Fréttablaðið - 16.11.2013, Blaðsíða 82

16. nóvember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 50
FLÆKJUSAGA
Illugi Jökulsson
rifjar hér upp
dramatíska
ævi ungversks
fræðimanns
af Gyðinga-
ættum, sem
dýpkaði
mjög skiln-
ing okkar
á Jesú frá
Nasaret.
Það var í Palestínu á dögum Róm-verja. Hann gekk greinilega á guðs vegum, þessi maður, rétt-látur, guðhræddur og mildur. Það safnaðist um hann fólk til að heyra hann tala um guð, og sjá, hann
gerði kraftaverk í nafni guðs, og hann rak út
illa anda sem sest höfðu að í saklausu fólki.
Loks komst hann upp á kant við yfirvöldin,
þegar hann vildi ekki nota kraftaverk sín í
þágu þeirra, heldur aðeins guðs. Þá var hann
drepinn. En viti menn, dauðinn gat ekki sigr-
að hann. Hann hvarf vissulega um stund í
dá dauðans, en svo reis hann upp aftur. Fólk
vildi ekki trúa á upprisu hans, þá tók guð
hann til sín og hann er á himnum.
Kraftaverkamenn í Palestínu
Hver var þessi góði maður? Hlýtur þetta
ekki að vera Jesú sjálfur? Ónei, þetta var
Honi hringateiknari. Og hann var uppi
einum 60 árum áður en Jesú svo mikið sem
fæddist. Viðurnefni sitt fékk hann af því að
hann var eitt sinn fenginn til að biðja guð
um regn, þegar brakandi þerrir hafði alltof
lengi verið í Palestínu, og þá teiknaði hann
hring í rykið á jörðinni, kom sér fyrir innan
hringsins og kallaði síðan til guðs að hann
myndi ekki hreyfa sig úr hringnum fyrr en
færi að rigna. Þá fór að úða svolítið, en Honi
fyrtist við og hrópaði höstugur til guðs að
HRINGIR Í
SANDI OG
GÉZA VERMES
svona spræna væri engum til gagns. Þá lét
guð koma steypiregn, en Honi rótaði sér
hvergi úr hringnum og útskýrði nú þolin-
móður fyrir guði að hann myndi ekki hætta
fyrr en kæmi venjuleg rigning, góð fyrir
gróðurinn. Og guð lét undan Honi og það fór
að rigna eðlilega.
Honi var ekki einn á ferð. Þeir voru
margir kraftaverkamennirnir í Palestínu
um þær mundir. Einn þeirra, sem líka gerði
kraftaverk og rak út illa anda, hann átti í svo
augljósu og nánu sambandi við guð, að guð
ávarpaði hann af himnum og kallaði hann
son sinn.
Var það þá Jesú?
Nei, það var Hanina ben Dosa. Hann var
uppi nokkru á eftir Jesú frá Nasaret og var
svo bænheitur að þegar eðla beit hann einu
sinni meðan hann lá á bæn, þá sakaði hann
ekki og tók ekki einu sinni eftir bitinu, en
eðlan drapst.
Ótrúleg ævi
Já, þeir voru fleiri slíkir kraftaverkamenn
og prédikarar í Palestínu á dögum Jesú.
Hasídim voru þeir kallaðir, og sá grunur
kviknar náttúrlega hvort Jesú frá Nasaret
hafi kannski upphaflega verið slíkur hasíd
– vinalegur farandprédikari, kraftaverka-
maður og læknir – frekar en að hann hafi
endilega verið alveg eindreginn sendiboði
guðs almáttugs.
Því er ég að rifja þetta upp að rétt í þessu
uppgötvaði ég að nú er dáinn sá maður, sem
frekar en flestir aðrir fræðimenn bentu á hve
hinar upprunalegu sögur um Jesú frá Nasaret
virðast skyldar sögunum um kraftaverka-
menn eins og Honi og Hanina. Þessi maður
var einn af merkustu og altént skemmtileg-
ustu fræðimönnum sem undanfarna áratugi
hafa verið að rannsaka hinn „sögulega Jesú“
sem kallaður hefur verið. Það er að segja
hver Jesú frá Nasaret hafi verið í sögulegu
samhengi, hvað fyrir honum kunni að hafa
vakað og hvað hafi í rauninni gerst á ævi hans,
alveg burtséð frá allri þeirri guðfræði sem
smíðuð hefur verið í kringum hann síðustu
2.000 árin og rúmlega það. Þessi fræðimaður
var ungverskrar ættar og hét Géza Vermes,
hann dó þann 8. maí í vor og einmitt um það
leyti var ég að festa kaup á rafrænni útgáfu
af síðustu bókinni hans, sem kom út í fyrra.
Og burtséð frá áhugaverðu efni þeirrar bókar,
sem fjallaði um upphaf kristindómsins allt frá
Jesú frá Nasaret og fram að kirkjuþinginu
í Níkeu sem hófst árið 325, þá var líka ein-
hvern veginn einkennilega vel við hæfi að lesa
Vermes í splunkunýrri Kindiltölvu vegna þess
að hann hóf í raun fræðimannsferil sinn á að
rannsaka einhver þau elstu handrit sem til eru
í Biblíufræðum, það er að segja Dauðahafs-
handritin víðkunnu sem fundust rétt upp úr
seinni heimsstyrjöld í hellum nálægt Dauða-
hafinu í Palestínu.
Vermes átti sjálfur ótrúlega ævi, sem er
jafn mikil ástæða til að halda til haga og
fræðistörfum hans. Hann fæddist í smá-
borg í Ungverjalandi 1924 og var af Gyð-
ingaættum. Ætt hans hafði hins vegar ekki
iðkað trú sína að neinu ráði í hundrað ár og
þegar Géza var sjö ára létu foreldrar hans
skírast til kaþólskrar trúar. Það gerðu þau
til að sonurinn hefði betri tækifæri en ella
í Ungverjalandi þar sem Gyðingahatur var
landlægt og fór vaxandi eftir fyrri heims-
styrjöldina. Foreldrar hans voru báðir frjáls-
lyndir í skoðunum og pólitík, faðirinn blaða-
maður og móðirin kennari. Trúskiptin áttu
þannig aðeins að vera til málamynda, en svo
fór að móðir Géza gerðist trúuð mjög á kaþ-
ólska vísu og sonurinn var sendur í kaþólsk-
an skóla. Þegar hann útskrifaðist tæplega
tvítugur var heimsstyrjöldin síðari skollin
á, Ungverjar höfðu skipað sér í lið með Þjóð-
verjum og enn fór að harðna á dalnum hjá
ungverskum Gyðingum þótt skipulögð morð
hæfust ekki fyrr en 1944, þegar Þjóðverjar
hrifsuðu til sín stjórnartaumana í landinu.
Þá kom Adolf Eichmann til Ungverjalands
og skipulagði fjöldamorð á þeim, það eru til
einstaklega óhuggulegar ljósmyndir af kátu
starfsfólki útrýmingarbúðanna í Auschwitz
þegar það fór í berjaferð haustið 1944, þá var
fólkið talið verðugt notalegrar hvíldarferðar,
því þær vikurnar var allt vitlaust að gera í
vinnunni við að drepa ungverska Gyðinga.
Þar á meðal voru foreldrar Géza Vermes.
Fólkið í berjaferðinni, og maðurinn með
harmóníkuna, taldi sig kærleiksríka arftaka
hinna fyrstu lærisveina Jesú frá Nasaret
sem hefði komið til að kenna nýjan sið og
segja skilið við gyðingdóm þeirra Honis
og Hanina. Þvert ofan í það, sem Géza hélt
fram síðar, þegar hann sýndi fram á að bita-
munur en ekki fjár var á Honi, Hanina og
sjálfum Jesú.
Trúskiptin höfðu nefnilega alls ekki bjarg-
að foreldrum hans. Hann sjálfur hafði farið
í prestaskóla í von um að njóta verndar kaþ-
ólsku kirkjunnar þegar hryllingurinn reið
yfir, og það gekk eftir. Kirkjan faldi Vermes
fyrir morðæði Eichmanns og hinna kátu
starfsstúlkna í berjaferðinni. Eftir stríðið lauk
hann námi í prestaskólanum en hafði reyndar
aldrei hug á að starfa sem prestur, heldur
hafði hann fyllst áhuga á Biblíufræðum, ekki
síst Nýjatestamentisfræðum. Eftir að Dauða-
hafshandritin fundust árið 1947 hellti Vermes
sér út í rannsóknir á þeim í Ísrael og átti mik-
inn þátt í að skapa sátt um hvað þar væri á
ferðinni. Lengi vel vissu menn nefnilega ekki
hverjir hefðu skrifað öll þau innblásnu trúar-
rit sem fundust í hellunum við Dauðahaf-
ið og voru ýmsar kenningar í gangi. Niður-
staða Vermes og félaga var sú að handritin
hefðu verið skrifuð af ströngum sértrúar-
flokki Gyðinga eitthvað laust fyrir árið 100
fyrir Krist, sumir telja að Jesú frá Nasaret
hafi seinna meir kynnst mönnum úr þess-
um flokki og dregið frá þeim dágóðan hluta
kenningar sinnar.
Brautryðjendastarf við kynningu
Vermes gaf út fræga bók um Dauðahafs-
handritin árið 1962 og hann var síðar
fremstur í flokki þeirra sem börðust ákaft
gegn þeirri tilhneigingu ísraelskra stjórn-
valda, sem fengu yfirráð yfir handritun-
um, að loka þau niðri og veita ekki hverjum
sem var aðgang að þeim til rannsókna. Það
var ekki fyrr en árið 1992 sem Ísraelsmenn
féllust loks á að „frelsa“ handritin eins og
Vermes komst að orði.
Um miðjan sjötta áratuginn hafði
Vermes lagt frá sér prestshempuna þegar
hann varð ástfanginn af giftri enskri konu,
hún skildi við mann sinn, hann við kirkj-
una og þau fluttu til Englands þar sem
hann varð að lyktum prófessor við Oxford
og helgaði sig margvíslegum rannsókn-
um á sögu Gyðinga kringum Krists burð.
Smátt og smátt fjarlægðist hann kaþólsku
kirkjuna og gekk aftur til liðs við Gyðing-
dóm, þótt hann segðist raunar alls ekki
vera trúaður í neinum hefðbundnum skiln-
ingi. Hann sagðist bara hafa „vaxið upp úr“
kirkjunni en fundið æ betur fyrir sínum
gyðinglegu rótum.
Bækur þær sem Vermes skrifaði um Jesú
frá Nasaret fóru að koma út á áttunda ára-
tugnum og blésu nýju lífi í rannsóknir á
hinum „sögulega Jesú“. Sú fyrsta hét „Jesus
the Jew“ og vakti heilmikla athygli á sínum
tíma, sem og síðari bækur hans.
Kenningar hans eru ekki alveg óumdeild-
ar, en hann vann ásamt fáeinum öðrum
mikið brauðryðjendastarf við að kynna
okkur hinn gyðinglega bakgrunn Jesú.
Fyrir nú utan að hann kynnti okkur fyrir
bráðskemmtilegum fýrum eins og þeim Honi
og Hanina.
En viti
menn,
dauðinn gat
ekki sigrað
hann. Hann
hvarf vissu-
lega um
stund í dá
dauðans, en
svo reis hann
upp aftur.
Fólk vildi
ekki trúa á
upprisu hans,
þá tók guð
hann til sín
og hann er á
himnum.
Hver var
þessi góði
maður?
Hlýtur þetta
ekki að vera
Jesú sjálfur?
Ónei, þetta
var Honi
hringa-
teiknari.
Landssamband Slökkviliðs- og Sjúkraflutningamanna
boðar til ráðstefnu um;„Viðbrögð vegna flugslysa á
alþjóðlegum flugvöllum á Íslandi“
Hótel Natura 5. desember kl. 13:00–17:00
M.a. verða umræður um þær breytingar sem hafa verið gerðar á
björgunar- og slökkviþjónustu á Keflavíkurflugvelli og Reykjavíkurflugvelli
á síðustu árum. Hvernig hefur til tekist og hvert stefnir?
Allir velkomnir á meðan húsrúm leyfir
Nánar á heimasíðunni www.lsos.is
Vinsamlegast skráið þátttöku á lsos@lsos.is
JESÚ PÁRAR Í DUFTIÐ, RÉTT
EINS OG HONI HRINGATEIKNARI
GLATT Á HJALLA Í BERJAFERÐ