Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Side 53

Spjall um rómantík og þjóðernisstefnu
Nú skulum við víkja sögunni til íslands. Hvað verður um þessi þrjú
átrúnaðargoð í því sem við köllum rómantík hér heima?
Miðaldadýrkun evrópskra rómantíkusa tilheyrði einkum íhaldsamri róm-
antík. Men'n settu skartlegt og staðfast aðalsveldi upp á móti lýðstjórnar-
brölti samtímans. En jafnframt var miðaldarómantíkin ögrandi uppreisn
gegn fornmenntastefnunni, dýrkun á fornaldarmenningu Grikkja og Róm-
verja, sem hafði riðið húsum í Evrópu öldum saman. Islendingar höfðu líka
átt sína fornmenntamenn, allt frá Arngrími Jónssyni lærða á fyrri hluta 17.
aldar til Sveinbjarnar Egilssonar rektors á 19. öld. En áhugi þeirra hafði
langmest snúið að norrænum, og einkum íslenskum, fornmenntum. Það
vildi svo til að þessi klassíska fornöld Islendinga átti sér tíma á miðöldum
Evrópusögunnar. Jafnvel bauð hún upp á fordæmi að lýðræðislegum stjórn-
arháttum, væri hún túlkuð í þá áttina, ekki miklu verri en Aþena og Róm
forðum. Hins vegar var aðalsveldi á Islandi aldrei annað en þunn og illa
viðeigandi eftirlíking þess sem gerðist meðal kornyrkjuþjóða meginlands-
ins. Það er þversögn í Evrópusögunni að menntamenn einveldistímans dáðu
fornöldina þar sem mátti finna dæmi um lýðstjórn (þó að hún liði alls staðar
undir lok), en eftir að borgarastéttin fór að velta hásætum einræðiskonunga
komust miðaldir í tísku með sínu ofanstýrða stjórnkerfi. Þessa þversögn
voru Islendingar lausir við. Enda komu aldrei upp neinar andstæður með
fornmenntamönnum og rómantíkusum á Islandi. Fornmenntamaðurinn
Eggert Olafsson varð yndi og eftirlæti Fjölnismanna, Sveinbjörn Egilsson
lærifaðir þeirra. Menningarlíf Islendinga gaf ekkert rúm fyrir íhaldsama
miðaldarómantík.
Ætli Islendingar hafi ekki verið alveg lausir við að gera sér glæsimyndir af
lífi frumstæðra þjóða fjarlægra? Svoleiðis fólk kölluðu þeir villimenn á 19.
öld og þótti lítið til koma. Eigin alþýðulífi sýndu þeir vissulega nokkra
rækt, söfnuðu þannig þjóðsögum eins og aðrir. Skáldin áttu það til að mæra
einfalt sveitalíf í ljóðum, en líklega er sá kveðskapur samt oftast svolítið
óeinlægur. Stundum er hann blandaður ekki alveg kersknislausu gamni, eins
og í Sláttuvísu Jónasar:
Glymur ljárinn, gaman!
Grundin þýtur undir,
hreyfir sig í hófi
hrífan létt mér eftir,
heft er hönd á skafti,
höndin ljósrar drósar.
Eltu! áfram haltu!
Ekki nær mér, kæra!
451