Morgunblaðið - 27.01.2014, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. JANÚAR 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Kjarasamn-ingar á al-mennum
vinnumarkaði voru
upplífgandi. Ekki
vegna þess að
launþegar stæðu
eftir þá með alla vasa úttroðna
af aurum. Þeir bentu á hinn
bóginn til að menn væru að ná
áttum. Samningarnir virtust
við það miðaðir að þá mætti
efna eftir orða þeirra hljóðan,
án þess að lenda í alkunnum
ógöngum.
Fyrirtækin í landinu eru að
feta sig hægt og hikandi út úr
kreppuumhverfi. Þau eiga enn
nokkurn spöl eftir, en eru flest
á réttri leið. Aðilar vinnumark-
aðarins hafa eina hagsmuni
hvað þennan þátt varðar óháð
því hvernig þeir raðast við
samningaborðið. Fyrirtæki
sem rekin eru vitlausum megin
við strikið geta ekki aukið
launakostnaðinn. Það er ekki
flóknara. Sé ekki til þess horft
og knúið á um að launakostn-
aður verði meiri en allur þorri
fyrirtækjanna rís undir eru
næstu skrefin í þeirri vegferð
alkunn.
Kostir fyrirtækjanna eru þá
einkum tveir. „Hagræðing,“
sem gjarnan felur í sér tilraun
til að fækka fólki á launaskrá
er fyrri kosturinn. Hinn er að
velta launabreytingunum að
öllu leyti út í vöruverðið. Það
er akki eins auðvelt og það
hljómar og mun við núverandi
aðstæður leiða til samdráttar í
sölu nema um sé að ræða vörur
sem fólk geti alls ekki án verið.
Samdrátturinn á öðrum svið-
um verður því hlutfallslega
enn þá meiri. Í þessum samn-
ingum var leitast við að hækka
lægstu launin örlítið meira en
önnur laun og styðja við þau
með öðrum aðgerðum. Sumir
hrópa nú að sú viðleitni hafi
ekki verið metnaðarfull. Og
það er töluvert til í því.
En hvers vegna var þessi
leið þá valin nú? Sjálfsagt
vegna þess, að tilraunin til að
hækka lægri launin meira en
hin hefur svo oft verið gerð.
Sagan hefur sýnt, og kannski
að einhverju leyti kennt að sé
áfanginn í slíkri tilraun er of
stór (þótt lítill sé) fer breyt-
ingin undraskjótt upp allan
launastigann, hvað sem öllum
áformum á undirskriftardegi
samninga líður. Hlutfallsleg
launabreyting verður þá þegar
orðin meiri en fyrirtækin ráða
við og verðbólgan knýr dyra.
Það er ekki umdeilt að þeir
sem lægst hafa launin verða þá
verst úti.
Þessir þættir eru enginn
áróður eða galdur. Launastig-
inn er þekktasti stigi þjóðar-
innar og hvergi
eru þrepin eins hál
og í honum. Laun-
þegar sækjast ekki
aðeins eftir því að
færast upp þann
stiga. Þeir eru
mjög meðvitaðir um hvar þeir
eru staddir í honum. Og þótt
allir séu sammála um það göf-
uga markmið að hækka beri
lægstu laun og þau laun þyki á
öllum tímum skammarlega lág,
þá þolir launþeginn illa að sá
hópur sem var einu þrepi eða
nokkrum fyrir neðan hann sé
kominn upp að hans þrepi eða
að bilið á milli þrepanna hafi
minnkað verulega. Það er alls
ekki þannig, að andstaða sé við
að sá sem var í lægra þrepinu
fái að hækka. Það var sann-
gjarnt að mati allra í launa-
stiganum. En öðru máli gegnir
um að munurinn minnki, sem
er á milli hópanna í hverju
þrepi. Munurinn á milli þrepa
átti sér skýringar. Það lá t.d.
fyrir mat á mikilvægi ein-
stakra starfa sem leiddi til
þess að þessi munur var ákveð-
inn, hugsanlega eftir langa
baráttu og mikil átök.
Um leið og allir hljóta að
hafa samúð með því sjónarmiði
að hinir lægst launuðu skulu
hækka meira en hinir, þá er
óhjákvæmilegt að viðurkenna
að snúin staða er komin upp ef
hinir lægstlaunuðu eru komnir
með betri kjör en þeir sem áð-
ur voru næstlægstlaunaðir og
svo koll af kolli.
Forysta ASÍ og aðrir for-
ystumenn á almenna mark-
aðnum reyndu að ná samn-
ingum sem væru innan
þolmarka fyrirtækjanna og
þar sem horft var sérstaklega
til þeirra sem hafa lægstu
launin. Vonin var sú að friður
gæti tekist um þessa stefnu,
svo takast mætti að bæta
kaupmátt, eða standa vörð um
núverandi kaupmátt. Samn-
ingar um pappírskaupmátt,
vaxandi verðbólgu og í fram-
haldinu almenna óánægju í
þjóðfélaginu eru spor sem
hræða.
Þátttaka í atkvæðagreiðslu
um samningana var dræm,
sem kann að benda til að al-
mennt hafi verið skilningur á
stefnumótun samninganna,
þótt hvergi væri hrópað húrra.
En hin dræma þátttaka gaf
þeim sem halda vildu á fornar
slóðir, á braut verðbólgu og
uppnáms, nægjanleg færi. Því
miður.
Það verður ekki auðvelt að
vinna úr þessari stöðu með
hagsmuni launþega fyrir aug-
um, og þá ekki síst varanlega
hagsmuni þeirra sem lakast
standa.
Tilraun til að ná
samningum sem
halda í raun má
ekki mistakast}
Uppnám eða
umhugsunarfrestur?
U
mræðan um kynjakvóta á
stjórnir fyrirtækja, sem hefur
verið áberandi að undanförnu,
er á villigötum. Nokkur fjöldi
virðist telja að það sé réttlætis-
mál að hluthafar hafi ekki fullt vald yfir því
hverja þeir ráða til að gæta hagsmuna sinna í
stjórnum. Það er með ólíkindum. Rétt er að
vekja athygli á því að þessi sami hópur – og
það án þess að blikna – er í raun að kalla eftir
óréttlæti. Það er nefnilega óréttlátt að binda
hendur hluthafa með þessum hætti. Það er
mergur málsins, en það sjónarmið virðist ekki
vera ráðandi.
Rétt er að rifja upp að samkvæmt nýlegum
lögum eiga konur að vera 40% stjórnarmanna
í fyrirtækjum, að því gefnu að stjórnarmenn
séu fleiri en þrír. Mikilvægt er að hafa í huga,
að það er enginn munur á því að ráða starfsmann eða
mann í stjórn. Stjórn er í grunninn lítið teymi sem vinn-
ur fyrir hluthafa og þiggur laun, eins og aðrir starfs-
menn – nema stjórnarmönnum er oft boðið upp á betri
veitingar. Lögin þýða það að hluthafar fyrirtækisins,
segjum að þetta sé fjölskyldufyrirtæki, ráða ekki alfarið
hvaða stjórnarmenn fjölskyldan velur til starfans. Það er
mikil frelsisskerðing. Sú staða getur einnig komið upp,
að þrjár stríðandi fylkingar eigi í fyrirtæki, en vegna lag-
anna geta þær ekki tilnefnt hver sinn fulltrúa í stjórn án
þess að hafa samráð við hina til þess að tryggja að farið
sé eftir lögum um kynjakvóta. (Ætli einhverjir myndu
ekki fagna því með vísan í „samræðustjórnmál“!)
Það liggur í augum uppi að hér er ein-
staklingsfrelsið, sem njóta þarf meiri virð-
ingar, fótum troðið og því er rétt að afnema
þessi lög. Ég átta mig ekki á því hvort lögin
eru birtingarmynd þess hve margir eru
fjandsamlegir fyrirtækjum og hluthöfum
þeirra um þessar mundir. Þess vegna megi
beita óréttlæti – svona til þess að „bæta“
samfélagið? Sé það svo, eigum við við nokk-
urn vanda að etja, því öflugt atvinnulíf er for-
senda góðra lífskjara. Það má vitaskuld gagn-
rýna atvinnulífið; en það skal gert með
heilbrigða skynsemi að vopni.
Málsvarar kynjakvótans segja að hann sé
mikilvægur til að koma á hugarfarsbreytingu
til að gefa konum betri tækifæri í viðskiptalíf-
inu. Það er að mörgu leyti falleg hugsun, alla-
vega á yfirborðinu, en þegar hún er brotin til
mergjar, líkt og hér að ofan, skín óréttlætið í gegn. En
fyrst þessi hópur vill ná fram hugarfarsbreytingu, hvers
vegna talar hann ekki fyrir því að kynjakvóti sé settur á
ritstjórnir fjölmiðla? Fjölmiðlar geta jú haft mikil áhrif á
samfélagið. Þeir ráða um hvað er rætt, hvaða skoðanir
birtast og birtast ekki og við hverja er talað. Raunar
væri það ugglaust réttlátt, í þeirra huga að minnsta
kosti, að ritstjórar stærri fjölmiðla væru ávallt tveir; karl
og kona, til að tryggja réttlæti. Það er enginn grundvall-
armunur að setja kynjakvóta á stjórnir fyrirtækja og rit-
stjórnir fjölmiðla. Þessar hugmyndir sem ég kasta fram
um kynjakvóta á fjölmiðla eru arfaslakar, en setja von-
andi málið í annað samhengi. helgivifill@mbl.is
Helgi Vífill
Júlíusson
Pistill
Kynjakvóti á ritstjórnir fjölmiðla?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
SVIÐSLJÓS
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Þó að íbúum á Vesturlandihafi fjölgað hefur ungufólki hlutfallslega fækkaðum leið og eldra fólki
fjölgar. Þá hefur útlendingum fjölg-
að á Vesturlandi og uppruni þeirra
orðinn stöðugt fjölbreyttari.
Þetta er meðal þess sem kem-
ur fram í nýjum hagvísi sem Vífill
Karlsson, ráðgjafi SSV og dósent
við Háskólann á Akureyri, hefur
tekið saman fyrir Samtök sveitarfé-
laga á Vesturlandi (SSV).
Í hinum nýja hagvísi var þró-
un lýðfræðilegra þátta skoðuð yfir
nokkur undanfarin ár og fjallað um
mannfjöldaþróun, meðalaldur,
kynjahlutfall, útlendinga, ungt fólk
og aldurstré á Vesturlandi.
Vífill segir við Morgunblaðið
að skýrslan leiði margt forvitnilegt
í ljós. Þannig sé áhugavert að
skoða tölur um fjölda barn-
eignafólks, eða ungs fólks, á Vest-
urlandi og kynjahlutföllin. Þetta
séu stærðir sem fylgjast þurfi mjög
vel með.
„Athygli vekur að Snæfellsnes
nær landsmeðaltali 2012 og er þar
með komið með hæsta hlutfall ungs
fólks á Vesturlandi aftur. Athyglis-
vert er að sjá að til lengri tíma litið
hefur dregið saman með svæðunum
öllum nema Dölum,“ segir Vífill.
Mest fjölgað á Akranesi
Í umfjöllun sinni skiptir hann
landshlutanum upp í fjögur svæði:
Akranessvæði, Borgarfjarðarsvæði,
Snæfellsnes og Dali. Á síðustu ár-
um hefur fólksfjölgunin verið mest
á Akranesi og í Hvalfjarðarsveit, á
meðan mannfjöldi hefur að mestu
staðið í stað á öðrum svæðum, að
undanskildum Dölunum, þar sem
nokkur fækkun hefur orðið.
Sé litið lengra aftur í tímann
þá fjölgaði íbúum Vesturlands um
ríflega 2.000 á árunum 1971-2012.
Á það einkum við sunnanvert Vest-
urland; Akranes- og Borgarfjarð-
arsvæði, en á þessu tímabili fækk-
aði fólki á Snæfellsnesi og í Dölum
um 600 manns. Eftir 1981 dró
nokkuð úr fjölguninni en Vífill seg-
ir að það megi rekja til neikvæðrar
þróunar á landsbyggðinni allri á 9.
og 10. áratug síðustu aldar í kjölfar
umfangsmikilla umskipta í rekstr-
arumhverfi sjávarútvegs og land-
búnaðar.
Í skýrslunni vekur Vífill at-
hygli á því að meðalaldur íbúa hef-
ur hækkað hlutfallslega mun meira
á Snæfellsnesi, í Dölum og í dreif-
býli Borgarfjarðar heldur en á
landinu öllu. Þannig hefur meðal-
aldur í Dölum hækkað um nærri
20% frá árinu 1990, eða úr 35 árum
í nærri 42 ár árið 2012. Á sama
tíma hækkaði meðalaldur lands-
manna um tæp 12%, var 36,4 ár ár-
ið 2012.
Konur viljugri að flytja
Í hagvísinum er kynjahlutfallið
skoðað sérstaklega, en að sögn Víf-
ils hefur verið litið svo á að sam-
félög séu á undanhaldi ef konur eru
miklu færri en karlar. Rannsóknir
hafa jafnframt sýnt að konur séu
viljugri til að flytja brott en karlar.
Kynjahlutfallið er fjöldi kvenna
deilt með fjölda karla. Sem dæmi
þá var hlutfallið 0,95 á Akranes- og
Borgarfjarðarsvæðinu árið 2012,
líkt og á landsbyggðinni allri, á
meðan það var 0,91 í Dölum. Þetta
þýðir að konur voru 5% færri en
karlar á landsbyggðinni en 9%
færri í Dölum.
Ungu fólki fækkaði á öllum
svæðum Vesturlands á árunum
1990-2012. Í skýrslunni segir að
eftir bankahrun hafi þróunin í Döl-
um skilið sig verulega frá öðrum
svæðum Vesturlands. Þar var hlut-
fall ungs fólks komið í 20% árið
2012 á meðan það var 26% í Borg-
arfirði, 27% á Akranesi og ná-
grenni og 28% á Snæfellsnesi.
Fjölgun á Vestur-
landi en íbúar eldast
Heimildir: Hagvísir Vesturlands, byggt á tölum frá Hagstofu Íslands.
35%
30%
25%
20%
15%
1990 2000 2010
28%
27%
26%
20%
Akranessvæðið Borgarfjarðarsvæði Snæfellsnes Dalabyggð Landið allt
Hlutfall ungs fólks af heildarmannfjölda
Vesturland 1990-2012, m.v. 1. desember ár hvert
„Efnið er
mikilvægt
því lýð-
fræðilegir
þættir eru
góðar vís-
bendingar
fyrir vexti
og viðgangi
byggða.
Það er aug-
ljóst þegar
horft er til mannfjöldaþróunar
þar sem mikil fækkun íbúa
grefur undan rekstri á ýmissi
félagslegri þjónustu og fá-
breytni getur gætt. Meðal-
aldur gefur hins vegar til
kynna hvort vægi ungs fólks
sé mikið eða lítið í tilteknum
samfélögum, en unga fólkið
er vinnusamasti og frjósam-
asti þjóðfélagshópur hvers
samfélags,“ segir Vífill Karls-
son m.a. í skýrslu sinni.
Í hagvísum undanfarinna
ára hefur verið fjallað um eitt
viðfangsefni hverju sinni. Nú
tekur hann nokkra þætti fyrir
til að gefa heildstæðari sýn
yfir þróunina á Vesturlandi á
undanförnum árum.
Efnið er
mikilvægt
BYGGÐAÞRÓUNIN
Vífill Karlsson