Morgunblaðið - 09.07.2013, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚLÍ 2013
Brim Öldurnar við Brimketil á Reykjanesi eru miklar og voldugar og vissara fyrir þá sem vilja festa tilkomumikinn kraftinn á filmu að halda sig í öruggri fjarlægð.
Haraldur Hjálmarsson
Nýlega (19.-21. júní
sl.) var tónlistarhátíðin
Reykjavík Midsummer
Music haldin í Hörpu, í
annað sinn. Rétt er að
taka fram að ég tók
þátt í að flytja tvö tón-
verk á hátíðinni svo
það er ekki við hæfi að
ég fjalli um tónlist-
arflytjendur en ég get
ekki orða bundist um
hátíðina sjálfa og listræna stjórn
Víkings Heiðars Ólafssonar.
Áður en lengra er haldið er ekki
úr vegi að reyna að gera sér grein
fyrir stöðu tónlistarinnar eins og
hún birtist okkur í dag. Við þekkjum
umhverfi hennar og einstakar birt-
ingarmyndir. En hver er heildar-
myndin? Er eitthvert samhengi í
þeirri brotakenndu mynd sem blasir
við? Tónlistarmenn og unnendur
tónlistar standa í sömu sporum og
aðrir hvað þetta varðar. Mörgum
finnst samtíminn vera tvístraður og
samhengislaus, jafnvel óskiljan-
legur. Það liggur því beint við að
spyrja: Er vinnandi vegur að huga
að því samhengi sem tónverk eru
sett í þegar þau eru flutt opinber-
lega eða er það vonlaust verk?
Spurningunni mætti e.t.v. svara með
annarri spurningu: Er ekki nóg að
heyra tónverk og njóta þess eins og
það er, án málalenginga? Því er fljót-
svarað: vissulega er það nóg, strangt
til tekið. Að vísu eru tónverk e.t.v.
misjafnlega til þess fallin að þeirra
sé notið eingöngu á sínum eigin for-
sendum, sum tónverk eru ríkuleg og
hafa margbrotið innra samhengi,
önnur eru fátækleg, en það er óvé-
fengjanlegt að hafi menn þörf fyrir
tónlist á annað borð er þeim nóg að
heyra hana á hennar eigin for-
sendum án þess að hún sé sett í eitt-
hvert sérstakt sam-
hengi. Tónlistin talar
sínu máli eins og sagt
er og þar með gæti ég
sett punkt en þess í
stað langar mig til að
snúa mér að nýrri
spurningu og hún er
þessi: Getur tónlist
sagt okkur eitthvað
umfram það sem hún
segir sjálf með sínum
einstaka hætti? Ég
leiði hjá mér að svara
spurningunni beint en
reyni í staðinn að varpa ljósi á hana
með því að fjalla lítillega um þá um-
gjörð sem við búum tónverkum sem
flutt eru opinberlega. Að vísu ekki
hið þjóðfélagslega samhengi (mörg-
um finnst tónverk flutt á árshátíð
Landsvirkjunar styðja virkj-
anastefnu en sama tónverk flutt á
árshátíð náttúruverndarsamtaka
styðja náttúruvernd) heldur langar
mig að gera prógrammgerð að um-
fjöllunarefni. E.t.v. segir það
ákveðna sögu hvernig verkum er
raðað á tónleikaskrá, þótt tónlistin
sjálf tali alltaf sínu máli eins og fyrr
var nefnt. Við þekkjum ýmsar líf-
seigar formúlur sem fyrir löngu hafa
sannað gildi sitt. Af handahófi nefni
ég nokkrar: forleikur-konsert-hlé-
sinfónía; tónlist frá ákveðnu landi
(þýsk tónlist, rússnesk tónlist);
söngleikjatónlist; „portrett-
tónleikar“; frumflutt tónlist; kvik-
myndatónlist; Vínarvalsar; ártíðar
tónskálds minnst; tónlist flutt á
„uppruna-hljóðfæri“; skólatónleikar
og fjölskyldutónleikar að ógleymd-
um nemendatónleikum og tónleikum
áhugamanna. Vonandi gefur þessi
örstutta og ófullkomna upptalning
til kynna þá miklu fjölbreytni sem
við búum við, en vekja gamalkunnir
rammar spurningar um samhengi
sem gaman gæti verið að velta fyrir
sér? Vafalaust, en tíminn líður fram
og aðstæður breytast svo það er
eðlilegt að stöðugt sé reynt að finna
nýja ramma. Í þessu ljósi finnst mér
hátíð Víkings Heiðars mjög mikils
virði. Yfirskrift hátíðarinnar var
Anachronism (eða tímaskekkja).
Auðvitað er það ekki nýtt að tón-
leikum eða jafnvel heilli hátíð sé gef-
ið „þema“, en ég hygg að það sé
sjaldgæft, a.m.k. hér á landi, að tón-
listarhátíð sé jafnþrauthugsuð og
hátíð Víkings. Það var snilldar-
hugmynd að taka tímaskekkjur til
umfjöllunar því þær eru sannarlega
ofarlega á baugi um þessar mundir
(kannski alltaf!) en þá er bara hálf
sagan sögð því útfærslan á hug-
myndinni var ótrúlega skemmtileg.
Kannski sagði tónlistin sem flutt var
ekkert umfram það sem hún er vön
að segja en samhengið sem Víkingur
bjó til var mjög áhugavert og sett
fram á frumlegan hátt og vakti
áheyrendur (a.m.k. mig) til umhugs-
unar um ótalmargt. Það var svo sem
ekki lausnarorðunum fyrir að fara
eða endanlegum svörum. Það var
líka eins gott, því við þurfum ekki
endanleg svör frekar en fyrri dag-
inn. En að haldin sé tónlistarhátíð
sem varpar fram skemmtilegum
spurningum og lýsir upp víðfeðmt
svið, fyrir það þakka ég Víkingi af
heilum hug. Og hlakka til næstu há-
tíðar! Þar til hún rennur upp reyni
ég að svara þeim spurningum sem
þessi hátíð vakti með mér, þótt
spurningum fylgi auðvitað angist ef-
ans! Nokkur dæmi: Er Tectonics-
hátíð Sinfóníuhljómsveitar Íslands
tímaskekkja eða lýsir hún þvert á
móti einhverju mjög „nútímalegu“?
Er áhersla á handverk tímaskekkja?
Er það tímaskekkja að láta tónlist-
ina eina um hituna á tónlistar-
hátíðum og er þess vegna gott að
blanda í þær öðrum listgreinum? Ýt-
ir netið undir tímaskekkjur eða auð-
veldar það okkur að sjá hlutina í
sögulegu samhengi? Aðrir tónleika-
gestir hafa vafalaust viljað svara
öðrum spurningum og e.t.v. voru
enn aðrar spurningar efst í huga
Víkings. Það skiptir ekki máli. Í lok
hátíðarinnar kom setning Voltaires
um efann upp í hugann og leyfi ég
mér að umorða hana hér: Efanum
fylgja óþægindi, en fullvissan er fá-
ránleg.
Eftir Snorra Sigfús
Birgisson
»Mörgum finnst sam-
tíminn vera tvístr-
aður og samhengislaus,
jafnvel óskiljanlegur.
Snorri Sigfús Birgisson
Höfundur er tónlistarmaður.
Tónlistarhátíðin RMM – 2013
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Frá opnunarhátíð Midsummer Music í Hörpu.