Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Síða 47

íslenskar afþreyingarbókmenntir og Guðrún frá Lundi
„Hvikul er konuást“ er svið fjölskyldulífsins (familierummet) að sönnu
hinn mikli póll eins og í hinni alþjóðlegu hliðstæðu. En ástin mikla er
aukaatriði. Astin til Bem eða Gústu er enginn allsráðandi örlagavaldur.
Hin mikla ást kviknar aldrei milli aðalpersónanna. Hannes fer hálf-
nauðugur í hjónaband. Sigurborg hefur fyrst og fremst hugann við að
lyfta sér upp úr vinnukonustandi og ná fullu húsmóðurvaldi á bænum.
Lausn sögunnar er „friðsamleg sambúð" um heimilisbrag og framtíð bæjar
og barna — ekki um ást.
I annan stað er tilfinningalíf persónanna miklu jarðbundnara en gengur
og gerist í afþreyingarsögum. Miklu minna fer fyrir almennum, klisju-
bornum yfirlýsingum um ást, hatur, afbrýði. Oftar eru lýsingar eins og
hreinsaðar af tilfinningasemi. Um miðja sögu er Hannes reiður. Sigur-
borg hafði „hagað sér eins og vitlaus manneskja" kvöldið áður, rokið burt
og ætlað að drekkja sér í mógröf — sem var reyndar alls ekki nógu djúp
fyrir sjálfsmorð. Hann hnykkir á með því að segja: „Þú getur ekki einu
sinni látið mig og vinnufólkið hafa almennilegt fæði, þegar við komum
frá erfiðisvinnu, aðeins hræring og slátursneið, þó að þú hafir kjöt, fisk
og egg og ýmsan annan mat á heimilinu. Eg sé ekki að þetta geti gengið
svona lengur. Eg vil fá skilnað og það strax.“ (133)
Sigurborg sér þann kost vænstan í þessari hættu að hlýða á ráð móður
sinnar, sem segir: „Ekki þætti mér ótrúlegt að það hýrnaði svipurinn á
manni þínum og vinnufólki, ef þú hefðir eitthvað skárra á borðum en
verið hefur hér undanfarna daga.“ Maturinn einn er almáttugur, segir
í gamalli vísu — og um kvöldið ber svo við: „Þegar komið var heim úr
smalamennskunni voru baunir og kjöt á búrborðinu og kaffi á eftir. Það
leit út fyrir að það ætlaði að fara að batna viðurgerningurinn á heimilinu,
hugsuðu allir við borðið. Það var líka ólíkur svipurinn á húsbóndanum
en hafði verið kvöldið áður yfir hræringsgutlinu“ (134—135). Hvað sem
um þetta herbragð Sigurborgar í átökum um húsmóðursæti á Herjólfs-
stöðum má segja, er það Ijóst að Guðrún frá Lundi er óralangt frá Ib
Henrik Cavling eða Barböru Cartland. Og þó. Orku hinnar góðu kjöt-
máltíðar notar Hannes bóndi sér á næstu blaðsíðu til að hitta ástkonu
sína, Gústu, í síðasta sinn. Þar með fylgir þessi formúla eins og stokkin
beint upp úr dönsku vikublaði: „Hann ætlaði að eyða nóttinni í alsælu
sinnar ófrjálsu ástar“ (136).
I dæmi Guðrúnar frá Lundi má finna mörg sérkenni íslenskra afþrey-
ingarbókmennta, sem og ástæður fyrir óvissu meðal almennings um það
35