Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.11.2014, Blaðsíða 50

Viðtal
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.11. 2014
Íslenskir þjóðernissinnar
- Þú dregur enga dul á að faðir
þinn og margir í frændgarði þínum
voru nasistar eða hallir undir nas-
ista. Þú bendir á að þrátt fyrir
hollustu við Moskvu og glæpi Stal-
íns hafi kommúnistar á Íslandi
ekki verið látnir gjalda þess í ís-
lensku þjóðfélagi eins og nasistar,
eða þeir sem allavega töldu Hitler
vera mikinn leiðtoga. Þeir sem
voru hallir undir Þýskaland Hitlers
á kreppuárunum hafi verið bann-
færðir. Ertu ekki með þessu að
segja að í þér hafi blundað og
blundi jafnvel enn einhver vísir að
nasista?
„Nei, ég er ekki að segja það.
Ég vil í fyrsta lagi segja að þessir
meðlimir minnar fjölskyldu sem
störfuðu í flokki þjóðernissinna fyr-
ir stríð litu svo á að þeir væru ís-
lenskir þjóðernissinnar, þeir væru
ekki nasistar. Þeir höfðu engin
tengsl við Þýskaland, að öðru leyti
en því að mágur föður míns var í
framhaldsnámi í læknisfræði í
Þýskalandi og föðursystir mín var
með honum þar. Pólitísk tengsl
þessa fólks við Þýskaland voru
engin. Ég sagði oft við þau að þau
væru nasistar og þau svöruðu mér
alltaf á móti að þau væru ekki nas-
istar, þau væru íslenskir þjóðern-
issinnar. Ég hef aldrei séð neitt
ljótt við það að vera íslenskur þjóð-
ernissinni.
Þetta eru svona vangaveltur hjá
mér um það hvers vegna þessi
hópur fólks og skoðanir þess fólks
voru gersamlega bannfærðar. Ég
get alveg skilið að fólk hafi litið
svo á að þau hafi verið nasistar.
Ég get alveg skilið að fólk hafi
bannfært fólk með slíkar skoðanir
með hliðsjón af því sem síðar kom
fram um það sem raunverulega
gerðist í Þýskalandi. En það sem
ég á svolítið erfitt með að skilja, er
hvers vegna það sama gerðist ekki
með kommúnista, vegna þess að
manndrápin voru ekki síður í Sov-
étríkjunum og Kína, en í Þýska-
landi. Í sjálfu sér hef ég ekki fund-
ið neina skýringu á því að
Þjóðverjar hafi verið dæmdir með
öðrum hætti en Sovétmenn, komm-
únistar, í þessu samhengi.
Bróðir minn, sem er yngri en ég,
segir að Helförin sé grundvallar-
þáttur í sögu okkar samtíma og
það sé alveg sama hvernig á það er
litið, hún muni alltaf hafa þá sér-
stöðu.
Gamall vinur minn, Ragnar Arn-
alds, hefur velt því fyrir sér í okk-
ar samtölum um þetta, hvort
ástæðan fyrir því að Þjóðverjar
hafi verið dæmdir harðar en aðrir,
hafi verið sú, að Þýskaland er inni
í miðri Evrópu. Rússland sé fjær
okkur og Kína enn fjær.“
Vinátta á gömlum merg
- Þú segir sögu kalda stríðsins að
hluta til með vísan til lífshlaups
æskuvina þinna úr Skeggjabekkn-
um, Melaskóla og MR. Vina sem
ýmsir voru á öndverðum meiði við
þig í pólitík, sósíalistar og komm-
únistar, auk stöku sjálfstæðis-
manns. Hvernig hefur vinátta ykk-
ar haldið fram á þennan dag, svo
ég vísi til lokaorða bókarinnar
„Vinátta okkar lifði kalda stríðið
af“?
„Þetta er áhugaverð spurning
sem er kannski ekkert auðvelt að
svara. Kannski er grundvallarþátt-
urinn sá, að vinátta sem verður til
í æsku verður gjarnan mjög djúp-
stæð og það þarf mikið til, að
Klíkan
Hér er stór hluti „Klíkunnar“, eins og æskuvinirnir hafa oft verið nefndir, sam-
ankominn á ritstjórnarskrifstofum Morgunblaðsins í Kringlunni. Klíkan hefur
hist öðru hvoru í áratugi. Frá vinstri: Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrverandi for-
maður Alþýðuflokksins og utanríkisráðherra, Halldór Blöndal, fyrrverandi
landbúnaðarráðherra og forseti Alþingis, Sveinn R. Eyjólfsson, fyrrverandi út-
gefandi DV, Ragnar Arnalds, fyrrverandi formaður Alþýðubandalagsins og fjár-
málaráðherra, Atli Heimir Sveinsson, tónskáld og Styrmir Gunnarsson.
breyta henni. Svo höfum við nátt-
úrlega öll haft mikinn áhuga á póli-
tík, alla tíð. Kannski komum við
flest ef ekki öll úr þannig umhverfi
að við höfum getað verið opin fyrir
sjónarmiðum annarra. Ég hef t.d.
aldrei skilið það sjónarhorn sums
fólks sem starfar í stjórnmála-
flokkum hér að hatast við skoðanir
annarra og telur að það sé ekki
hægt að eiga samskipti við fólk í
öðrum flokkum. Kannski er það
vegna þess að ég kynntist þessum
vinum mínum þegar ég var 11 ára
gamall og sumum þeirra þegar ég
var 8 ára og 10 ára. Ég held að
það sé eitthvert sambland af þessu
öllu, sem veldur því, að þessi átök
og mismunandi afstaða okkar til
þeirra, og vera okkar í ólíkum fylk-
ingum, hafði ekki áhrif á okkar
persónulegu vináttu. Okkur þykir
einfaldlega vænt hverju um ann-
að.“
- Frásögn þín um æskuvináttu
tengdaföður þíns, Finnboga Rúts
Valdimarssonar, bróður Hannibals,
og þeirra bræðra, Bjarna og Pét-
urs Benediktssona, getur varla
hafa verið á margra vitorði, eða
hvað?
„Ég held að tengslin á milli
bræðranna Bjarna og Péturs Bene-
diktssona og Finnboga Rúts hafi
verið á margra vitorði. Ég held að
það hafi aldrei verið neitt leynd-
armál, þó því hafi svo sem ekki
verið sérstaklega flaggað. Ég hef
áður sagt frá því sem kemur fram
í þessari bók, um aðkomu þeirra
Rúts og Bjarna að byggingu 1250
Breiðholtsíbúðanna. Ég er kannski
að draga þetta fram í þessari bók
vegna þess að mér finnst vera
ákveðin hliðstæða þarna á ferð við
vináttu okkar í minni klíku sem við
Tólf ára guttar
Þeir Styrmir Gunnarsson og Sveinn R. Eyjólfsson eru æskuvinir. Hér eru
þeir saman sumarið 1950, þá tólf ára guttar, og Skógafoss í baksýn. Styrmir
lýsir vináttu sinni við „Klíkuna“ á þann veg að þar sem hún hafi myndast ým-
ist í bernsku eða æsku standi hún á svo gömlum merg að hún hafi þolað allt,
jafnvel kalda stríðið, en klíkumeðlimir höfðu ekki allir sömu afstöðu til
þeirra átaka, eins og alþjóð væntanlega veit.