Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Blaðsíða 15

Adrepur
nýja sig sjálft eftir flóknum reglum, kjósa stjórn og samþykkja reikninga,
punktum basta. Enn eru þeir sem utan félagsráðsins standa og áhuga hafa á
útgáfunni með öllu áhrifalausir. Og þótt þeir geti viðrað hugmyndir sínar hér
og þar, þá geta þeir líka reiknað með því að seint eða aldrei taki páfadómur
við sér, og allra síst ef bryddað er uppá nýjungum. Smám saman sannfærast
þeir svo um að Mál og menning sé fyrirbæri sem komi þeim ekkert við. Og
lái þeim hver sem vill.
Núverandi skipulag ber í sér dauðann. Þar með er ekki sagt að hann sé yfir-
vofandi. Það er alls ekki loku fyrir það skotið að félagið geti haldið í horfinu
enn um nokkurt skeið, og eru þó hugsanlegar dánarorsakir fleiri en skipulagið
eitt. Ég tæpi hér aðeins á tveim þeim helstu, kapítalismanum og Alþýðubanda-
laginu.
íslenskur markaður er lítill og setur allri útgáfustarfsemi þröngar skorður.
En íslenskur markaður er líka kapítalískur markaður og andsnúinn allri útgáfu
sem rekin er af menningarpólitískum ástæðum fremur en gróðavon, ekki síst
þeirri sem að einhverju leyti er í andstöðu við kerfið og ríkjandi hugmyndir.
En framhjá þessum markaði og lögmálum hans verður ekki komist við nú-
verandi aðstæður. Vandinn er því að nýta möguleika hans án þess að samlagast
honum.
Því fer fjarri að Mál og menning hafi samlagast markaðnum. En félagið
stendur nær því nú en í upphafi. Hugmyndafræðilegur drifkraftur þess er ekki
jafnsterkur og áður var. Fjárhagsörðugleikarnir hafa óhjákvæmilega kveikt af
sér ýmsar spekúlasjónir sem ekki verða beint raktar til hugsjónanna. Umboðs-
mannakerfið er ekki svipur hjá sjón miðað við það sem áður var; þetta gerir
félagið háðara almennu bóksölukerfi. Samkeppnin hefur harðnað og neytt
félagið til að mæta keppinautum sínum á grundvelli sem þeir hafa sjálfir skap-
að en er í andstöðu við hugmyndir og tilgang félagsins. Og daglegur rekstur
þess er nú í fáu frábrugðinn rekstri venjulegra fyrirtækja (sem á trúlega stærst-
an þátt í því að margir höfundar líta orðið á Mál og menningu sem hverja aðra
kanabúllu, ekki hótinu betri en einkabraskið spekúlantanna).
Hættan er sem sé sú að félagið verði samdauna sínu kapítalíska umhverfi
og taki á endanum að gefa út bækur til þess eins að græða á því til að geta
gefið út fleiri bækur og grætt ennþá meira og svo framvegis; dæmi eru um
slíka þróun hjá hliðstæðum forlögum í öðrum löndum. En þessi hætta verður
ekki slitin úr tengslum við hugmyndafræðilega kjölfestu félagsins.
Mál og menning er, eins og áður segir, nátengt íslenskri vinstrihreyfingu og
þá ekki síst Alþýðubandalaginu. Þessi tengsl eru flóknari en svo að ég greini
þar aiia þræði, en sterk eru þau, það hefur reynslan kennt mér. Svo sterk að
framtíð Máls og menningar hlýtur að ráðast af þróun flokksins — ef ekkert er
að gert.
5