Læknablaðið - 15.02.2009, Qupperneq 25

Sigríður
Magnúsdóttir
talmeinafræðingur
Ester
Sighvatsdóttir
íslenskufræðingur
Lykilorð: heilablóðfall, hægra
heilahvels málstol, aðblástur.
FRÆÐIGREINAR
SJÚKRATILFELLI
Hægra heilahvels málstol
Sjúkratilfelli
Ágrip
Fjallað er um hægra heilahvels málstol almennt
ásamt einstöku sjúkdómstilfelli. 60 ára rétthentur
karlmaður, AA, fékk Broca-málstol og mikið
mállegt verkstol eftir heilablóðfall í hægra
heilahveli. Tölvusneiðmynd þremur dögum eftir
innlögn sýndi ferskt stífludrep framan til hægra
megin, í eyjablaði og fremri hluta efri- og miðgára
gagnaugablaðs. Segulómim hálfum mánuði seinna
sýndi útbreiddari breytingar á sömu svæðum og
til viðbótar teygði stífludrepið sig bæði upp og
aftur í hvirfilblaðið sömu megin í heilanum. Auk
þess sem prófun sýndi fram á Broca-málstol og
mállegt verkstol hafði AA skerta getu til að nota
rétt tónfall og beita áherslum og blæbrigðum rétt
í tali sínu. Einnig voru mjög athyglisverðir og
óvenjulegir hljóðkerfisfræðilegir erfiðleikar í tali
hans, til að mynda brottfall svonefnds aðblásturs
(í orðum eins og hoppa og epli). í um það bil 70%
tilfella eru einkenni málstols eftir skaða í hægra
heilahveli svipuð og hjá þeim sem fengið hafa
skaða vinstra megin en óhætt er að segja að AA
falli ekki í þann hóp.
Inngangur
Hugtakið hægra heilahvels málstol (e. crossed
aphasia) kom fyrst fyrir í skrifum Bramwells1 í
grein sem birtist í Lancet árið 1899, en hann notaði
þetta hugtak um áunnið málstol í kjölfar skaða í
heilahveli sömu megin og ríkjandi hönd. Það þýðir
í hægra heilahveli hjá rétthentum einstaklingum
en í því vinstra hjá örvhentum. í dag er þetta
hugtak eingöngu notað um það þegar málstol
í kjölfar heilablóðfalls er í hægra heilahveli hjá
rétthentum einstaklingum.210 Hægra heilahvels
málstol er mjög sjaldgæft. Coppens og félagar
vitna til dæmis í fjölda rannsókna sem allar benda
á minna en 3% algengi3-4 en ein rannsókn birtir
18% algengi sem er undantekning.11 Flest okkar
sem rétthent erum höfum málstöðvarnar í vinstra
heilahveli eins og þekkt er.
Spumingar vakna um það hvort einkennin
hægra megin séu spegilmynd þeirra einkenna sem
við þekkjum í málstoli eftir skaða vinstra megin
eða hvort búast megi við einhverjum sérstökum
mun og þá hverjum. í þessari grein skoðum við
hægra heilahvels málstol almennt, síðan verður
sjúkrasaga íslensks sjúklings AA rakin, en hann
greindist með slíkt málstol, og skoðað hvernig
einkennum hans ber saman við einkenni þeirra
sem hafa fengið heilablóðfall í vinstra heilahvel. í
lokin verður velt upp spurningum um það hvort
lýsing á hægra heilahvels málstoli geti sagt okkur
eitth vað nýtt um eðli málstols eða um málstöðvarn-
ar í heilanum.
Almennt um hægra heilahvels málstol
Menn velta fyrir sér ástæðum þess að málstöðv-
arnar eru stundum hægra megin í heilanum í rétt-
hentum einstaklingum en engin einhlít skýring
hefur fundist á því. Talið var að algengara væri að
karlar fengju hægra heilahvels málstol en konur
og að þeir sem fengju slíkt málstol væru að jafnaði
yngri að meðaltali en þeir sem fengu málstol eftir
skaða vinstra megin. í yfirgripsmikilli samantekt
um 167 einstaklinga með hægra heilahvels málstol
kom í ljós að ekki reyndist marktækur munur á
þessum þáttum og ekki heldur á tegundum mál-
stols eða verkstoli, en verkstol í talfærum (e. oral
apraxia) birtist hjá um það bil 45% þeirra sem fá
hægra heilahvels málstol.2-3' 7 Meðalaldur mál-
stolssjúklinga, hvort sem málstolið fylgir skaða
hægra megin eða vinstra megin, reyndist vera rétt
rúmlega 57 ár. Einnig kom í ljós í þessari rannsókn
að sami meðalaldursmunur var á þeim sem fengu
Broca-málstol og/eða nefnistol og þeim sem fengu
Wemicke-málstol og/eða algjört málstol hvort
heldur er hægra eða vinstra megin. Fyrmefndi
hópurinn, það er þeir sem fengu Broca-málstol
eða nefnistol, er að meðaltali yngri við áfallið en
hinn, það er þeir sem fengu Wernicke-málstol eða
algjört málstol.3'12-13 Broca-málstol er algengasta
málstolið hjá báðum hópum, það er hvoru megin
sem skaðinn lenti. Marktækur munur reyndist
til staðar í einu atriði3 þar sem fram kom að fleiri
karlar með hægra heilahvels málstol áttu örvhent
skyldmenni. Hefðbundið Broca-málstol verður
eftir skaða í vinstra ennisblaði. Helstu einkenni
em skert máltjáning, oftast bæði í töluðu og rituðu
máli. Wemicke-málstol fylgir því oftast skaða í
vinstra gagnaugablaði og leiðir til málskilnings-
LÆKNAblaðið 2009/95 121