Reykholts-
máldaga fyrir mér. Því meira sem ég frædd-
ist um líf Snorra, og ástæður þess að hann
skrifaði bækur, þeim mun betur skildi ég að
hann var skapandi rithöfundur í nútímalegri
merkingu. Snorri var Tolkien síns tíma.“ Og
hún réðst í að skrifa bók um höfundinn
Snorra og hugmyndir sínar um verkin.
Rætur fantasíanna hjá Snorra
Brown segir að áhrif Snorra megi sjá allt í
kringum okkur. „Ég hef þegar útskýrt
hvernig hann hafði áhrif á Tolkien, en það
er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að
vinsældir Hobbitans og Hringadróttinssögu,
sem komu fyrst út 1937 og 1954, hrundu af
stað nýrri bylgju í afþreyingariðnaðinum,
allt var það undir áhrifum af verkum
Snorra. Allar fantasíubækurnar, kvikmynd-
irnar, teiknimynda-
sögurnar, tölvuleik-
irnir, spilin,
hlutverkaleikirnir
og netleikirnir sem
virðast byggjast á
ódauðlegum álfum,
dvergum í fjallasöl-
um, flökkuvitkum
sem tala við fugla
og herskáum valkyrjum úr sögum Tolkiens,
koma í rauninni frá Snorra.“
Íslendingum finnst eflaust forvitnilegt að
heyra hvernig Brown heillaðist af sögum
okkar og landinu. „Ég kom loks til Íslands í
fyrsta skipti árið 1986. Í stað þess að ljúka
við doktorsgráðu í samanburðarbók-
menntum, kaus ég að skrifa sögulega skáld-
sögu um Snorra goða Þorgrímsson, sem
kemur mikið við sögu í Eyrbyggju. Á þeim
tíma voru engir „saga-tours“ um Ísland en
við eiginmaður minn flugum til Íslands, tók-
um rútu til Stykkishólms, öxluðum bakpok-
ana og gengum suður til Helgafells þar sem
Hjörtur Hinriksson og Kristrún kona hans
tóku svo hjartanlega á móti okkur að síðan
höfum við verið vinir fjölskyldunnar.
Ég gleymi aldrei hvað það var heillandi
upplifun að vera boðið inn í kaffi og sitja
með fjölskyldunni við eldhúsborðið meðan
Hjörtur sagði okkur sögur úr Eyrbyggju –
sögur um fólkið sem bjó á bænum hans þús-
und árum fyrr. Í Bandaríkjunum höfum við
ekki slíka tilfinningu fyrir sögunni. Á Íslandi
er fortíðin lifandi,“ segir Brown. Saga henn-
ar um Snorra goða var aldrei gefin út, þótt
hún hafi unnið að henni á tíu ára tímabili,
meðan hún starfaði við vísindaskrif og rit-
stjórn við Penn State-háskólann. Þar segist
hún líka hafa komist í kynni við íslenska
námsmenn sem hjálpuðu henni að ná betri
tökum á nútímaíslensku.
Hrífst af söguþekkingunni
„Því miður hef ég ekki haft efni á því að
búa lengi á Íslandi,“ segir hún. „Tvisvar gat
ég þó verið í þrjá mánuði. Fyrst árið 1988
þegar ég var með þriggja mánaða ungbarn
með mér að fræðast á styrk frá American-
Scandinavian Foundation um þjóðsögur hjá
Hallfreði Erni Eiríkssyni við Árnastofnun.
Og aftur árið 1996 þegar fjölskylda mín
dvaldist í ár á Litla-Hrauni (hinu Litla-
Hrauni; eyðibýli skammt frá Eldborg) með-
an maðurinn minn, Charles Fergus, skrifaði
bókina Summer at Little Lava.
Í hvert sinn sem ég kem til Íslands
heillast ég af gestrisni Íslendinga, af þekk-
ingu þeirra á sögu sinni og ást þeirra á bók-
menntum.“
Ísland virðist vera fyrir miðju í flestu því
sem Nancy Marie Brown tekur sér fyrir
hendur. Hún tekur undir það. „Ég held fyr-
irlestra um Ísland, ég blogga um Ísland, ég
ríð út á íslenskum hestum – ég á fjóra, ég á
íslenskan hund, ég er fararstjóri með
gönguhóp á „saga-tour“ um Ísland í sumar
… ég held ég geti fullyrt að ástarævintýri
mitt með Íslandi nútímans og miðalda muni
halda áfram meðan ég lifi. Þegar ég kom til
Íslands í fyrsta skipti fannst mér ég hafa
verið þar áður. Í sérhvert sinn sem ég sný
aftur finnst mér ég vera að koma heim. Það
má grafa hjarta mitt undir Helgafelli.“
„Í sérhvert sinn sem ég sný aftur finnst mér ég vera að koma heim,“ segir Nancy Marie Brown. Hún er hér með Gæsku frá Syðra-Skörðugili.
Ljósmynd/Jennifer Anne Tucker og Gerald Lang
NANCY MARIE BROWN SKRIFAR BÆKUR UM ÍSLENSKAR GOÐSAGNIR OG MIÐALDAHEIMINN
Snorri var Tolkien síns tíma
HÚN SKRIFAR BÆKUR UM ÍSLENSKA
MENNINGU, BLOGGAR UM ÍSLAND,
Á ÍSLENSKA HESTA OG ÍSLENSKAN
HUND. ÍSLAND ER FYRIR MIÐJU Í
FLESTU SEM NANCY MARIE
BROWN TEKUR SÉR FYRIR HENDUR.
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
* „Ég held ég geti full-yrt að ástarævintýrimitt með Íslandi nútímans
og miðalda muni halda
áfram meðan ég lifi.“