Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Side 44

Tímarit Máls og menningar
þessara nýju túlkana. Afþreyingarbókmenntirnar eru, þvert á móti, tján-
ing á duldri tregðu hverrar siðmenningar til að skilgreina forsendur
sínar upp á nýtt, tjáning á íhaldssemi hennar".1 Ef við tækjum mið af þess-
ari skilgreiningu mætti vel færa rök að því að hlutur afþreyingarbók-
mennta í íslenskri skáldsagnasmíð væri enn stcerri en V3. En þau rök
mundu, sem fyrr segir, mæta gagnrökum.
Andmælin mundu einkum lúta að því að íslenskar afþreyingarsögur
séu ekki eins bundnar í formúlu og t. d. dæmigerð ástaframhaldssaga viku-
blaðs. Þær séu ekki eins fjarlægar hversdagslegum veruleika, ekki eins
sokknar í tilfinningaeðju. Þær hafi miklu meira jarðsamband, fótfestu í
hversdagslífi.
Líklegt er, að andmælendur mundu benda máli sínu til smðnings á
Guðrúntt frá Lundi. Af þeim sökum skulum við um stund velta fyrir
okkur einni af skáldsögum hennar, „Hvikul er konuást“ (1964), ef verða
mætti til að draga fram nokkur sérkenni íslenskrar afþreyingarsögu.
Hannes heitir bóndasonur á Herjólfsstöðum. Hann verður fyrir því
áfalli að æskuunnusta hans, Beta, hleypur fyrirvaralaust til Vesmrheims;
honum finnst „að hann mundi aldrei elska nokkra stúlku aðra“ (31). En
strax næsta vemr gerir hann barn vinnukonu hjá foreldrum sínum, Sigur-
borgu. Það verður úr að Hannes gengur að eiga Sigurborgu þótt honum,
jafnt sem öðrum, lítist iila á ráðahaginn. Illar spár ganga eftir eins og
í íslendingasögum. Hjónabandið er mjög brösótt, ekki síst vegna þess að
Hannes er miklu eftirlátari og tillitssamari við móður sína, Rannveigu
sem nú er ekkja, en Sigurborgu gott þykir. Ekki bætir það úr skák að
Hannes eignast barn með annarri vinnukonu, Gúsm, og ber það blákalt
fram sér til málsvarnar að hún sé bæði miklu laglegri og eftirlátari en
eiginkonan. Gústa fer einnig til Ameríku, en barn þeirra Hannesar, Jói,
elst upp hjá ömmu sinni, Rannveigu, þar á Herjólfsstöðum. Magnast nú
heift Sigurborgar svo mjög, að hún er komin á fremsta hlunn með að
myrða þetta „hórbarn". Síðan ákveður hún að halda til æskustöðva sinna
(á Ströndum) þar sem hún hafði alist upp hjá vandalausum, með það fyrir
augum að hún flytji þangað með börn sín þrjú. En þar á Ströndum verð-
ur hryssingslegt viðmót gamalla kunningja og svo fortölur góðviljaðrar
uppeldissysmr til þess, að Sigurborg breytir um stefnu. Hún gerir sér grein
1 Johan Fjord Jensen, „Triviallitteratur og ideologikritik", Meddelelser fra Dansk-
lærerforeningen 1972.
32