Læknablaðið - 15.01.2012, Blaðsíða 55

NÝR DOKTOR
Rannsakaði stökkbreytingar
í BRCA-genum
Ólafur Andri Stefánsson varði doktors-
ritgerð sína BRCA - lík svipgerð i stökum
brjóstakrabbameinum (BRCA - like
Phenotype in Sporadic Breast Cancers)
við læknadeild Háskóla íslands þann 2.
september síðastliðinn. Umsjónarkennari
var dr. Jórunn Erla Eyfjörð, prófessor við
læknadeild Háskóla íslands.
Ólafur Andri lauk BSc-gráðu í sameinda-
líffræði vorið 2004 og kveðst hafa stefnt að
því að rannsaka krabbamein í framhaldi
af því. „Eg sótti um hjá Jórunni sem átti
frumkvæðið að því að ég myndi rannsaka
brjóstakrabbamein með tilliti til afbrigði-
leika í BRCAl- og BRCA2-genum. Við
settum upp þetta rannsóknarverkefni
fyrir mig og í fyrstu var þetta hugsað sem
meistaraprófsverkefni en smám saman
stækkaði það og tveimur árum seinna
ákvað ég í samráði við Jórunni að gera
þetta að doktorsverkefni."
DNA-örflögutækni
Ólafur Andri er fæddur og uppalinn í
Borgarnesi, sonur Stefáns Haraldssonar
verslunarmanns og Fanneyjar Ólafsdóttur
bankastarfsmanns. Sambýliskona Ólafs
Andra er Þorbjörg Jóhannsdóttir og eiga
þau tvö börn, Jóhann Frey og Fanneyju
Freyju. Ólafur stundar nú áframhaldandi
rannsóknir á sviperfðabreytingum í
brjóstakrabbameinum sem sérfræðingur
við rannsóknarstofnun, PEBC (Cancer
Epigenetics and Biology Program), í Barce-
lona á Spáni þar sem hann er búsettur
ásamt fjölskyldu sinni.
„Eg tók að mér að skoða hvaða erfða-
breytingar koma fram í brjóstakrabba-
meinum sem þróast hjá einstaklingum
með arfgengar stökkbreytingar í BRCA2-
eða BRCAl-genum og í þeim sem koma
fram í stökum tilfellum þar sem ættlæg
áhætta er ekki fyrir hendi. Þetta verkefni
er byggt á fyrri rannsóknum Jórunnar og
fleiri og ég tók í rauninni að mér að rann-
saka hvernig brjóstakrabbamein þróast
með því að gera heildargreiningu á því
hvaða erfðabreytingar hafa átt sér stað með
því að notast við svokallaða DNA-örflögu-
tækni í samstarfi við NimbleGen Systems á
Islandi. Mikilvægur þáttur í þessu var það
tengja þessa DNA-greiningu við svipgerð
í sömu tilfellum, sem ég gerði með notkun
mótefnalitana á vefjaörflögum í nánu sam-
starfi við Jón Gunnlaug Jónasson meina-
fræðing og Kristrúnu Ólafsdóttur lífeinda-
fræðing á rannsóknarstofu Landspítala í
meinafræði."
Ólafur segir að undir eðlilegum kring-
umstæðum hafi BRCAl- og BRCA2-gen
mikilvægum hlutverkum að gegna í því að
viðhalda stöðugleika erfðaefnisins, meðal
annars með því að stuðla að DNA-við-
gerðum. „Þessar arfgengu stökkbreytingar
geta þess vegna leitt til galla í hæfileika
til þess að lagfæra skemmdir sem verða í
erfðaefninu og það eykur líkurnar á því
að fleiri stökkbreytingar komi fram, sem
getur síðan ýtt undir myndun og fram-
vindu krabbameins. Enda kom það í ljós
að BRCAl- og BRCA2-arfberar þróa oft
krabbamein sem hafa mikið af áunnum
breytingum í erfðaefninu. Eg skoðaði síðan
hvort það væri ákveðinn farvegur eða
þróunarlegar leiðir sem þessi krabbamein
„Niðurstöðurnar gætu haft mikla klíníska þýðingu,"
segir Ólafur Andri Stefánsson um rannsókn sína á
svipgerðum stakra brjóstakrabbameina.
fara eftir og hvort einhver hluti af stökum
krabbameinum fari svipaðar leiðir í sinni
framvindu."
Áunnin stökkbreyting
Ólafur segir að rannsókn hans hafi stað-
fest að brjóstakrabbamein þróast eftir
ólíkum leiðum, en þó megi greina í sundur
að minnsta kosti fjórar meginleiðir sem
rekja megi þróunina eftir. „Það er reyndar
mjög gróf skipting, því hvert tilfelli er í
rauninni einstakt. Það sem er athyglisvert
er að þeir einstaklingar sem eru arfberar
fyrir annaðhvort BRCAl- eða BRCA2-
stökkbreytingum, þróa með sér krabba-
mein sem fara eftir ákveðnum leiðum.
Þetta skiptir miklu máli því ég sá að aðrir
sjúklingar sem ekki hafa stökkbreytingar
í þessum genum eru stundum að þróa
sams konar krabbamein og þau sem koma
fram hjá arfberum. Það gæti þýtt að sams
konar galli sé á ferðinni, en hann sé í þeim
tilfellum áunninn en ekki arfgengur. Það
sem styrkir þessa tilgátu mjög mikið er að
áunnar sviperfðabreytingar á BRCAl- geni,
það er áunnar breytingar sem leiða til