Ægir - 01.02.2003, Blaðsíða 25

H Ö R P U D I S K U R
25
hluti skelja drepist fljótt við um
12°C.
Í árlegri stofnmælingu í apríl
2002 mældist vísitala veiðistofns-
ins í Breiðafirði minni en nokkru
sinni fyrr eða aðeins um 35% af
hámarki áranna 1982-1983. Ár-
gangar frá árunum 1999 og 2000
virðast þó yfir meðallagi, einkum
á suðursvæði, en nýliðunar þeirra
í veiðistofninn er þó ekki að
vænta fyrr en frá og með 2004-
2005.”
Greinilegt hrun
„Við mældum stofninn í Breiða-
firði í apríl 2002 og endurtókum
þá mælingu í október. Á þessu
tímabili minnkaði stofninn um
30-40%. Þessi samdráttur verður
ekki eingöngu skýrður með veið-
um, því minnkun stofnsins á
þessu hálfa ári var margfalt meiri
en það sem veitt var á sama tíma.
Við höfum fylgst nokkuð náið
með því hversu mikið af dauðri
skel finnst. Hlutfall hennar hefur
verið mjög hátt að undanförnu.
Við höfum líka verið að fylgjast
með ástandi skeljarinnar, vöðva-
stærð og öðru slíku. Á þessum
rannsóknum byrjuðum við haust-
ið 2000 og síðan hefur vöðvi
skeljarinnar rýrnað um 10-20%
og kynkirtlar eru sömuleiðis rýr-
ari. Af þessu má því merkja að
ástand skeljarinnar er mjög bág-
borið,“ segir Jón Sólmundsson.
„Hins vegar er það ljós í
myrkrinu að nýliðun skeljarinnar
virðist vera í góðu lagi um þessar
mundir. Nokkrir sterkir árgangar
eru að koma inn, sá elsti verður
kominn inn í nýtanlega stærð eft-
ir tvö sumur eða svo. Spurningin
er hins vegar hvað gerist þegar
skel úr þessum árgöngum stækk-
ar, hvort hún þolir áfram háan
hita. Við erum að vona að þessir
uppvaxandi árgangar kunni að
geta lagað sig að hækkandi hita í
sjónum. Því má ekki gleyma að
hörpuskelin er kaldsjávartegund,
en við erum hins vegar að mæla
hlýrri sjó en nokkru sinni áður í
sögu skelveiða við Ísland. Eink-
um er það sumarhitinn sem er
hærri núna en áður í sögu skel-
veiðanna.”
Vart við hlýsjávartegundir
í Breiðafirðinum
Jón segir að hörpudiskurinn sé
afar viðkvæmur fyrir afgerandi
sveiflum í náttúrulegum aðstæð-
um, ekki síst við vestanvert Ís-
land þar sem eru suðurmörk út-
breiðslu tegundarinnar. „Það seg-
ir sína sögu um breytingu á hita-
stiginu á hefðbundinni skelslóð
hér í Breiðafirðinum að á síðustu
misserum verða menn þar í aukn-
um mæli varir við skötusel, sem
er hlýsjávartegund. Skötuselur
hefur reyndar verið mjög algeng-
ur á grunnslóð í Breiðafirði síð-
ustu sumur og haust, og í Kolluál
hafa sjómenn einnig orðið varir
við humar í auknum mæli.”
Eins og áður segir verður skel-
fiskstofninn í Breiðafirði mældur
í apríl nk. og telur Jón nokkuð
víst hvað út úr þeim mælingum
kemur. Vitað sé að miðin séu í
mjög slæmu ásigkomulagi um
þessar mundir og engar verulegar
breytingar verði á því frá mánuði
til mánuðar. “Við förum síðan í
mælingar aftur í haust og þá sjá-
um við hvernig hörpudiskinum
hefur reitt af yfir sumarið. Þá
verður væntanlega tekin endanleg
ákvörðun um það hvort einhverj-
ar veiðar verði stundaðar á næstu
vertíð,” segir Jón.
Vöktum líffræðilegt ástand
skeljarinnar
Hjá útibúi Hafró í Ólafsvík hafa
rannsóknir á hörpudiskinum í
Breiðafirði verið efldar. „Við
vöktum líffræðilegt ástand skelj-
arinnar og fylgjumst með heilsu-
farinu. Við tókum sýni af miðun-
um sl. haust og sendum til alls-
herjar rannsóknar á fiskisjúk-
dómadeild á Tilraunastöðinni á
Keldum. Þessi sýni voru send til
frekari rannsókna í Kanada. Við
væntum þess að fá niðurstöður úr
þessum rannsóknum áður en
langt um líður.”
Til viðbótar er meistara-
prófsnemi í lífræði við HÍ, Jónas
Páll Jónasson, að vinna að rann-
sóknum á hitaþoli hörpudisks frá
mismunandi svæðum. Þær rann-
sóknir hafa farið fram í Tilrauna-
stöð Hafrannsóknastofnunarinnar
í Grindavík.
Slíkar niðursveiflur í hörpu-
diskstofninum eru ekki þekktar
síðan að veiðar úr þessum stofn-
um hófust hér við land. Reyndar
hrundi stofninn í Hvalfirði
nokkrum árum eftir að veiðar
hófust þar og var það helst rakið
til hás sjávarhita í Hvalfirði
haustið 1982. „Sá stofn náði sér
aftur á strik, en virðist nú vera að
hrynja aftur eins og aðrir helstu
hörpudiskstofnar við landið, t.d. á
Vestfjörðum og í Húnaflóa,“ segir
Jón.
Einnar gráðu hækkun hita
Þegar skelstofninn var í hámarki
upp úr 1980 var yfirborðshiti
sjávar í Breiðafirði (meðalsumar-
hiti) 8-9 gráður, en síðustu sumur
hefur yfirborðshitinn verið 9,5 -
9.8 gráður. „Þetta kann að virðast
lítil hækkun hita, en fyrir kald-
sjávartegund í hlýjum sjó Breiða-
fjarðar getur slík hækkun haft
mikið að segja. Og rétt er líka að
hafa í huga í þessu sambandi að
síðustu sjö sumur hefur sjávarhit-
inn verið svona hár. Þetta er langt
samfellt hlýindaskeið til sjávarins
og það virðist hafa þær afleiðingar
sem við erum nú að upplifa. Yfir-
borðshitinn hérna í Breiðafirði
segir okkur mikið um botnhitann
vegna þess að blöndun sjávarins
er hér mikil sem má rekja til
sterkra strauma í firðinum. Við
höfum einnig verið að fylgjast
með hitastigi við botn síðustu 2
ár og hyggjumst fjölga botnhita-
mælum nú í vor.“
Jón segir að Snæfellingar séu að
vonum slegnir yfir þessum tíð-
indum, enda hafi margir byggt
afkomu sína á veiðum og vinnslu
á hörpudiski. Í gegnum tíðina
hafi þessi útvegur gengið vel og
því sé mönnum eðlilega brugðið
„Þessi samdráttur verður ekki eingöngu
skýrður með veiðum, því minnkun
stofnsins á þessu hálfa ári var margfalt
meiri en það sem veitt var á sama tíma.“