Morgunblaðið - 10.07.2013, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚLÍ 2013
París. AFP. | Í þá „gömlu góðu daga“
þegar kalda stríðið geisaði laum-
uðust njósnarar inn um leynidyr
sendiráðs óvinaríkis þegar þeir
hugðust flýja frá föðurlandi sínu.
Síðan kom Edward Snowden.
Er hann landráðamaður, svikari
eða hetja sem berst fyrir mannrétt-
indum? Hefðbundna skilgreiningin á
njósnurum passar ekki alveg við
Edward Snowden, að mati sérfræð-
inga sem AFP ræddi við.
Sebastian Laurent, franskur
sagnfræðingur sem er sérfróður um
sögu njósnara, segir að Snowden sé
ekki „dæmigerður með tilliti til þess
hvernig njósnarar hafa verið skil-
greindir“. Landflótta njósnarar 21.
aldarinnar eru ekki hátt settir emb-
ættismenn með leyniskjöl á dulmáli,
heldur tölvunirðir með flakkara í
farteskinu.
„Þetta er vandamálið við það að
einkavæða starfsemi öryggisstofn-
ana,“ segir Laurent og skírskotar til
þess að bandarískar öryggisstofn-
anir hafa í auknum mæli útvistað
verkefni til verktaka, m.a. fyrirtækis
sem Snowden starfaði hjá.
„Fyrirtækin ráða menn sem störf-
uðu áður fyrir leyniþjónustuna sem
hafa því þegar kannað feril þeirra og
samþykkt þá. En staðreyndin er sú
að þetta er helsti veikleikinn. Ef
þessir verktakar eru með einhvers
konar persónuleg vandamál ráða
þeir yfir stafrænum gereyðingar-
vopnum,“ segir Laurent.
Snowden starfaði hjá fyrirtæki
sem annaðist verkefni fyrir Þjóðar-
öryggisstofnun Bandaríkjanna
(NSA). Í stað þess að flýja til óvina-
ríkis fór Snowden með flugvél og af-
henti blaðamönnum breska dag-
blaðsins The Guardian minnislykil
með leyniskjöl frá stofnuninni.
Líkur á fleiri Snowdenum
Snowden er alþjóðlegur flótta-
maður frekar en hefðbundinn njósn-
ari, að sögn James Andrews Lewis,
fyrrverandi embættismanns í
bandarísku utanríkisþjónustunni, en
hann er nú sérfræðingur hjá hug-
veitunni Center for Strategic and
International Studies í Washington.
„Í kalda stríðinu voru tvær tegundir
njósnara sem flúðu frá föðurlandi
sínu: Bandaríkjamenn sem flúðu til
að græða peninga og Bretar sem
gerðu það frekar af hugmynda-
fræðilegum ástæðum,“ segir hann.
Lewis segir að ólíkt njósnurunum
sem flúðu austur eða vestur fyrir
járntjaldið í kalda stríðinu hafi
Snowden orðið að alþjóðlegum
flóttamanni sem valdið hafi miklu
uppnámi með því að „afhjúpa heim
þar sem öryggisstofnanir skrá allt
sem fólk segir eða gerir“. „Hann er
ringlaður, hugsjónamaður, ekki
mjög veraldarvanur,“ segir Lewis og
bætir við að Snowden sé afsprengi
„mikillar andúðar á ríkisvaldinu
meðal bandarísks almennings“.
Ólíkt njósnurunum í kalda stríð-
inu er engin örugg flóttaleið fyrir
Snowden, að sögn Laurents. „Hann
flúði frá föðurlandi sínu án nokkurs
öryggisnets fyrir utan upplýsing-
arnar sem hann bjó yfir. Hann hafði
ekki fengið neitt loforð um vernd.“
Snowden varð innlyksa á alþjóða-
flugvellinum í Moskvu eftir að
bandarísk yfirvöld ógiltu vegabréf
hans. Þrjú lönd í Suður-Ameríku
hafa boðist til að veita honum hæli
en óljóst er hvort hann kemst þang-
að án vegabréfs. Hann myndi þurfa
að ferðast í flugvél í gegnum loft-
helgi ríkja sem eru líkleg til að verða
við beiðni bandarískra yfirvalda um
að fyrirskipa vélinni að lenda.
Laurent telur að Snowden finni
aldrei öruggan griðastað, í ljósi þess
hversu alvarlegum augum bandarísk
stjórnvöld líta uppljóstranir hans.
„Hann fékk það sem hann vildi:
frægð og einhvers konar vegsemd,“
segir Lewis.
„Það verða líklega fleiri Snowden-
ar,“ segir Laurent og bætir við að ör-
yggisstofnanirnar séu háðar tölvu-
sérfræðingum og öðrum tækni-
mönnum sem geti lekið leynigögnum
í fjölmiðla.
Enginn öruggur griðastaður
fyrir njósnara 21. aldarinnar
 Hefðbundna skilgreiningin á njósnurum passar ekki alveg við Andrew Snowden
Mannréttinda-
dómstóll Evrópu
hefur komist að
þeirri niðurstöðu
að lífstíðarfang-
elsi án möguleika
á áfrýjun brjóti
gegn banni
mannréttinda-
sáttmála Evrópu
við ómannúð-
legri eða vanvirðandi meðferð, en
slík refsing er heimiluð í Bretlandi.
Þrír fangar sem hlotið höfðu slík-
an dóm í Bretlandi áfrýjuðu máli
sínu til dómstólsins.
Í dómnum segir að það sé nauð-
synlegt að möguleiki sé á lausn
fangans úr fangelsi eða að hann
eigi möguleika á að fá dóminn
endurskoðaðan. Theresa May,
innanríkisráðherra Bretlands, hef-
ur gagnrýnt dóminn og segir hann
vera furðulega túlkun á ákvæðum
mannréttindasáttmálans.
May sagði á breska þinginu í
fyrradag að íhuga þyrfti samband
landsins við Mannréttinda-
dómstólinn og kanna þyrfti alla
möguleika, m.a. þann að segja upp
aðild að mannréttindasáttmálanum.
Íhuga að segja upp
aðild að mannrétt-
indasáttmála
Theresa May
BRETLAND
Að minnsta kosti 13 manns létu lífið
og 37 er enn saknað eftir lestarslys í
bænum Lac-Megantic í Quebec í Kan-
ada á laugardag. Eldur hafði kviknað
í einum vagna lestarinnar, sem flutti
olíu, og lestin var því stöðvuð skammt
frá bænum. Hún rann síðan stjórn-
laus af stað, fór út af sporinu við bæ-
inn og gríðarleg sprenging varð.
Hemlabúnaður sem hefði komið í veg
fyrir slysið var óvirkur. Talið er að
slökkviliðsmenn sem börðust við eld-
inn í lestinni hafi slökkt á vél lestar-
innar með þessum afleiðingum.
Lestinni hafði verið lagt í brekku
um 12 kílómetra vestur af bænum.
Þar börðust slökkviliðsmenn við eld í
vél hennar.
Í frétt Reuters kemur fram að
lestarstjórinn hafi ekki slökkt á vél
lestarinnar til að halda þrýstingi á
hemlabúnaðinum. En þegar slökkt
var á vélinni hætti búnaðurinn að
virka og lestin rann stjórnlaus af stað
í átt að bænum.
Sprenging Olíumengun í Chaudièreá
könnuð eftir lestarslysið í Quebec.
Hemlabúnaður lest-
arinnar var óvirkur
AFP
KANADA
Stjórnvöld á Kúbu hafa lýst yfir stuðningi við þann
möguleika að Edward Snowden fái hæli í Rómönsku-
Ameríku. Líklegt er að flugvél Snowdens þurfi að milli-
lenda á Kúbu ef hann reynir að fara til Suður- eða Mið-
Ameríku frá alþjóðaflugvellinum í Moskvu.
Raúl Castro, forseti Kúbu, sagði í ræðu á þinginu að
Kúbustjórn væri hlynnt því að Snowden fengi athvarf í
Bólivíu, Venesúela eða Níkaragva sem hafa boðist til að
veita honum hæli. Hann sagði hins vegar ekkert um
hvort Kúbustjórn vildi veita Snowden hæli.
Sendiráð Níkaragva í Moskvu staðfesti að það hefði
fengið beiðni frá Snowden um hæli þar í landi. Forseti
Venesúela hefur hvatt Snowden til að ákveða sem fyrst
hvort hann þiggi boðið um hæli þar í landi.
Mikil óvissa ríkir þó enn um hvernig Snowden geti
komist frá flugvellinum í Moskvu og hann þarf að
sneiða framhjá mörgum hindrunum til að komast til
Rómönsku-Ameríku. Rússnesk stjórnvöld hafa ekki
viljað svara því hvort eða hvernig Snowden geti komist
frá flugvellinum án gilds vegabréfs. Reyni hann að fara
til Rómönsku-Ameríku þarf flugvél hans að fara í
gegnum lofthelgi Evrópuríkja sem hugsanlegt er að
neyði hana til að lenda að beiðni bandarískra yfirvalda.
Snowden hefur óskað eftir hæli í alls 27 löndum, að
sögn fréttaveitunnar AFP, en mörg þeirra hafa annað-
hvort hafnað beiðninni eða sagt að hann þurfi að vera í
landinu og sækja um í eigin nafni til að geta fengið hæli
þar. bogi@mbl.is
Austurríki
Þrjú lönd hafa boðist til að veita bandaríska uppljóstraranum hæli eftir
að bandarísk yfirvöld ákærðu hann fyrir njósnir
Afstaða ríkja til beiðni Snowdens um hæli
Hafnað
Hafa ekki fengið beiðni
Neita að staðfesta beiðni
Brasilía
Ekvador
Ísland
Kína
Kúba
Finnland
Frakkl.
Þýskal.
Ind-
landÍtalía
Írland
Holland
Níkaragva
Noregur
Pólland
Spánn
Sviss
Venesúela
Bólivía
Edward Snowden
Engar upplýsingarSamþykkt
Rússland
(Beiðni dregin til baka)
MOSKVA
Margar hindranir í veginum