Fréttablaðið - 26.10.2013, Blaðsíða 16

26. október 2013 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is HELGAREFNI: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is DÆGURMÁL: Sara McMahon sara@frettabladid.is
VÍSIR: Kristján Hjálmarsson, kristjan@visir.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRAR: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is, Mikael Torfason mikael@frettabladid.is Fréttablaðið kemur út í 90.000
eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Í meira en sjö áratugi hefur þjóðarbúskapurinn nokkuð reglulega fengið tímabundn-ar utan að komandi innspýt-
ingar. Þessi staðreynd er umhugs-
unarefni nú þegar ljóst er orðið að
lítil von er til þess að unnt verði
að leysa þjóðina úr fjötrum fjár-
magnshafta. Nafnbreyting á höft-
unum er það eina sem augað eygir
þegar horft er fram á við.
Meðan seinna stríðið færði
eymd og hörmungar yfir flest
ríki Evrópu flutti það gjaldeyri
og velmegun til Íslands. Nýsköp-
unarstjórnin hagnýtti gróðann
til umfangsmikilla fjárfestinga
í sjávarútvegi.
Þetta var mikil
lyftistöng. En
stríðinu lauk og
í hlutarins eðli
lá að stríðsgróð-
inn reyndist
ekki sjálfbær.
Þ á v i l d i
það þjóðarbú-
skapnum til happs að Bandaríkja-
menn stofnuðu sjóð til viðreisnar
Evrópu. Þó að Ísland hafi grætt
en ekki tapað á stríðinu fékk það
ríkulega aðstoð. Hún var nýtt til
fjárfestinga í verksmiðjum og raf-
orkuverum á sjötta áratugnum.
Þessi búbjörg hafði veruleg áhrif.
Hún stuðlaði að betri sjálfbærni
hagkerfisins en innspýtingin sjálf
var vitaskuld ekki viðvarandi.
Í byrjun áttunda áratugarins
var rányrkja Breta og og fleiri
þjóða stöðvuð á Íslandsmiðum. En
í stað þess að vernda fiskistofnana
hélt Ísland rányrkju þeirra áfram.
Það var gríðarleg innspýting í
hagkerfið í ríflega einn og hálfan
áratug. Þá varð ekki lengur undan
því vikist að hefja ábyrga vernd-
unarstefnu. Þegar upp var staðið
hafði rányrkjan fyrst og fremst
verið tímabundin ósjálfbær inn-
spýting.
Næst er að éta útsæðið
Í byrjun nýrrar aldar var gengi krónunnar sett á flot. Skemmst er frá því að segja að þá hófst
slík innspýting af erlendu lánsfé
að fordæmi finnast ekki þótt leit-
að sé um víða veröld. Lífskjörin
bötnuðu að sama skapi á pappírn-
um. Vandinn var hins vegar sá að
þetta var lítið annað en ósjálfbært
syndaflóð erlendra lána. Þessi inn-
spýtingarblaðra sprakk og afleið-
ingarnar urðu mun dramatískari
en endalok þeirra fyrri.
Þannig hafa fjórar mismunandi
en meiri háttar og tímabundnar
innspýtingar í hagkerfið lyft lífs-
kjörum í landinu á lýðveldistím-
anum. Síðasta gengishrun leiddi
svo til mikillar kjaraskerðingar
og skildi líka eftir djúp sár í sam-
félaginu.
Sumir halda hinu fram, að í
gengishruninu hafi falist einstæð
gæfa. Það hafi styrkt útflutning-
inn. Rétt er að gengishrunið færði
krónur frá almenningi til útflutn-
ingsfyrirtækja. En hagtölur sýna
að á tíma vinstri stjórnarinnar var
framlag útflutnings til hagvaxtar
samt neikvætt. Efnahagsáætlun-
in sem birtist í fjárlagafrumvarpi
nýrrar stjórnar boðar ekki neina
breytingu að þessu leyti á næstu
árum.
Kenningin stóðst ekki af því
að gengið ræður ekki nema að
svo litlu leyti vaxtarmöguleikum
stærsta hluta útflutningsfram-
leiðslunnar og vöxtur nýrra greina
er takmarkaður með ógjaldgengri
mynt. Fyrir vikið hefur mistek-
ist að gefa mönnum vonir um að
unnt sé að bæta samkeppnishæfni
landsins svo að auka megi til muna
sjálfbæra verðmætasköpun.
Syndafl óð erlendra lána
Að öllu þessu virtu hefur verið ljóst í all nokkurn tíma að rétt væri að skoða
kerfisbreytingu í peningamálum.
Skoðanakannanir sýna að meiri-
hluti þjóðarinnar vill ekki úti-
loka þann möguleika. Jafnvel VG
er opið fyrir því. Samfylkingin og
Björt framtíð eru fylgjandi breyt-
ingum. Og landsfundur Sjálfstæð-
isflokksins ályktaði um nauðsyn
þess að kanna þá kosti.
Eigi að síður eru allar kerfis-
breytingar í peningamálum úti-
lokaðar eftir kosningarnar á liðnu
vori. Þjóðin er því föst í póli-
tískri bóndabeygju. Fimmta utan
að komandi innspýtingin er ekki
í sjónmáli. Góð ráð eru því dýr.
Hlutfallslega eigum við næstmesta
lífeyrissparnað í heimi. Nú þegar
allt um þrýtur beinast augu manna
að honum.
Ein af forsendunum fyrir því
að hleypa megi kröfuhöfunum úr
landi er að festa lífeyrissjóðina
varanlega í höftum. Þeim er ætlað
að fjármagna ríkissjóð með lítilli
ávöxtun. Það er kallað eftir lífeyr-
issparnaðinum til að leysa halla-
rekstur húsnæðiskerfisins. Og sú
fjárfestingarhugmynd kviknar
tæpast að ekki þyki sjálfsagt að
breyta lögum til að lífeyrissjóð-
irnir geti tekið meiri áhættu en
markaðurinn metur skynsamlega.
Ef við neyðumst til að veikja
lífeyrissparnaðarkerfið eða láta
það mynda nýja eignabólu í stein-
steypu og hlutabréfum hefur það
svipuð áhrif á þjóðarbúskapinn
eins og það virkar á búskap kart-
öflubóndans að éta útsæðið. Þessi
ógn er raunveruleg.
Eina leiðin til að verja þennan
mikilvæga sparnað er að opna
fyrir fjárfestingar í raunveruleg-
um gjaldmiðlum. Fullreynt er að
það gerist ekki nema með nýrri
mynt. En vegna bábilju gegn kerf-
isbreytingum í peningamálum
stöndum við nú andspænis þeirri
freistingu að byrja að éta útsæðið.
Er bábiljan þess virði?
Er bábiljan þess virði?
V
ið hjá Tal viljum að internetið sé opið og aðgengilegt
öllum sama hvar í heiminum þeir eru fæddir og búsettir.
Við viljum að hlutirnir séu einfaldir og auðveldir í
notkun og þú getir gert það sem þig raunverulega langar.
Þess vegna settum við smá Lúxus í netið ykkar,“ stendur
á heimasíðu fjarskiptafyrirtækisins Tals.
Eins og Fréttablaðið sagði frá í gær, felst lúxusinn í því að við-
skiptavinir Tals fái erlenda IP-tölu á internetinu, sem veitir þeim
aðgang að erlendum efnisveitum á borð við Netflix og Hulu sem að
öllu eðlilegu eru ekki opnar íslenzkum notendum.
Ástæðan fyrir því að þær eru
lokaðar er ekki tæknileg mistök
eða mannvonzka. Þær eru lokaðar
vegna þess að það brýtur í bága
við lög um höfundarrétt að þær
bjóði efni sitt fram á Íslandi. Með
því að bjóða upp á þjónustu sem
kemur íslenzkum neytendum
í viðskiptasamband við þessar
erlendu efnisveitur hvetur fjarskiptafyrirtækið þess vegna til lög-
brota, þótt það vilji auðvitað ekki viðurkenna það.
Höfundarréttarsamningar virka þannig að samið er um eitt
markaðssvæði í einu. Þegar samið er um sölu og dreifingu t.d.
hljómplötu eða kvikmyndar á tilteknu markaðssvæði fá höfund-
arnir og aðrir þeir sem komu að gerð listaverksins greiðslur fyrir.
Af því að það væri óframkvæmanlegt að hver höfundur innheimti
sjálfur greiðslur fyrir verk sín er samið við heildarsamtök rétthafa
á hverju svæði. Ef verkinu er dreift á nýju markaðssvæði án þess
að gera slíkan samning missa rétthafar spón úr aski sínum.
Þótt fólk greiði fyrir þjónustu á borð við Netflix er þess vegna
ekki þar með sagt að hún sé lögleg ef hún hefur ekki gert höfundar-
réttarsamninga á Íslandi. Með því að notfæra sér hana er því alveg
klárlega verið að brjóta á réttindum annarra.
Svo má ekki gleyma því að með því að fara Fjallabaksleiðir eins
og Tal býður upp á, er verið að villa á sér heimildir. Annað fyrir-
tæki, Flix.is, sem býður upp á sambærilega þjónustu, er ekkert
að fara í felur með það: „nafnaþjónarnir láta þig líta út eins og
þú komir frá USA og Bretlandi.“ Þetta er svona dálítið eins og að
selja fólki falsað nafnskírteini þannig að það komist í ríkið eða geti
fengið eldriborgaraafslátt án þess að eiga rétt á því.
Þegar farin er þessi krókaleið greiðir þjónustuveitandinn heldur
enga skatta og skyldur á Íslandi, eins og honum ber þó að gera.
Það er líka þess vegna sem Netflix og Hulu vilja ekki viðskipti við
notendur með íslenzka IP-tölu; fyrirtækin vita að slíkt er ólöglegt.
Það er furðulegt að íslenzk fjarskiptafyrirtæki auglýsi þjónustu
eins og „Lúxusnetið“, en kannski í samræmi við þá trú sumra að
á internetinu megi gera allt sem mann raunverulega langar, alveg
burtséð frá lögum og reglum.
Enn furðulegra er að íslenzk yfirvöld geri ekki nokkurn skap-
aðan hlut í málinu. Talsmaður Póst- og fjarskiptastofnunar, sem
hefur eftirlit með fjarskiptafyrirtækjum, segir í Fréttablaðinu í
dag að málið komi henni ekki við. Svo virðist sem skattayfirvöld og
lögreglan hafi komizt að sömu niðurstöðu.
Ætli það sé í samræmi við áform stjórnvalda um stuðning við
skapandi greinar að skeyta engu um höfundarrétt, sem er þó for-
sendan fyrir því að margar listgreinar þrífast yfirleitt?
Fjarskiptafyrirtæki hvetur til lögbrota:
Það sem þig raun-
verulega langar
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
HYDROXYCUT
WILDBERRY 21 BRÉF
KR
PK
ÁÐUR 5.990 KR
www.netto.is
| Mjódd · Salavegur · Grandi· Hverafold · Akureyri · Höfn · Grindavík · Reykjanesbær ·
Borgarnes · Egilsstaðir · Selfoss |
Kræsingar & kostakjör