Morgunblaðið - 29.11.2013, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ég á það, égmá það,“var ein-
hvern tímann haft
eftir eignamanni,
sem vildi fara sínu
fram. Strangt til tekið hafði
hann rétt fyrir sér, en annað
mál er hvort þetta viðhorf sé
farsælt leiðarljós.
Fyrirtæki verða ekki til í
tómarúmi. Til að geta stundað
rekstur þarf rétt umhverfi þar
sem lög og reglur eru forsenda
öruggs rekstrargrundvallar,
samgöngur gera kleift að koma
vörum á markað og mennta-
kerfi tryggir hæft vinnuafl.
Hagur fyrirtækja liggur í því
að svo sé búið um hnútana að
samfélagið dafni því að þannig
batna rekstrarskilyrðin.
Festa nefnist miðstöð um
samfélagsábyrgð, sem nú hefur
gefið út leiðarvísi um það
hvernig eigi að „glíma við siða-
klemmur“, eins og Þorsteinn
Kári Jónsson, verkefnastjóri
hjá Festu og umsjónarmaður
Siðvísis-verkefnisins orðar það
í viðtali í viðskiptablaði Morg-
unblaðsins í gær.
Siðvísirinn er eins og spila-
stokkur með lykilspurningum
sem hægt er styðja sig við þeg-
ar teknar eru erfiðar ákvarð-
anir. Í fyrsta lagi þarf að
spyrja hvort þær gangi á svig
við lög og reglur. Þá eru spurn-
ingar á borð við hvaða áhrif
ákvörðun hafi á aðra en fyr-
irtækið og hvað myndi gerast
ef allir færu eins að. Því er
einnig velt upp hvort þeir, sem
taka þurfa ákvörð-
unina, myndu vilja
að hún birtist á
netinu eða treystu
sér til að segja fjöl-
skyldunni frá
henni.
Þorsteinn bendir á að sam-
félagsleg ábyrgð felist ekki í
því að styðja góðgerðarstarf
eða uppáhaldsfótboltalið for-
stjórans.
„Samfélagsleg ábyrgð snýst
um að taka tillit til allra áhrifa
starfseminnar á samfélagið og
umhverfið,“ segir hann.
„Markmiðið er að það samfélag
sem fyrirtæki eða stofnun
þrífst í og stólar á verði ekki
fyrir tjóni og rýri þannig sjálf-
bærni rekstrarins.“
Allt virðast þetta sjálfsagðir
hlutir og til lengri tíma litið
skila slík vinnubrögð betri og
ábatasamari rekstri. Það gefur
auga leið að fyrirtæki, sem
vinnur í óþökk við umhverfi sitt
stefnir viðskiptum sínum í
hættu. Meira að segja al-
þjóðleg fyrirtæki, sem vinna
óskunda á einum stað, en selja
vöru sína á öðrum, eru nú sótt
til ábyrgðar. Fjárfesting-
arsjóðir horfa í auknum mæli
til siðferðisþáttarins í stefnu
fyrirtækja.
Ekkert af þessu er ný sann-
indi og snýst þegar öllu er á
botninn hvolft einfaldlega um
heilbrigða skynsemi, en for-
dæmin sýna hversu mikilvægt
er að boðskapurinn um sam-
félagslega ábyrgð komist til
skila.
Hvernig á að
bregðast við í
siðaklemmu?}
Heilbrigð skynsemi
Skotar hafamargoft reynt
að brjótast undan
valdi Englendinga
en ávallt mistekist.
Á seinni hluta tutt-
ugustu aldar náðu
þeir þó að fá til sín meiri völd
um eigin málefni innan Bret-
lands, með eigin þjóðþingi, auk
þess sem þeir eiga enn fulltrúa
á breska þinginu í London.
En þrátt fyrir að komið hafi
verið til móts við vilja Skota
um aukin völd heima í héraði er
enn nokkuð stór og hávær hóp-
ur sem krefst þess að skrefið
verði stigið alla leið til sjálf-
stæðis frá Englendingum.
Stefnt er að þjóðaratkvæða-
greiðslu í september á næsta
ári þar sem Skotar munu
greiða atkvæði um framtíð
sína.
Helsti veikleikinn í málflutn-
ingi skoskra þjóðernissinna
hefur verið sá að ekki hefur
verið til nein lýsing eða áætlun
á því hver framtíðarstefna
sjálfstæðs Skotlands yrði.
Krafan um að sýnt yrði á spilin
var því orðin býsna
hávær þegar hvít-
bók um sjálfstætt
Skotland kom út í
vikunni. Þar kenn-
ir ýmissa grasa, en
því miður fyrir þá
sem dást að sögu Skotlands er
þar fátt sem bendir til að þjóð-
ernissinnar hafi hugsað í þaula
hvað sjálfstætt Skotland þýðir.
Þar kemur til dæmis fram að
sjálfstætt Skotland muni halda
Englandsdrottningu sem þjóð-
höfðingja og að sterlingspund
yrði áfram gjaldmiðill Skot-
lands. Hefur hvoru tveggja
verið mótmælt sunnan landa-
mæranna, ekki síst því síð-
arnefnda, þar sem evru-
kreppan sýnir að sameiginleg
mynt kallar á sameiginlega
efnahagsstjórn.
Fróðlegt verður fyrir ná-
granna Skota í norðri að fylgj-
ast með þróun umræðunnar
þar á næstu mánuðum. Fyrir
Ísland gæti skipt máli ef Skot-
land brýst til sjálfstæðis, hvort
sem það væri gæfuskref fyrir
Skotana sjálfa eða ekki.
Hvítbók þjóðernis-
sinna lofar meiru
en hægt er að
standa við}
Baráttan um Skotland
U
ndanfarna 99 daga hefur und-
irrituð, ásamt blaðamönnum og
ljósmyndurum Morgunblaðsins,
farið um landið, heimsótt fólk og
fyrirtæki, heyrt sögur og frá-
sagnir og gert því skil á síðum Morgunblaðsins.
Ferðin hófst í ágúst og var farin í tilefni af 100
ára afmæli blaðsins, sem kom fyrst út 2. nóv-
ember 1913.
Henni lýkur á morgun þegar fjallað verður
um Reykjavík. Markmið ferðarinnar var meðal
annars að varpa ljósi á það fjölbreytta mannlíf
sem þrífst hjá um 325.000 manna þjóð á 103.000
km² eyju norður í hafi.
Og af nógu er að taka.
Á vestanverðu landinu tínir kona jurtir, þurrk-
ar þær og býr til smyrsl samkvæmt aldagömlum
uppskriftum forfeðra sinna. Ung hjón gera upp
niðurnítt stórhýsi og glæða það fegurð og reisn fyrri tíma og
hinum megin á landinu reimar bóndi á sig hlaupaskóna og
kvartar yfir því að sauðféð nú til dags sé fótlatt.
Hvað ætli þau séu mörg, fyrrverandi kaupfélagshúsin á
landinu, sem nú hýsa menningarstarfsemi af einhverjum
toga eða spennandi nýbreytni í fyrirtækjarekstri? Og
hvað með öll frystihúsin í þeim sjávarplássum, þar sem
vinnsla hefur lagst af? Þau gegna nú hlutverki sem engan
hefði líklega órað fyrir. Í einu er verið að framleiða mjólk, í
öðru hefur ungt fólk innréttað menningarmiðstöð af stór-
hug og í því þriðja verða til háþróaðar lækningavörur úr
fiskiroði.
Á hverjum stað, hvar sem komið er við,
kvikna hugmyndir sem fólk er óhrætt við að
láta reyna á. Líklega einna helst þar sem
þeirra er mest þörf.
Menningarlíf er fjölbreytilegt og síður en
svo einskorðað við höfuðborgarsvæðið. Víða
fær það sáralítinn stuðning, nema frá nærsam-
félaginu. Ágætis dæmi um það er t.d. heimild-
armyndahátíðin Skjaldborg sem haldin er í
gömlu kvikmyndahúsi á Patreksfirði.
Á Íslandi býr þýska konan sem ræktar ís-
lensku fjárhundana í Víðidal, unga fólkið sem
stofnaði Djammfélagið á Fáskrúðsfirði til að
létta stemninguna í bænum, rúmlega tvítugi at-
hafnamaðurinn sem keypti kvikmyndahús á
Selfossi, pólski búfræðingurinn sem rekur
súkkulaðigerð á Reykholti í Biskupstungum og
á Húsavík hefur arkitekt hreiðrað um sig í
gamalli verbúð.
Alls staðar þar sem fólk kemur saman verða til sögur.
Hótelgistirými á Breiðdalsvík eru fleiri en íbúarnir í
bænum, áhöfnin á Guðmundi VE 29 fer með strigaskó for-
sætisráðherra út á sjó, á safni á Suðurnesjum er mussa
sem mamma Rúnars Júlíussonar saumaði á hann, eldri
borgarar í Kópavogi hafa unnið verðlaun á alþjóðlegri fim-
leikasýningu og á Sólheimum í Grímsnesi blómstrar sam-
félag engu líkt.
Um þetta allt og ótalmargt annað höfum við fjallað und-
anfarna 99 daga.
Alls staðar er eitthvað að gerast. annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Á 100 daga hringferð
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Ákveðið var að freista þessað smala síld út úr Kol-grafafirði í gær með smá-sprengjum til að reyna að
koma í veg fyrir umhverfisslys vegna
skorts á súrefni. Þekkt er úr mæl-
ingum að síldin flakkar fram og til
baka undir brúna og er því alls óvíst
um árangur þessarar tilraunar. Eins
og kemur fram á forsíðu blaðsins ætla
þeir að sprengja aftur og mun Land-
helgisgæslan hafa athugað með að út-
vega meira af efni til sprenginga.
Samkvæmt upplýsingum blaðs-
ins er það þekkt úr síldveiðum hér við
land að hvellhettum eða smá-
sprengjum sé hent í sjóinn til að
varna því að síld gangi út úr nótinni.
Síðustu ár mun hafa dregið úr þessu
og í frétt frá ráðuneytum atvinnu- og
umhverfismála í fyrradag kom fram
að smölun síldar með sprengjum sé
þekkt aðferð sem áður hafi verið not-
uð með góðum árangri við nótaveiðar
en sé nú víðast hvar bönnuð sem
veiðiaðferð.
Í tengslum við smölunina í Kol-
grafafirði hefur verið talað um djúp-
sprengjur, en þeir sem til þekkja
segja nær að tala um öflugar hurða-
sprengjur eða „kínverja“ sem ekki
ættu að skaða síldina. Í gær var reynt
að fæla síldina út úr innsta hluta
fjarðarins og út fyrir brú með slíkum
smásprengjum og tundurþræði. Auk
báta frá varðskipinu Þór voru létt-
bátar stóru síldveiðiskipanna og
heimabátar til taks.
70 þúsund tonn í firðinum
Í gærmorgun var byrjað á því að
mæla magn síldar í firðinum og sam-
kvæmt niðurstöðum Hafrannsókna-
stofnunar er talið að um 70 þúsund
tonn hafi verið innan brúar í gær. Í
tveimur umhverfisslysum í fyrravet-
ur er talið að um 50 þúsund tonn af
síld hafi drepist í firðinum. Til að
setja þessar stærðir í samhengi má
nefna að leyfilegur heildarafli úr
stofni íslenskrar sumargotssíldar í ár
er 87 þúsund tonn. Útflutnings-
verðmæti hverra tíu þúsund tonna af
íslenskri sumargotssíld má áætla um
1.250 milljónir króna.
Enn er mögulegt að sett verði
upp girðing nokkuð fyrir utan brú til
að varna því að síld leiti aftur inn.
Sömuleiðis er búnaður sem sendir frá
sér hljóð háhyrnings tilbúinn, en
hugsanlegt er að hljóðin fæli síldina.
Litlar líkur eru hins vegar á að
farið verði í vetur í umfangsmiklar
framkvæmdir við að loka firðinum
með stálþili eða á annan hátt eða að
rjúfa vegfyllingu til að auka hring-
streymi í firðinum. Slíkar fram-
kvæmdir eru mjög kostnaðarsamar,
tækju talsverðan tíma og auk þess er
ekki talið að gamli vegurinn og brýrn-
ar í Kolgrafafirði þyldu mikla umferð.
Síld var ekki á svæðinu þegar
fjörðurinn var þveraður
Áður en nýi vegurinn var lagður
og Kolgrafafjörður þveraður gerði
Hafrannsóknastofnun ekki athuga-
semdir við framkvæmdina, en veg-
urinn var formlega tekinn í notkun í
lok árs 2005. Það var hins vegar áður
en síldin breytti um vetursetu, en frá
2006 hefur hún flakkað um í Breiða-
firði; eitt árið verið á sundum og vog-
um við Stykkishólm, annan í Grunda-
firði og þann þriðja í Kolgrafafirði.
Hún hefur og breytt um aðsetur og
flakkað á milli svæða og á tímabili var
veturseta hennar á dýpra vatni, m.a. í
Kolluál.
Í frétt frá atvinnuvegaráðuneyt-
inu kemur fram að stofninn skili að
líkindum um 12 milljörðum í útflutn-
ingstekjur í ár. Breiðafjörður sé lang-
mikilvægastur fyrir vetursetu síldar-
innar en vonir standi til að stofninn sé
einnig að taka sér vetursetu við
Suðausturland.
Þekkt aðferð að fæla
síld með sprengjum
Íslenska sumargotssíldin
Veturseta á grunnsævi frá október til apríl (misjafnt milli svæða og ára)
Heimild: Hafrannsóknastofnun
Breiðafjörður
(2006-2013)
Hvalfjörður
(1947-1948)
Fjörur sunnanlands
(1981-1983)
Fjörur suðaustanlands
(1972-1979)
Austfirðir
(1980-1989)
Ólíku er saman að jafna,
sprengjunum sem notaðar voru
í Kolgrafafirði í gær og þeim
sem Varnarliðið notaði í bar-
áttu við háhyrninga á síldar-
miðum við Reykjanes og í
Faxaflóa á sjötta áratug síð-
ustu aldar. Að beiðni íslenskra
stjórnvalda var raunverulegum
djúpsprengjum, sem gerðar
voru til að granda kafbátum,
varpað úr Neptune-flugvélum
bandaríska hersins á vöður há-
hyrninga nokkur ár í röð. Talið
er að hundruð háhyrninga hafi
verið drepin á þennan hátt, en
þeir höfðu gerst aðgangsharðir
á miðunum, eyðilagt net og ét-
ið úr þeim.
Ein bandaríska flugsveitin
fékk til að mynda sérstök
verðlaun hersins fyrir framlag
sitt í baráttunni gegn hvala-
ógninni og veiðum á háhyrn-
ingum sem miðuðu að því að
hjálpa sjávarútveginum á Ís-
landi, eins og það var orðað í
upprifjun í Morgunblaðinu fyrir
10 árum.
Sprengjur og
háhyrningar
AÐSTOÐ VARNARLIÐSINS