Fréttablaðið - 16.02.2013, Page 74

Fréttablaðið - 16.02.2013, Page 74
16. febrúar 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 42 Eftir hálfs árs dvöl á plánetunni rauðu er komið að kaflaskilum í leiðangri geimjeppans Curiosity. Á dögunum var jarðvegsbor tækisins prufu-keyrður með góðum árangri og nú er honum ekkert að vanbúnaði að hefja formlega verkefni sitt með því að taka stefnuna á Sharp-fjall. Þegar þangað verður komið er markmiðið einfalt, en sennilega tor- sótt; að skera úr um með vissu hvort einhvern tíma hafi aðstæður á Mars verið með þeim hætti að líf hefði getað þrifist þar. Mikið þegar unnið Þótt leiðangurinn sé formlega að hefjast hefur gríðarlega mikið unnist hingað til. Hönnun jeppans, ferðalag hans til Mars og ekki síst lendingin, sem var verkfræðilegt stórvirki út af fyrir sig, hafa gefið vísindamönnum gott veganesti inn í komandi verkefni, sem munu einhvern daginn ferja manneskju til annarra reikistjarna. Þá er ógetið þess sem Curiosity hefur þegar séð og sent heim, en á 188 daga og um 600 metra ferðalagi sínu hefur hann þegar staðfest það sem áður var vitað með nokkurri vissu, að á Mars rann eitt sinn vatn. Það sést á berginu, en síðustu vikur og mánuði hafa bor- ist myndir af þornuðum árfarvegi sem gætu þess vegna hafa verið teknar hér á Íslandi. Vísindamenn fái lyklana Ævintýrið hófst fyrir alvöru hinn 5. ágúst þegar Curiosity lenti á Mars. Þar sem jeppi þessi er miklu stærri en önnur slík fjarstýrð tæki sem hafa verið send út í geim, kallaði hann á nýja lausn sem fólst í því að honum var slakað niður á yfirborðið úr lendingar fari knúnu þrýstiloftshreyflum. Síðan þá hefur starf vísindamanna falist í að prófa öll hin fjölmörgu rannsóknar- og mælitæki, meðal annars greiningarmyndavél, jarðvegsskóflu og myndavél auk virkni og stýringu jeppans sjálfs, og hefur allt gengið að óskum. Eftir lendingu var jeppanum ekið spotta- korn vestur að svæði sem er kallað Glenelg, en þar var talið að væri áhugavert svæði og kjörið til prófana og þar hefur Curiosity haldið sig síðustu mánuði. „Nú þegar prófunum er lokið ættu vísinda- mennirnir að fá lyklana í hendur frá verk- fræðingunum hvað úr hverju og bruna af stað,“ segir Sævar Helgi Bragason, formaður Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness og rit- stjóri Stjörnufræðivefsins. „Nú verður vænt- anlega keyrt meðfram sandöldunum að rótum Sharp-fjallsins þar sem hann verður næstu tvö árin. Þetta er um átta kílómetra leið en ferðin mun væntanlega taka allt þetta ár og fram á það næsta, bæði vegna þess að Curiosity keyr- ir hægt, í mesta lagi um 200 metra á klukku- stund, og svo verður líka stoppað víða á leið- inni til að safna gögnum og gera mælingar.“ Sævar segir prófunarferlið á Glenelg hafa tekið lengri tíma en gert var ráð fyrir, en það komi hins vegar til af góðu því að svæðið hafi verið mun áhugaverðara en NASA bjóst við. Skýr merki um vatn Curiosity hefur þegar fundið á ferð sinni sönn- unargögn um rennandi vatn, sem hefur leyst upp steindir í bergi og fallið út, til dæmis í holur og sprungur, og myndar nú æðar sem sjást bersýnilega á myndum Curiosity. Þá má einnig sjá af lögun smásteina í árfarveginum uppþornaða að þeir hafa slípast til í vatni. „Þetta virðist vera botninn á farvegi ár sem hefur verið um hnédjúp,“ segir Sævar. „Við vitum nú að Mars var einu sinni renn- andi blautur, en hversu lengi það hefur varað og hve lífvænlegt hefur verið þar, er spurn- ingin sem við vonum að náist að svara.“ Leitað að lífi Sævar segir rannsóknina á Glenelg vera góða upphitun fyrir stóra verkefnið þar sem ráðist verður í að kanna setlög í hlíðum Sharp-fjalls. „Þetta fjall er hreinlega setlagastafli þar sem lögin liggja lárétt. Neðst eru þá elstu lögin, frá þeim tíma sem Mars er talinn hafa verið lífvænlegastur, og það eru áhugaverð- ustu staðirnir til að rannsaka. Ofar komum við í nýrri lögin, um svipað leyti og Olympus- fjall og fleiri risaeldfjöll mynduðust, en þá varð lofthjúpur Mars súrari.“ Til að fá endanlega úr því skorið hvort líf hafi einhvern tíma getað þrifist á Mars mun Curiosity greina efnasamsetningu setlag- anna, og segir Sævar að það yrði meiri háttar uppgötvun ef lífrænar sameindir fyndust í bergi. „Svo mun hann líka leita eftir metani í loftinu. Hann hefur þegar prófað einu sinni, án þess að hafa fundið neitt, en vísindamenn hafa hins vegar „fundið lykt“ af metani á Mars bæði frá jörðinni og með geimförum á braut um Mars, þannig að metanið hlýtur að vera þarna einhvers staðar. Ef Curiosity finnur slíkt, getur hann skorið úr um hvort metanið er af líffræðilegum eða jarðfræði- legum toga og hvort sem er yrði afar for- vitnilegt. Ef það er jarðfræðilegt merkir það að jarðhiti sé til staðar og það gæti klárlega stutt líf, en ef það er svo af lífrænum toga, er sönnunin nánast komin. Það eru þá einhverjir Marsbúar þarna undir að gefa frá sér metan! Það verður þó í raun aldrei skorið úr því með óyggjandi hætti að líf sé á Mars fyrr en við borum niður og finnum verurnar.“ Æfingatímabilinu lokið á Mars Eftir hálfs árs prófanir á tækjum og tólum geimjeppans Curiosity á Mars er komið að því að hefja rannsóknir að fullu. Borað var í berg í síðustu viku. „Gullöld fyrir áhugafólk um geimferðir“, segir formaður Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness. TIL Í ALLT Geimjeppinn Curiosity er nú orðinn klár í slaginn, eftir hálfs árs prófanir á kerfum og tækjabúnaði. Hann heldur á næstunni í átt að áfangastað sínum, hlíðum Sharp-fjalls, þar sem hann verður við rannsóknir næstu tvö árin eða svo til að fá úr því skorið hvort einhvern tíma hafi verið lífvænlegt á Mars. MYNDIR/NASA 1 Borinn sjálfur er í grunninn ekki ósvipaður hefðbundnum höggbor og er á enda arms sem nær rúma tvo metra frá jepp- anum. 2 Hér má sjá borinn sem Curiosity vígði hinn 8. febrúar síðast- liðinn. Hann boraði þar rúmlega sex sentímetra djúpa og 1,3 sentímetra breiða holu og tók bergsýni. Borinn er hluti af ein- stökum tækjabúnaði Curiosity, sem telur meðal annars smásjá, litrófsrita og myndavél sem efnagreinir berg með því að skjóta á það leysigeisla og greina reykinn. Í innviðum jeppans er líka sýnaklefi þar sem bergsýni verða greind til hlítar. 3 Hér sjást greinilega ljósar æðar í berginu á Glenelg. Þær myndast þegar vatn rennur í gegnum sprungur og skilur eftir sig steindir. Þessar æðar eru fyrsta sönnunin sem Curiosity fann um steinefni sem mynduðust á þennan hátt. SÆVAR HELGI BRAGASON Geimjeppinn Opportunity hefur fallið í skuggann af Curiosity síðustu mánuðina, en það má ekki vanmeta hans framlag á þeim níu árum sem hann hefur skondrast um plánetuna rauðu, þó tækjabúnaðurinn sé ekki nærri eins fullkominn og hjá Curio- sity. Hann hefur á 35 kílómetra ferðalagi sínu meðal annars fundið fjölmargar vís- bendingar um að vatn hafi runnið á Mars. „En hans niðurstöður benda flestar til þess að það vatnið hafi verið frekar súrt og ekki mjög lífvænlegt,“ segir Sævar. „En lífið er harðgert og maður veit aldrei hvernig það hefur þróast.“ ➜ Í skugganum eftir níu ár á Mars Sævar segir að sannkallað ævintýri hafi verið að fylgjast með leiðangri Curiosity fyrir áhugafólk um geimferðir og að hann beri miklar væntingar til framhaldsins. „Já, heldur betur. Ég get varla beðið eftir því að hann fari að rannsaka þarna fyrir alvöru.“ Það sem standi upp úr það sem af er, sé útsýnið sem sést af myndunum sem Curiosity hefur sent heim, en þær hafa bæði verið fræðandi og ægifagrar og leitt í ljós það tignarlegasta sem hingað til hefur sést á Mars. Hundruð mynda hafa þegar borist, en það tekur jafnan innan við klukkustund að senda mynd heim til NASA, allt eftir því hve langt er á milli Mars og jarðarinnar hverju sinni. Vegna þess að sporbaugur þeirra um sólina er misstór er fjarlægðin milli þeirra á bilinu 55 milljón kílómetrar upp í 400 kílómetrar. Hið sama gildir um samskipti stjórnenda við jeppann, en frá því að skipun er gefin, til dæmis um að aka af stað, stöðva eða snúa myndavélinni að áhugaverðum stað, líður nokkur stund þar til jeppinn nemur hana. Til dæmis var seinkunin um það bil stundarfjórðungur þegar Curiosity var nýlentur. En er þetta þá ekki einstakt að fá að upplifa slíka atburði, hér um bil í beinni útsendingu? „Jú, algerlega. Það er æðislegt og hálf súrrealískt að geta skoðað ljósmyndir á vefnum sem voru teknar fyrir hálftíma síðan á fjarlægri reikistjörnu. Við erum að upplifa gullaldartíma í þessu, engin spurning! Og þetta verður bara betra og betra,“ segir Sævar. ➜ Lifum á gullaldartíma Curiosity borar í bergið á rauðu plánetunni 1 2 3 Þorgils Jónsson thorgils@frettabladid.is
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112

x

Fréttablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.