Læknablaðið - 15.01.2007, Page 19

FRÆÐIGREINAR / ASTMI
í innöndun og víkkar í útöndun (1). Þrengslum
í efri öndunarvegi má líka skipta í óbreytanlega
og breytanlega gerð. Þar er greint á milli eftir því
hvaða möguleika öndunarvegurinn hefur á að
breytast í vídd eftir þrýstingsbreytingum. Ef vegg-
ur öndunarvegar er óbreytanlegur (fastur) kemur
fram jafnmikil breyting í innöndun og útöndun
vegna þess að breytingar á þverveggjarþrýstingi
breyta ekki vídd öndunarvegarins. Ef veggur önd-
unarvegarins er hreyfanlegur og breytilegur þar
sem þrenging er staðsett munu þrengingar utan
brjóstkassa valda meiri breytingu á flæði lofts
í innöndun heldur en í útöndun en öfugt þegar
þrengingin er innan brjóstkassa (1).
Útlit flæðilykkju er þáttur öndunarmælingar
sem mjög nauðsynlegt er að skoða til að missa
ekki af þrengingu á efri öndunarvegum (4, 5).
Það kemur fram tindur í upphafi útöndunarhluta
flæðilykkjunnar þegar hámarksútöndunarflæði
er mest (sjá mynd 4). I óbreytanlegri þrengingu á
efri öndunarvegum verður flæðilykkjan kassalaga
útlits, bæði í inn- og útöndunarhluta (sjá mynd
5: A). Dæmi um þetta getur verið krabbamein í
barkakýli og skjaldkirtilskeppur. Ef þrengsli eru
breytilega mikil í út- og innöndun getur flæðilykkja
haft tvenns konar útlit eftir því hvort þrengslin eru
utan eða innan brjóstkassa. í breytilegri þreng-
ingu utan brjóstkassa verður útöndunarhluti til-
tölulega eðlilegur en innöndunarhlutinn kassalaga
(sjá mynd 5: B). Dæmi urn þessa gerð er lömun
á raddböndum. í breytilegri þrengingu innan
brjóstkassa er þessu öfugt farið því innöndunar-
hlutinn verður þá tiltölulega eðlilegur en útönd-
unarhluti kassalaga (sjá mynd 5: C). Dæmi getur
verið æxli neðan raddbanda. Flæðilykkjan getur
einnig hjálpað til við greiningu teppusjúkdóma
í neðri öndunarvegum (lungum) eins og astma
sem er bólgusjúkdómur í smáum berkjugreinunt
og langvinnrar lungnateppu sem einkennist af
bólgu og eyðileggingu á smæstu berkjupípum og
lungnablöðrum(2-5).
Astmi er algengur sjúkdómur í öllum aldurs-
hópum og getur greinst á hvaða aldri sem er. Talið
er að 4-5% fullorðinna þjáist af astma (2). Hægt er
að greina astma á ýmsan hátt (2,3). í fyrsta lagi er
hægt að greina hann með því að styðjast einungis
við sögutöku og klíníska skoðun. Hin dæmigerðu
einkenni eru mæði, hósti og surg. Ef saman koma
dæmigerð astmaeinkenni sem virðast auk þess
vera lotubundin og svara vel hefðbundinni astma-
meðfer ð er líklegt að astmi sé á ferð (2).
í öðru lagi má bæta öndunarmælingu (spiro-
metry) við sögutöku og skoðun í greiningarferlinu.
Hún tekur einungis nokkrar mínútur í framkvæmd
en er mjög mikilvæg til að greina milli teppu og
herpu. Hún getur bæði greint og metið óhlut-
Mynd 3. Vefjasýni. Smásjárskoðun leiddi í Ijós marga misstóra Imúta sem samsettir voru
úrmisstórum skjaldkirtilsbelgkirtlum (thyroid follicles). Útlitið í heild samrýmdist fjöl-
hnúta skjaldkepp (multinodular goiter).
Haeði
Mynd 4.
Rúmmálsflœðilykkja. Á
y-ás erflœði öndunar en
á x-ás er rúmmál lofts.
Pegar einstaklingur hefur
að fullu andað inn að fullu
er gildið á x-ás 0 og vex
við útöndun. Mjög fljótt
í útöndun nœst hámarks
útöndunarflœði (Peak
expiratory flow (PEF)).
Útöndunarflœðið fellur
svo línulega allt þar til út-
öndun er lokið en þá er
lungnarýmd (Forced Vital
Capacity (FVC)) náð.
Mynd 5. Flœðilykkjur í loftvegaþrengingu. Við þrengsli í loftvegum eykst viðnám þeirra.
Pá dregur úr flœði vegna þess að flœðið stendur í öfugu hlutfalli við viðnámið. Flœðið
minnkar þó á mismunandi hátt eftir staðsetningu og eðli loftvegaþrengslanna. A:í óbreyt-
anlegri þrengingu í efri loftvegum verður lykkjan kassalaga (flœðið er minnkað) bœði
í inn og útöndun. B: í breytilegri þrengingu utan brjóstkassa verður útöndunarhluti
tiltölulega eðlileguren innöndunarhlutinn kassalaga. C: í breytilegri þrengingu innan
brjóstkassa er innöndunarhluti tiltölulega eðlilegur en útöndunarhluti kassalaga.
Læknablaðið 2007/93 19