Þjóðlíf - 01.09.1986, Síða 38

Eftir Óskar Guðmundsson
Viö tölum oft um að málfrelsið sé
dýrsta djásn lýðræðisþjóðfélagsins.
Samtímis segjum við að ritskoðun af
hvaða toga sem er sé ólýðræðisleg.
Við beinum spjótum okkar gegn rit-
skoðuninni í nafni lýðræðisins. í stór-
um dráttum er ritskoðun valdatæki,
aðferð til að halda fólki niðri, aðferð
til að viðhalda völdum og situr á bekk
með her og lögreglu. Segja má að
ritskoðun verði alltaf til meðan stétt
kúgar stétt, meðan maður kúgar
mann. í þessari grein verður reynt að
varpa ljósi á nokkur atriði varðandi
ritskoðun — og þá sérstaklega á fyrir-
bærið uppá okkar kalda landi.
Auðvitað er eðlismunur á þjófé-
lögum, þarsem ritskoðun er ríkjandi
þáttur í þjóðlífi, og þeim sem líta á
ritfrelsi sem forsendu samskipta. Hér
skilur milli feigs og ófeigs. í einræðis-
ríkjum er ritskoðun ekki vandamál,
— hún er óaðskiljanlegur partur af
kerfinu. Sem betur fer þekkjum við
ekki slíkt kerfi af eigin raun, — en
það er hægt að gera sér í hugarlund
hvernig væri að búa við slíkt þjóðfé-
lagskerfi.
38 ÞJÓÐLÍF
í Sovétríkjunum er ljósritunarvélin
á við heila herdeild. Hún er tabú
vara, ólögmæt í eigu almennings,
fjölfjöldunin er einungis á vegum rík-
isins, flokksins. „Sovéska skrifræðið,
sem er víðtækasta og flóknasta kerfi
sinnar tegundar verður að neita sér
næstum algjörlega um eina af
nauðsynjum nútíma skipulagningar,
ljósritunarvélina, þar sem tæki þetta
veitir hverjum sem er aðstöðu til
prentunar . . . Það segir sig sjálft að
sovéska þjóðfélagið kaupir það dýru
verði að framleiðsluöflunum sé hald-
ið niðri; slíkt veldur upplýsingaskorti
og óþarfa útgjöldum." (H.M. Enz-
ensberger). Fyrir einstaklinginn er
það einsog að vanta mat, hús eða
klæði að geta ekki tjáð sig og sú
ritskoðun sem er við lýði í slíkum
einræðisríkjum beinist að sjálfsögðu
hvorttveggja gegn einstaklingum og
þjóðfélagsþróuninni. Andstæða lýð-
ræðisins er gúlagið.
Heimur Vesturlandabúans er að
þessu leytinu til eðlisbetri. En
aungvuaðsíður erum við að kljást við
ritskoðun í einhverju formi, sem allt-
af er til skaða fyrir einstaklinga og
þjóðfélagið. Ritskoðun er að sjálf-
sögðu ekki bundin við ritmálið — og
hún er áreiðanlega jafngömul frum-
málinu. I átökum stéttanna hvar-
vetna í hinum þekkta heimi hafa und-
irokaðir þurft að búa við skoðana-
kúgun og átökin milli stétta hafa yfir-
leitt snúist að miklu leyti um málfrels-
ið. Der ewige Zensur — Hin eilífa
ritskoðun — heitir bók sem gefin var
út í Þýskalandi þegar um aldamótin
og fjallar fræðilega um málið.
Margir ljúflingar heimsins hafa
mátt þola ritskoðun um eitthvert
skeið og þurft að berjast fyrir því
frelsi að segja meiningu sína. Heine
var landflótta undan þýsku ritskoð-
uninni og Jón Ólafsson varð land-
flótta 17 vetra frá íslandi fyrir það eitt
að yrkja og birta íslendingabrag.
Hin arflausa stétt
Hvarvetna í Evrópu þurfti borg-
arastéttin að berjast harðri baráttu
fyrir tilveru sinni, þarmeð töldum