Þjóðlíf - 01.01.1988, Page 51

ERLENT
Svíar í vopnabraskí
Hneykslismál varpa skugga á sænska krata og
utanríkispólitík Svía
EITT ÞEIRRA mála er stöðugt veldur
sænskum stjórnvöldum og sósialdemókröt-
um áhyggjum er hvernig samræma skuli hið
sænska hlutleysi og markvissa friðarpólitík
annars vegar og vopnaframleiðslu og sölu
hins vegar. Grundvallarsjónarmiðið er að
Svíar verði að halda uppi einhverri vopna-
framleiðslu þannig að nokkurn veginn verði
séð fyrir þörfum sænska hersins. Sé það ekki
gert og Svíar verði að kaupa vopn sín er-
lendis þá verði hlutleysinu hætt. Komi til
hernaðarátaka sé ófært annað en að sænskur
vopnaiðnaður sé fyrir hendi.
Vandamálið er, að þó hinn sænski her
megi teljast nokkuð öflugur eru vopnainn-
kaup hans ekki slík, að þau ein nægi til að
viðhalda innlendri framleiðslu. Vopnasala til
erlendra þjóða er því (ill) nauðsyn. En jafn-
framt þessu hafa Svíar lagt sig fram um að
reka utanríkispólitík sem stuðli að slökun og
friðasamlegri sambúð þjóða og er þeim því
meinilla við að vopn þeirra séu notuð á ein-
hvern þann hátt er teljast má andstæður
þessari utanríkisstefnu.
LÖGIN BROTIN Sænski krataflokkurinn
hefur auk þessa átt við það vandamál að
stríða að innan hans hefur lengi verið nokk-
uð stór fylking manna sem andstæð er öllu
sænsku hemaðarbrölti. Vilja þeir takmarka
mjög alla vopnaframleiðslu og raunar helst
hætta henni og að sjálfsögðu taka algerlega
fyrir alla vopnasölu. Þeir sem lengst ganga
vilja raunar að Svíar afvopnist einhliöa og
sýni þannig öðrum þjóðum fagurt fordæmi.
Við stefnumótun í þessum málum hefur
jafnan þurft að taka nokkurt tillit til þessa
hóps.
Þessi erfiða jafnvægisganga hefur leitt til
umfangsmikillar lagasetningar um vopna-
sölu. Sænsk vopnaframleiðslufyrirtæki eru
háð mjög ströngum reglum um hvaða þjóð-
um megi selja vopn og hvenær. Ekki má selja
aðiljum sem eiga í stríði né til svæða þar sem
ófriður er yfirvofandi svo dæmi séu nefnd.
Til eftirlits og leyfisveitinga var sérstök
stofnun sett á laggimar, „Krigsmaterialin-
spektionen", sem kalla mætti stríðstóiaeftir-
litið. Þessi stofnun sem og raunar öll vopna-
sölupólitíkin hefur verið nokkuð í sviðsljós-
inu undanfama mánuði í sambandi við rann-
sókn á því hvort vopnaframleiðslufyrirtækið
Bofors hafi gerst brotlegt við ákvæði hinnar
sænsku vopnasölulöggjafar. Yfirmenn þessa
fyrirtækis em gmnaðir um að hafa selt vopn
til Oman í trássi við lögin.
DULARFULLUR DAUÐDAGI Rannsókn
málsins, sem hófst með því að samtökin
Svenska freds- och skiljdomsföreningen af-
hjúpuðu meint brot, hefur tekið Iangan tíma
og margt sérkennilegt átt sér stað í tengslum
við hana. Þannig beið þáverandi yfirmað-
ur stríðstólaeftirlitsins, Carl Algernon að-
eins hálftíma eftir að hafa átt viðræður við
framkvæmdastjóra Nobel Industries, sem er
eigandi Bofors. í þeim viðræðum mun hafa
komið fram, að upplýst væri að Bofors hefði
brotið gegn vopnasölulöggjöfinni. Að af-
loknum fundinum gekk Algemon til einnar
af neðanjarðarstöðvum Stokkhólms og féll
þar fyrir eina lestina. Lögreglan hefur af-
skrifað þá hugmynd að honum hafi verið
hjálpað yfimm en ekki er talið ólíklegt að um
sjálfsvíg hafi verið að ræða.
A brautarpallinum skildi Algemon eftir
tösku sína og hafa nú síjast út fréttir um
innihald hennar. Þar vekja hvað mesta at-
hygli minnisblöð hans en af þeim að dæma
virðist svo sem stríðstólaeftirlitinu hafi verið
kunnugt um hina ólöglegu vopnasölu Bofors
og gefið allavega þegjandi samþykki sitt.
Spurningin verður þá að hve miklu leyti
eftirlitið hafi hér rekið eigin pólitík eða hvort
ríkisstjórninni hafi einnig verið kunnugt um
málið án þess að hafast að.
Enn verra verður þetta mál í ljósi þess að
minnst er á Olof Palme á þessum minnis-
blöðum og er illmögulegt að sjá hvort þær
athugasemdir merkja að Palme hafi verið
kunnugt um málið og samþykkt eða á hinn
bóginn að hér hafi verið gengið þvert gegn
hans vilja. Rétt er og að hafa í huga að aðeins
hluti minnnisblaðanna hefur verið birtur
opinberlega. Afgangurinn hefur fengið
leuyndarmálastimpilinn með tilvísun til
“samskipta þjóða“ og “öryggis ríkisins".
HVERNIG SVO SEM dauða Algernons bar
að höndum er ljóst að hann hefur mjög
erfiðað rannsókn málsins er var þung í
vöfum fyrir. Nú fyrir stuttu hélt einn
ákæranda málsins því fram í Dagens Nyheter
að ríkisstjórnin hefði tafið rannsókn
Boforsmálsins um eitt ár að minnsta kosti. Á
það að hafa gerst með því að stjórnin neitaði
að nýta einn af erindrekum sínum til að
koma á framfæri nokkrum spurningum við
stjórnvöld í Singapore en hin meinta ólög-
lega vopnasala átti sér stað með Singapore
sem miðstöð.
Mats Hellström sem þá var ráðherra utan-
ríkisviðskipta hefur harðlega neitað þessum
ásökunum. Hann segir slík erindi ekki vera í
verkahring diplómata en á hinn bóginn
hefðu bæði lögregla og ákærendur sjálfir get-
að haldið til Singapore þessara erinda.
Hefðu þeir þá fengið allan þann stuðning
sem ríkisstjórnin hefði getað veitt. Þykir
þessi afsökun ekki nema mátulega trúverðug
og málatilbúnaður þessi allur renna stóðum
undir þær fullyrðingar fyrrverandi fram-
kvæmdastjóra Bofors að stríðstólaefitlitinu
og þar með ríkistjórninni hafi verið full-
kunnugt um hina ólöglegu vopnasölu en
horft þar fram hjá, sökum þess að reglumar
séu svo fáránlegar að ógerningur sé að fram-
fýlgja þeim.
Hefur mál þetta allt varpað skugga á
sænska krata sem og sænska utanríkispólitík
og bætist raunar ofan á meintar mútu-
greiðslur til indverskra stjórnmálamanna til
að tryggja Svíum stóran kaupsamning á her-
gögnum. Einnig í því tilviki virðast stjóm-
völd hafa leikið annað hlutverk en þeim bar
samkvæmt lögum og reglum. Hefur raunar
verið fullyrt í blöðum að Olof Palme og ríkis-
stjórn hans hafí gefið indverskum stjóm-
völdum loforð sem engan veginn samræmist
lögum landsins. Lítt hefur þó sannast í
málum þessum enn sem komið er en mörg-
um líst svo sem nokkurs tvískinnungs gæti
hjá sænskum krötum í friðarpólitík.
• IngólfurV. Gíslason/Lundi
51