Læknablaðið - 15.09.2005, Síða 50

UMRÆÐA & FRÉTTIR / BERKLAVEIKI
við hann, skýrði honum frá málavöxtum og bað
hann að berklaprófa nautgripina. Hann taldi lítinn
vafa á að hér væri um kúaberkla að ræða, hafði
enda kynnst slíkum faröldrum í Danmörku. Hann
setti svo berklapróf á kýrnar og svöruðu 12 þeirra
jákvætt af 66. Við endirtekin próf reyndust fleiri
gripir svara jákvætt. Smitaðir gripir voru felldir og
í árslok höfðu alls 57 nautgripir verið felldir.
Krufning var framkvæmd á öllum gripunum.
Fundust óverulegar bólgubreytingar í 26 þeirra. í
fjórum gripum fundust „bólgubreytingar í lungum
og brjósthimnu, sem líktist mjög berklabólgu“
(Heilbrigðisskýrslur 1959). í flestum tilvikum var
þó um að ræða litla bólguhnúta í eitlum. Krufningu
á dýrunum annaðist Guðbrandur Hlíðar en Páll A.
Pálsson yfirdýralæknir kom norður í eitt skipti og
vann við krufningu á nokkrum gripanna.
Hinn 23. apríl kom berklayfirlæknir norður
til Hofsóss ásamt Jóni Eiríkssyni berklalækni
og gegnumlýstu þeir nemendur og starfsfólk á
Hólum, en fundu engin einkenni um lungnaberkla.
Pá settu þeir Mantoux-próf á alla sem neikvæðir
höfðu reynst áður og hafði nú enginn bæst í hóp
hinna jákvæðu. Enginn jákvæðra hafði veikst og
lauk þessum faraldri svo að einungis tveir veiktust,
stúlkan með erythema nodosum og pilturinn með
tbc. ileo-coecalis.
Hinn 19. nóvember um haustið fór fram skóla-
skoðun á Hólum. Þá var sett Pirquet-próf á alla
nemendur og starfsmenn, en ekkert nýsmit kom
fram.
Þau sýni sem tekin voru við krufningu á naut-
gripunum voru rannsökuð eins gaumgæfilega
og tök voru á. Berklayfirlæknir stóð fyrir þeim
rannsóknum. Hann segir meðal annars í skýrslu
sinni um málið (Heilbrigðisskýrslur 1959): „Var
bæði reynt að rækta sýklana og einnig reynt að
sýkja með þeim tilraunadýr, s.s. kanínur, naggrísi
og hænuunga, í því skyni að greina þá betur.
Voru rannsóknir þessar gerðar á Tilraunastöðinni
á Keldum, á Rannsóknarstofu Háskólans við
Barónsstíg og einnig að nokkru leyti á dönsku dýra-
læknisstofnuninni í Kaupmannahöfn og samsvar-
andi stofnun í Washington DC (Feldmann). Engin
þessara stofnana treysti sér til að gefa skýr svör um
það hvers konar smit væri hér um að ræða.“
Endanleg niðurstaða varð því sú að sýklar þeir
sem valdið höfðu þessum faraldri væru að vísu
einhvers konar berklasýklar, en nánar var ekki
unnt að skilgreina þá með vissu. Þeir voru kall-
aðir atýpískir, „þ.e. trauðla flokkaðir til manna-,
nauta- eða fuglaberkla, enda þótt þeir séu vafa-
lítið skyldastir nautaberklastofni,“ segir í skýrslu
berklayfirlæknis, en síðan er bætl við: „En fjöldi
slíkra afbrigðilegra stofna hefur undanfarið verið í
örum vexti víðs vegar um heim.“
Lengra varð ekki komist að ráða þessa gátu.
Berklayfirlæknir hafði samband við dönsk heil-
brigðisyfirvöld og höfðu þau upp á fimm Dönum
sem dvalist höfðu á Hólum árið 1958, en allir farið
þaðan fyrir áramót. Voru þeir allir rannsakaðir en
ekkert fannst hjá þeim athugavert.
Þessi rannsókn endaði því þannig að ekki varð
fyllilega upplýst hvaða sýkill var hér að verki. Það
var ekki hægt að rækta hann eins og áður segir. Það
var heldur ekki hægt að negla það niður hvaðan
smitið barst í nautgripina. Það liggur ekki fyrir
hvort hægt var að ná til allra þeirra manna sem
unnið höfðu á Hólum um þessar mundir, en þeir
sem til náðist virðast hafa verið heilbrigðir. Hins
vegar er hægt að fullyrða að fólkið hafi smitast af
kúnum gegnum mjólkina.
Þeirri spurningu var ekki svarað hvort hér væri
um kúaberkla að ræða eða ekki. Hafi svo verið er
það í fyrsta sinn í þúsund ára sögu landsins sem
vart hefur orðið við þá bakteríu.
686 Læknablaðið 2005/91