Læknablaðið - 15.02.2009, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR
SJÚKRATILFELLI
en þetta eru allt orð sem komu fyrir í tali AA og
voru borin fram hobba, fledda, fliggi, ebbli og obbna
(í staðinn fyrir hohba, flehda, flihgi, ehbli og ohbna).
Lokhljóðin /p, t, k/ voru oft lin, það er ófráblásin
í framburði, og hljómuðu eins og /b, d, g/ gera
venjulega. Framgómun skorti, en það lýsir sér
þannig að þegar /g, k/ fara á undan frammæltu
sérhljóðunum /í, i, e/ heyrist eins og svolítið j-
hljóð inn á milli ólíkt því þegar /g, k/ eru borin
fram á undan uppmæltum sérhljóðum eins og
/a, á, o, ó, u, ú/ en þá er talað um að /g, k/ séu
uppgómmælt. Þennan mun geta menn heyrt með
því að bera saman dæmi eins og get og gat annars
vegar og kem og kom hins vegar. Sérhljóðin voru
mörg bjöguð í framburði, sömuleiðis tvíhljóðin
/æ, ei/ og AA gat ekki sagt /g/-hljóðið (önghljóð-
ið) í orðum eins og dagur og sagt, en bar það í stað-
inn fram eins og lokhljóðið [g] í gata. í innstöðu
orða raddaði AA ekki tannvaramælta önghljóðið
/f/ á milli tveggja sérhljóða eins og við á og bar
það ranglega fram sem [f] en ekki raddað sem [v]
eins í orðunum afi og gefa en í framstöðu, það er í
byrjun orðs, var framburður eðlilegur. Talið hljóm-
aði eintóna, það vantaði áherslur og tónfall í setn-
ingarnar og vart varð við sérstakan „hreim" í tal-
inu. Eftir áfallið gerðist það að AA, sem hafði verið
góður kórmaður, gat ekki sungið. Hann hafði ekki
lengur lag eins og hann orðaði það og hann missti
líka taktinn þannig að hann gat heldur ekki dans-
að eins og hann gerði oft áður en hann veiktist.
AA gekk vel Að svara með einu orði spurningum
um hluti (10/10) á BDAE og sömuleiðis á orðminn-
isprófinu Boston Naming Test en þar fékk hann 53
af 60 atriðum rétt. í þessu prófi er gefinn kostur á
merkingarfræðilegri aðstoð, hljóðbendingum og
í lokin fjölvalsspurningum, lesnum upphátt, ef
allt annað þrýtur. Hljóðbendingar, þar sem byrjun
orðsins er gefin, gögnuðust sjúklingi vel, hann
nýtti þær fimm sinnum og fékk þannig 58/60 rétt.
Geta hans á þessu prófi er innan eðlilegra marka
miðað við jafnaldra.
Málsýni
Tekið var upp málsýni fjórum vikum eftir áfall
og endursagði sjúklingur nokkrar af Dæmisögum
Esóps en það er hluti af BDAE-prófinu. í frásögn-
unum eru mörg dæmi um tækar setningar, það er
setningar sem innihalda í það minnsta frumlag og
sögn og eru málfæðilega réttar, en þær eru stuttar
og það tók sjúklinginn mjög langan tíma að koma
þeim frá sér. Mikið mállegt verkstol (e. verbal
apraxia) var til staðar þegar talfæri voru athuguð
en munnlegt verkstol óverulegt.
Lestur, skrift, stafsetning og reikningur
Á BDAE var AA fyrst beðinn um að para saman
orð og stafi með mismunandi letri sem gekk mjög
vel. Hann skildi ágætlega orð og setningar sem
hann las. Hann paraði orð við myndir, las rétt orð
og orðleysur, málfræðileg kerfisorð, orð með mis-
munandi málfræðileg viðskeyti og margs konar
afleidd orð. Þegar textinn lengdist og við bættust
langar málsgreinar gerði hann aðeins eina villu,
9/10 rétt. RCBA var lagt fyrir til að kanna hag-
nýtan lesskilning. AA var mjög lengi að lesa en
skilningur hans á efninu var í góðu meðallagi, það
er 94/100 rétt. Fyrir áfallið hafði AA verið vel læs
og ekki haft nein einkenni lesblindu eða annarra
lestrarerfiðleika.
AA skrifaði ágætlega eftir upplestri og strax
í fyrstu viku eftir áfallið byrjaði hann að skrifa
stutt skilaboð með hægri hendinni á sama tíma
og hann gat nánast ekkert sagt. Hann átti auðvelt
með að stafsetja einföld orð og jafnvel orðleysur
en þegar orðin urðu lengri og erfiðari lenti hann í
vandræðum (signdi, skelfdur, fröken Sprokla). Til að
stafsetja erfið orð reyndi AA að segja þau til að vita
hvemig þau hljómuðu en hann gat ekki borið þau
fram. Þama komu líka fyrir erfiðir samhljóðaklas-
ar sem hann réð ekki við að segja og þau orð gat
hann heldur ekki skrifað. Þegar sjúklingur skrifaði
frá eigin brjósti komu til viðbótar í ljós nokkrar
málfræðivillur, það er beygingarvillur, villur í
samræmi, hljóðabrengl inni í orðum eða jafnvel
að hljóðum væri alveg sleppt innan úr orði eða í
enda þeirra. Einnig vantaði stundum smáorð eins
og fomöfn, atviksorð og forsetningar, nafnhátt-
armerki og af og til eina og eina sögn. Dæmi um
villu í samræmi má sjá í: (6)
(6)
en refurinn með sitt stutta og breiða haus ...
Allar reikningsaðferðir reyndust í lagi, bæði
dæmi reiknuð á blað og með vasareikni.
Samantekt
Hér er um að ræða 60 ára gamlan karlmann með
Broca-málstol og mállegt verkstol í talfærum sem
gerir honum erfitt með að stjórna hreyfingum
talfæra sérstaklega til þess að bera orðin fram.
Hann hefur skerta getu til að nota rétt tónfall í tali
sínu og beita áherslum og blæbrigðum rétt í tali
sem gerir það að verkum að hann er oft spurður
hvort hann sé útlendingur og hvaðan hann sé.
Fólk skynjar framburð hans sem einhvers konar
hreim vegna þessarar skerðingar. Honum gekk
mjög fljótt miklu betur að tjá sig í rituðu máli en
í tali þó sum smáorðin hafi vantað og einstaka
stafsetningar- og beygingarvillur hafi verið til
staðar. Hann er enn af og til spurður að því hvort
124 LÆKNAblaðið 2009/95