Morgunblaðið - 28.08.2014, Blaðsíða 63

63
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. ÁGÚST 2014
Sílaveiðar í sólinni Vel bar í veiði á sílum í miðnætursólinni við Eyjafjörð. Litirnir voru einstaklega fallegir í sólarlaginu og gaman að sulla og leika sér í stillunni.
Golli
Jón Steinar Gunn-
laugsson hæstarétt-
arlögmaður ritaði grein
í Morgunblaðið hinn 8.
ágúst 2014 undir fyr-
irsögninni „Embætt-
ismaður fer offari“. Til-
efni greinarinnar er
fyrirspurnarbréf frá
umboðsmanni Alþingis
til innanríkisráðherra
vegna minnisblaðs
ráðuneytisins, sem inniheldur við-
kvæmar persónuupplýsingar úr
gögnum ráðuneytisins. Upplýsing-
arnar birtust í Morgunblaðinu og
Fréttablaðinu. Lögmaðurinn segir að
Hanna Birna Kristjánsdóttir innan-
ríkisráðherra hafi mátt sæta óhæfi-
legum árásum vegna málsins. Komi
hugtakið einelti upp í hugann. Lög-
maðurinn segir að umboðsmaður Al-
þingis hafi gerst liðsmaður í flokki
ófagnaðarmanna með „þessu nýjasta
útspili sínu“ og á þá við fyrirspurn-
arbréfið. Lögmaðurinn segir að
fremstir í flokki ófagnaðarmanna hafi
verið „óvandaðir blaðamenn og póli-
tískir andstæðingar
ráðherrans tónað und-
ir.“ Það sé eins og emb-
ættismaðurinn vilji
koma höggi á ráð-
herrann. Ennfremur að
umboðsmaður muni
„búa sér til mál á hend-
ur ráðherranum úr
þeim efnivið sem hann
telur sig hafa.“ Þá segir
lögmaðurinn að svör
ráðherrans og skýr-
ingar skipti umboðs-
mann engu máli.
Þær ávirðingar, sem lögmaðurinn
ber á umboðsmann Alþingis,
Tryggva Gunnarsson, eru afar alvar-
legar og gætu hver um sig leitt til
embættismissis ef sannar væru og
jafnvel til refsingar. Sá lögmaður, að
ég tali nú ekki um fyrrverandi hæsta-
réttardómara og lagaprófessor, sem
ber svo alvarlegar ávirðingar á eitt
mikilvægasta embætti landsins, sem
kosið er í af Alþingi, hlýtur að búa yf-
ir sönnunum um ávirðingarnar og
geta rökstutt þær með málefnalegum
hætti. Svo er ekki. Greinarhöfundur
býr ekki yfir neinu öðru en getunni til
að kasta fram órökstuddum staðhæf-
ingum um það sem hann segir vera
yfirsjónir og meingerðir umboðs-
manns í garð ráðherra innanrík-
ismála. Lögmaðurinn gerir umboðs-
manni upp illan hug í garð
ráðherrans og notar orð eins og ein-
elti, að fara offari, liðsmaður ófagn-
aðarmanna, búa til mál á hendur ráð-
herranum, láta svör og skýringar
engu máli skipta og pólitískan hrásk-
innaleik. Þessi orðræða lögmannsins
er afar huglæg og einhliða og hún
einkennist ekki af þeirri hlutlægni og
jafnaðargeði, sem ætla má að menn
tileinki sér með aldrinum. Ávirðing-
arnar eru hvorki rökstuddar né
studdar gögnum.
Eftir að grein Jóns Steinars birtist
í Morgunblaðinu hefur verið upplýst
að lögmaðurinn er og var ráðgjafi
ráðherrans í því máli sem umboðs-
maður tók til athugunar. Lesendur
Morgunblaðsins áttu rétt á að vita að
lögmaðurinn væri lögmaður ráð-
herrans þannig að þeir gerðu sér
grein fyrir að um einhliða og hlut-
drægan málflutning fyrir ráðherrann
væri að ræða en ekki hlutlægt og
málefnalegt framlag fyrrverandi
dómara og lagaprófessors.
Þá láðist greinarhöfundi að gera
grein fyrir ákvæðum laga um um-
boðsmann Alþingis, svo sem um að
umboðsmaður fari í umboði Alþingis
með eftirlit með stjórnsýslu ríkisins
og tryggi rétt borgaranna gagnvart
stjórnvöldum landsins. Hann eigi að
gæta þess að jafnræði sé í heiðri haft
í stjórnsýslunni og að hún fari fram í
samræmi við lög, vandaða stjórn-
sýsluhætti og siðareglur settar á
grundvelli laga um Stjórnarráð Ís-
lands og laga um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins. Til að sinna
hlutverki sínu geti umboðsmaður að
eigin frumkvæði ákveðið að taka mál
til meðferðar. Af þessum laga-
ákvæðum leiðir að umboðsmaður fór
að lögum við framkvæmd starfs síns
er hann tók að eigin frumkvæði um-
rætt mál til meðferðar, svo sem áður
hefur gerst. Í fyrirspurnarbréfum
umboðsmanns til innanríkisráðherra
er ekkert sem gefur til kynna fyr-
irfram gefna afstöðu, enda er slíkum
fyrirspurnum og rannsóknum ekki
síður ætlað að upplýsa hvort aðdrótt-
anir um spillta embættisfærslu eigi
við rök að styðjast eða séu rangar,
enda eiga borgararnir rétt á vitn-
eskju um það.
Að lokum leyfir lögmaðurinn sér
að gera látnum heiðursmanni, Gauki
Jörundssyni, upp skoðanir á embætt-
isfærslu Tryggva Gunnarssonar. Ég
ætla að Tryggvi Gunnarsson hafi á
margan hátt tekið fyrsta umboðs-
manninn sér til fyrirmyndar, enda
var Gaukur lærifaðir Tryggva. Ég tel
mig í aðstöðu til þess að halda því
fram eftir að hafa rekið mál fyrir um-
boðsmannsembættinu frá stofnun
þess, að Tryggvi Gunnarsson hafi
ekki síður en fyrirrennari hans aflað
því æ almennari virðingar.
Þess skal getið að lögmannsstofan
Réttur, þar sem ég starfa, gætir
hagsmuna eins þeirra útlendinga sem
nefndir eru í umræddu minnisblaði.
Eftir Ragnar
Aðalsteinsson » Ávirðingar Jóns
Steinars Gunnlaugs-
sonar í garð umboðs-
manns Alþingis eru
órökstuddar og ómál-
efnalegar staðhæf-
ingar.
Ragnar Aðalsteinsson
Höfundur er lögmaður í Reykjavík.
Embættismaður fer að lögum
Flokksblöð stjórn-
málaflokka heyra nú
sögunni til. Á bak við
efni flokksblaðanna
lágu hugsjónir um
sjálfstæðis- og land-
búnaðarmál, komm-
únisma, jafn-
aðarmennsku og
íhaldsstefnu. Flokks-
blöðin hömpuðu sínum
flokksmönnum og
þeirra verkum en gagnrýndu að
sama skapi málflutning andstæðing-
anna. Þetta fyrirkomulag leiddi til
þess að sama stjórnmálamanni var
hrósað í einu blaði en hann gagn-
rýndur í öðru. Útbreiðsla flokksblað-
anna var misjöfn og því ekki hægt að
halda því fram að jafnvægi hefði ver-
ið í umræðunni. Flokksblöðin sáu
hins vegar um að ólík sjónarmið
komu fram.
Skotleyfi nema á
knattspyrnuvellinum
Á síðasta ári benti fyrrverandi
formaður Samfylkingarinnar á að
hér á landi ætti sér stað stjórn-
málalegt einelti. Slíkt einelti færist
sífellt í aukana og vitað er að hjá
sumum fjölmiðlum er gefið út skot-
leyfi á þá sem hafa ekki „rétta“ eða
„viðurkennda“ skoðun.
Þannig hafa RÚV og
Fréttablaðið tekið að
sér að hræða fólk til
hlýðni, er trúarbrögð,
innflytjendur og ís-
lenskan landbúnað ber
á góma. Þessir fjöl-
miðlar eru ekki lengur
vettvangur fyrir ólík
sjónarmið. Rangar
skoðanir eru stimpl-
aðar sem hat-
ursáóróður eða aft-
urhaldssamar auk þess
sem það þykir lágkúra að þykja
vænt um sína þjóð, nema á knatt-
spyrnuvellinum, sem er víst sá stað-
ur helstur sem enn má draga þjóð-
fánann að húni og syngja
þjóðsönginn.
Aðferð ríkisfréttastofunnar
Það er því von að margir stjórn-
mála- og embættismenn óttist aðför
fjölmiðla og komi sér hjá að ræða
erfið málefni. Þeir vita sem er að
þeir sem segja raunverulegan hug
sinn eru úthrópaðir. Réttar skoðanir
eru barðar í fólk og vei þeim sem
ekki dansa á línunni. Þeir eru eltir
uppi, hæddir og smáðir og láti þeir
sér ekki segjast er setið um störf
þeirra með vandlætinguna að vopni
svo hægt sé að losna við þá. Látum
vera að blöð þjóni eigendum sínum,
þegar vitað er hverjir þeir eru, en
það er ekki forsvaranlegt að sjálf
fréttastofa RÚV vinni eins og hún
gerir, er hún býr til fréttir af vett-
vangi stjórnmálanna sem hún „fylgir
svo eftir“.
Hjá RÚV byrjar þessi tegund
frétta gjarnan með fullyrðingu í
fréttasvuntunni í upphafi fréttatím-
ans. Slíkar fullyrðingar eru oftar en
ekki matreiddar líkt og um óyggj-
andi staðreyndir sé að ræða. Þeir
sem hlýða á fréttatímann til enda
komast hins vegar að raun um að
„fréttin“ er ekki annað en afstaða
álitsgjafa fréttastofunnar. Þegar
mikið liggur við er kallað eftir af-
stöðu „viðurkennds“ álitsgjafa. Á
sama hátt skulum við vona að þegar
stjórnarandstaðan eða aðrir meiri-
eða minnihlutar tjái sig um málin
styðjist RÚV við bókanir, ályktanir
og samþykktir þar að lútandi.
Í þættinum Vikulokin er svo farið
yfir „fréttir“ vikunnar, þ.e. fréttir
sem, svo vægt sé til orða tekið, RÚV
hefur sjálft átt þátt í að skapa og
halda á lofti. Oftar en ekki mæta þar
aðrir fjölmiðlamenn sem eru orðnir
svo heimavanir, að þeir láta gamm-
inn geisa um aðdáun eða andúð sína
á mönnum og málefnum. Á virkum
dögum er sérstökum álitsgjöfum svo
boðið í viðtöl á undan morgunleik-
fiminni. Svo virðist því sem marga
starfsmenn RÚV skorti ekki aðeins
hæfileikann heldur líka viljann til að
bjóða hlustendum upp á vandaða og
hlutlausa umfjöllun.
Óttast yfirmenn RÚV ekki að
þessi vinnubrögð rýri traust stofn-
unarinnar? Finnst þeim ásættanlegt
að aðeins helmingur aðspurðra
treysti RÚV frekar eða mjög mikið
líkt og fram kom í niðurstöðum
könnunar MMR á síðasta ári?
Einelti gegn innan-
ríkisráðherra
Enda þótt ég sé ekki stuðnings-
maður Hönnu Birnu Kristjánsdóttur
er þáttur RÚV í að koma henni frá
völdum ógeðfelldur. Allir geta og
gera mistök. Þegar lögmenn hæl-
isleitenda reka mál umbjóðenda
sinna í fjölmiðlum er sú mynd ávallt
einhliða. Upplýsingarnar eru sjaldn-
ast tæmandi. Meðal annars af þess-
um ástæðum eiga slík mál almennt
ekki erindi í fjölmiðla. Þótt RÚV eigi
líkt og aðrir fjölmiðlar að skapa að-
hald er það ekki hlutverk stofnunar-
innar að taka afstöðu í stjórnmálum.
Það leynir sér hins vegar ekki að
ákveðnir starfsmenn RÚV eiga erf-
iðara en aðrir með að halda sinni eig-
in sýn utan við það mál sem er til
umræðu hverju sinni enda telja þeir
sig jafnan hafa „rétta“ afstöðu til
málsins. Allir þeir sem ekki dansa
eftir sýn fréttamannsins fá fyrir
ferðina.
Að mati aðgerðarsinna RÚV vann
Hanna Birna sér það til sakar að
veita ekki nógu mörgum pólitískt
hæli hér á landi. Og þá hófust árás-
irnar í formi viðtala við einstaka um-
sækjendur. RÚV sinnir ekki eft-
irlitshlutverki sínu með einhliða
málflutningi fyrir hönd hælisleit-
enda. Fyrir slíkan málflutning greið-
ir hið opinbera nú þegar lögmönnum
hælisleitenda. Umræddir ein-
staklingar geta hins vegar áfrýjað
málum sínum telji þeir á sér brotið.
Almenningur mun aldrei fá heild-
stæða mynd af þeim málum sem um
ræðir með viðtölum við lögmenn
hælisleitenda. Hvert er markmið
RÚV með slíkri einhliða umfjöllun
þegar stjórnvöld geta lögum sam-
kvæmt ekki tekið þátt í og leiðrétt
rangar staðhæfingar vegna þagn-
arskyldu?
Eftir Mörtu
Bergman »Enda þótt ég sé ekki
stuðningsmaður
Hönnu Birnu Kristjáns-
dóttur er þáttur RÚV í
að koma henni frá völd-
um ógeðfelldur.
Marta Bergman
Höfundur er fv. félagsmálastjóri
í Hafnarfirði.
Einelti eða fréttaflutningur?