Straumhvörf - 15.01.1943, Blaðsíða 15

STRAUMHVÖRF
13
tekin er til stríðsgróðans sem félags-
legs vandamáls, en að því verður
vikið hér á eftir.
m.
Það er augljóst mál, að misjafnlega
réttmæt öfl ráða því, hve mikið hinir
einstöku borgarar bera úr býtum fyr-
ir þau störf, sem þeir láta þjóðfé-
laginu í té. En ef athugað er, hvað
beri að ráða mestu um það, ef full-
nægja á kröfum jafnréttis og lýð-
ræðis, getur svarið ekki orðið nema
á einn veg: Einstaklingar eiga að fá
tekjur í samræmi við þá kunnáttu,
dugnað og siðferðisþrótt, sem þeir
sýna í störfum sínum, og við þá á-
byrgð, sem stöðunum fylg'ir. Ef ekki
er innbyrðis samræmi milli þess, sem
hinir einstöku borgarar bera úr být-
um, og mikilvægi þeirra þjónusta,
sem þeir inna af höndum fyrir þjóð-
félagið, er orsökin annað hvort til-
viljun eða áunnin forréttindaaðstaða.
í báðum tilfellum ber ríkisvaldinu
skylda til að skerast í leikinn og gera
ráðstafanir til að komið verði á jafn-
vægi, sem samrýmist jafnréttisregl-
unni. Ef það bregzt, er ríkið þar með
orðið verndari forréttinda, og lýðræð-
ið innantómt form. Þetta gæti gefið
tilefni til margskonar hugleiðinga,
en hér varðar okkur aðeins um þá
hlið málsins, sem viðkemur stríðs-
gróðanum.
Athugum nú, hvert er eðli stríðs-
gróðans. Að honum standa öfl, sem
eru óháð vilja einstaklinga, ýmist
utan að komin eða runnin frá breyt-
ingum, sem orðið hafa í viðskipta-
lífinu í heild. Dugnaður og framtaks-
semi einstakra manna ráða engu um
myndun hans, þótt annað mál sé, að
viðskiptalegir hæfileikar manna hafi
áhrif á það, hvort gróðinn verður
meiri eða minni. Liggur nokkuð
beinna við en að einstakir menn eigi
ekki að fá hagnaðinn af þvi, að ís-
lenzk framleiðsluöfl yfirleitt hafa
fengið aukið verðgildi af ófriðará-
stæðum ? Það er aðeins einkareksturs-
form atvinnulífsins, sem veldur því,
að mikill hluti þessa hagnaðar rennur
af sjálfu sér í vasa einstaklinga. Það
getur ekki verið ætlazt til þess, að
þeir hagnist með þessu móti. Víst eiga
þeir að bera úr býtum hæfileg laun,
miðað við dugnað þeirra og fram-
takssemi sem aðrir þjóðfélagsborgar-
ar.Hittverðurmeðengu móti réttlætt,
að kringumstæður, sem enginn hefir
búizt við, gefi vissum mönnum tæki-
færi til þess að safna stóreignum,
án þess að hafa neitt til þess unnið,
samtímis því að meginþorri þjóðar-
innar á við að búa óbreytt eða lítið
bætt kjör frá því, sem áður hefir
verið. Láti ríkisvaldið slíkt viðgang-
ast, leggur það blessun sína yfir
sköpun nýrra forréttinda, sem stinga
í stúf við grundvallarhugsjón siðaðs
þjóðfélags. í þessu liggur ekki nein
fordæming á einkarekstursfyrir-
komulaginu sem slíku. Það er aðeins
leidd athygli að félagslegu misrétti,
sem siglt getur í kjölfar einkarekst-
urs, en það á ekki að þurfa að loða
við hann. Heilbrigður einkarekstur,
og einkarekstur, sem nýtur forrétt-
inda, eru tveir ólíkir hlutir. Það er ó-