Iðnaðarmál - 01.04.1967, Blaðsíða 6

Jónas Kristjánsson er fæddur árið 1940 og lauk stúdentsprófi úr Menntaskólanum í
Reykjavík 1959. Árin 1959—’61 stundaði Jónas nám í félagsfræði í háskólanum í V-Berlín.
Frá árinu 1961 hefur Jónas starfað við blaðamennsku, og hefur hann verið ritstjóri dag-
blaðsins Vísis frá 1. sept. 1966. Jafnframt blaðamennskunni stundaði Jónas nám í Há-
skóla Islands til BA prófs, og lauk hann því vorið 1966. Hér að neðan verða birtir kaflar
úr ritgerð hans um iðnþróun á Islandi, en ritgerðin var skrifuð til prófs í atvinnusögu
vorið 1966. Ritgerðin birtist í heilu lagi í 16. hefti tímaritsins „Ur þjóðarbúskapnum", en
þó með styttum skýringum.
/
Þróun framleiðní á Islandi
Eftir JÓNAS KRISTJÁNSSON
í upphafi ritgerðar sinnar „Iðnþróun á Islandi“ rekur höfundur í tveimur
köflum iðnþróunina fram að 1940 og 1940—’45.
Þvínæst er framleiðsluþáttunum vinnuafli og fjármagni gerð skil í tveimur
köflum. Fyrst er gerð grein fyrir fjármunamyndun og fjármunaeign iðnaðar-
ins á árunum 1945—’64, sbr. 1. mynd, en síðan er rakin þróun vinnuaflsins
1946—’62 á grundvelli upplýsinga, sem settar eru fram í 2. mynd.
Fimmti kafli fjallar um hina eiginlegu verðmætasköpun iðnaðarins eða
hið svokallaða vinnsluvirði. Það finnst með því að draga frá söluvirði allrar
framleiddrar vöru eða þjónustu fyrirtækis eða heillar atvinnugreinar á
ákveðnu tímabili, kaupvirði allra notaðra aðfangavara eða þjónustu frá
öðrum fyrirtækjum. Eftir er þá sá hluti verðmætisins, sem telst myndaður
í fyrirtækinu eða atvinnugreininni, þ. e. tekjur til framleiðsluþáttanna í
formi hvers kyns launa, vaxtagjalda umfram vaxtatekjur og hagnaðar, þar
með talinn sá hluti hans, sem fer til greiðslu opinberra gjalda.
Iðnaðarskýrslur 1960 telja einnig afskriftir til brúttóhagnaðar. Liggja því
til grundvallar hagnýtar ástæður, þar sem afskriftir sem mat á sliti og úr-
eldingu fjármuna eru háðar mikilli ónákvæmni. Fylgir ritgerðarhöfundur
þessari reglu í útreikningi vinnsluvirðis, þótt hann hendi jafnframt réttilega
á, að fræðilega sé réttara að draga afskriftir frá vinnsluvirði.
Hér á eftir er birtur orðréttur aðalkafli ritgerðarinnar um framleiðniþró-
unina í iðnaði 1950—’60, ásamt tilheyrandi töflum. Síðan fylgir á eftir kafli,
þar sem dregin eru saman ýmis athyglisverð atriði, sem fram hafa komið
í fyrri köflum.
Framleiöniþróun 1950—'60
Almennt um iramleiðni
Aður en vikið er að því efni, sem
er kjarni málsins í þessari ritgerð, er
rétt að gera grein fyrir því, hversu
mikils virði tölur þær eru, sem hug-
leiðingar þessarar ritgerðar um fram-
leiðni byggjast á.
Þegar hér er talað um framleiðni,
er fyrst og fremst átt við framleiðni
vinnunnar, — hve mikil verðmæti
hver starfsmaður skapar á einu ári.
Til þess að fá fyllri mynd af fram-
leiðninni eru hér einnig reiknaðir út
stofnfjárstuðlar, sem sýna hve marg-
ar fjármagnskrónur liggja að baki
hverri árlegri vinnsluvirðiskrónu. í
síðara tilfellinu er stuðullinn nei-
kvæður og sýnir því meiri framleiðni,
þ. e. miðað við fjármagn, sem hann
er lægri.
Formúlurnar eru þessar:
Framleiðni vinnu = vinnsluvirði á
föstu verðlagi deilt með vinnuárum.
Stofnfjárstuðull = fjármagn á
verðlagi hvers árs deilt með vinnslu-
virði á verðlagi hvers árs.
Svo sem getið er í töfluskýringum,
geta ýmsar aðstæður valdið skekkj-
um á tölulegu gildi þeirra hugtaka,
sem ganga inn í framleiðniformúl-
urnar. Verða skekkj uvaldarnir ekki
raktir hér, en hent á eftirfarandi: 1)
Skekkjuvaldarnir vega hvern annan
upp að nokkru leyti. 2) Þeir geta haft
dálítil áhrif á gildi talnanna sem
nefndra talna, þ. e. á tölulegt gildi
þeirra hverrar um sig, en sáralítil
áhrif á afstæð gildi talnanna.
Þannig má ekki taka það bókstaf-
lega, að hver starfsmaður í iðnaði
hafi að meðaltali framleitt 94.000
krónur árið 1960, þótt það standi í
1. töflu. Miklu rneira mark er takandi
á afstæðum tölum í þessari ritgerð,
— þar sem gerður er samanburður
milli iðngreina og milli ára. Hér er
reynt að nota slíkar tölur sem mest,
en nefndar tölur eru einnig töluvert
notaðar í samanburði við útlönd, en
sá samanburður er óvissasti hluti
ritgerðarinnar.
Vemd
Einn skekkjuvaldur er óræddur og
það er verndin. Vinnsluvirði er hér
reiknað eins og það kemur fyrirtækj-
um til tekna, þ. e. söluverðmæti fram-
leiðslu þeirra hér innanlands er notað
til ákvörðunar þess. Nú væri það al-
gildari mælikvarði á vinnsluvirðið,
hvert söluverðmæti framleiðslunnar
væri á erlendum markaði í sam-
keppni við erlendar vörur, eða hvert
söluverðmæti framleiðslunnar væri
40
IÐNAÐARMÁL