Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Qupperneq 96

Tímarit Máls og menningar
fyrst og fremst að nýta sér frjálslyndi sitt og þekkingu til að líta af stalli
nútímans niður til hins „vanþróaða“ Viktoríusamfélags. Oft virðist 19.
öldin koma betur út úr samanburðinum. Til dæmis var sjálfsagt að menn (að
vísu nær eingöngu karlmenn!) hlytu almenna og víðtæka menntun ef þeir
menntuðu sig á annað borð, sbr. Charles og Grogan lækni (19. kafli).
Þrátt fyrir hrópandi mótsagnir Viktoríutímans hvað kynlíf snertir og
ástalíf yfirleitt, virðist Fowles sem frjálslyndi nútímans hafi að sumu leyti
misst marks, einkum vegna þess að það hefur orðið til að kippa fótunum
undan rómantík, í víðtækum skilningi þess orðs. Fowles dregur enga dul á
að „tíðarandinn bannaði" bæði ástríðu og ímyndunarafl (22. kafli; um þetta
er nokkuð fjallað í skáldsögum þeirra tíma, eitt besta dæmið er Hard Times
eftir Dickens). I þeim jarðvegi blómguðust slíkar kenndir samt sem áður, en
eiga kannski erfiðara uppdráttar „á þeim hömlulausu og ímyndunarsnauðu
tímum sem við lifum“ (26. kafli).
Að vissu marki má segja að við, með því að gera opinbert það sem þeir
lokuðu inni í einkalífinu, séum meiri viktoríumenn — í niðrandi
merkingu — fyrst við höfum lagt í rúst svo stóran hluta launungarinn-
ar, erfiðleikanna, bannsvæðisins og þar með líka stóran hluta ánægj-
unnar. (35. kafli)
Mér finnst satt að segja ýmislegt við þetta sjónarmið að athuga, t. d. með
tilliti til þess sem áður sagði um dulmögnun kvenfólks. Þetta er þó
greinilega grundvallaratriði í hinu rómantíska búktali sögunnar, en marg-
breytileiki þess sést m. a. á því að hér verður Sara, sem annars er langt á
undan sínum tíma í sögunni, að boðbera 19. aldar rómantíkur á nútímasviði
verksins.
Hins ber svo að gæta að víxlverkanir þessara tveggja tímasviða taka ekki
einungis á sig mynd andstæðra viðmiða. Fowles tekur greinilega undir þá
alkunnu skoðun að upp úr miðri nítjándu öld hefjist fyrir alvöru sá
„nútími“ sem við lifum enn í dag. Iðnvæðingin er að brjóta af sér öll bönd,
m. a. fyrir tilkomu járnbrautanna, hreyfanleiki samfélagsins stóreykst, kapí-
talisminn blómgast, borgarastéttin auðgast og nær yfirhöndinni í þjóðfé-
laginu. Um leið og Fowles bregður upp mynd af hinum formfasta Viktoríu-
heimi sýnir hann hvernig þessi veröld er í raun að riðlast á sögutímanum.
„Hvílíkt breytingatímabil! Svo margt í skipulaginu var farið að bráðna og
leysast upp.“ (42. kafli)
Á sama tíma var heimsmyndinni einnig stórlega raskað af öðrum völdum,
þ. e. af náttúrufræðingnum Charles Darwins og bók hans, Uppruni tegund-
anna (1859). Hann leikur allstórt hlutverk í skáldsögunni og væntanlega
hefur Fowles nefnt söguhetju sína eftir honum (þriðji nafninn er Karl Marx,
494