Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Qupperneq 102

Hermann Pálsson
Vitrun í Hrafnkels sögu
Nú er liðin hartnær öld síðan Þorvaldur Bjarnason vakti athygli manna
á áhrifum Díalóga Gregors hins mikla (d. 604) á íslenzkar fornbók-
menntir. Um þetta atriði farast Þorvaldi orð á þessa lund: „Af þessu riti
Gregors hafa verið til margar afskriptir á íslenzku, er sýnir hversu vinsælt
það hefur verið, og er það varla efamál, að margt af því, sem ber hinn
mesta hindurvitna keim í sögum vorum bæði fornum og nýjum, á ætt
sína að rekja til þessa rits....Vjer vitum, að Dialogar Gregors hafa
snemma orðið kunnir á Islandi, og það er auðráðið af því, hvað mörg
handritabrot íslenzk eru til af því riti, að þeir hafa snemma þokkazt vel,
svo að það væri engin furða, þótt nokkrar menjar fyndust áhrifa þeirra
á íslenzka sagnamyndun.“ Síðan nefnir Þorvaldur þrjú dæmi máli sínu til
stuðnings: úr Þorláks sögu helga, Noma-Gests þcetti og Njálu.1 Um áhrif
Díalóganna á Njálu hefur Einar Olafur Sveinsson ritað rækilega,2 en yfir-
leitt hafa menn verið undarlega tregir að átta sig á skyldleikanum milli
hindurvitna í sögunum og ýmissa þátta í lærðum bókmennmm, sem Islend-
ingar kynnmst í þýðingum og að sjálfsögðu einnig á latínu frá því í önd-
verðri kristni og fram eftir öldum. Einsætt er, að Etýmológar Isidori frá Se-
ville höfðu ýmis konar áhrif á íslenzk ritverk að fornu, og á slíkt ekki hvað
sízt við um annarleg fyrirbæri í sögum. Kynni sagnahöfunda af lærdóms-
ritum hafa ekki einungis gefið þeim fyrirmyndir að lýsingum á yfirnáttúru-
legum hlumm heldur einnig orðið til þess að innlendar hégiljur væm
teknar alvarlega. Hinu má þó aldrei gleyma, að annarleg fyrirbæri í sög-
um gegna listrænum hlutverkum og þurfa að sjálfsögðu ekki að bera vitni
um átrúnað höfundanna. Hér eins og annars staðar í ritskýringu verður
að gera glöggan mun á listaverkinu sjálfu og því hráefni sem höfundar
nomðu sér.
1 Þorvaldur Bjarnason, Leifar fornra krtstinna frceða íslenzkra, Kaupmannahöfn
1878, xv. bls.
2 A NjálsbúS, Reykjavík 1943, 8.—13. bls. Sjá einnig inngang Einars Olafs Sveins-
sonar að Brennu-Njálssögu í Islenzkum fornritum, 1954.
88