Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Qupperneq 99

John Fowles og Astkonan
ríkjandi hugmyndafræði býður upp á; einstaklingurinn er vanmáttugur,
firrtur, stundum yfirbugaður, í besta falli leitandi að markmiði sínu. Og til
að sögulokin í Astkonunni séu í raun og veru opin tel ég að við verðum að
lesa sjóferð Charles sem svo að hann sé þrátt fyrir allt einungis að hefja leit
að endurlausn sinni eða frelsi, en hafi ekki þegar öðlast það — annars tæki
sagan undir þá goðsögn, sem stundum verður vart í existensíalískum
hugsunarhætti, að maður skapi lífsmerkingu sína einn á báti, upp á eigin
spýtur (þannig dettur existensíalisminn stundum niður í borgaralega ein-
staklingshyggju). Einna næst einhvers konar endurlausn held ég að Charles
komist þegar hann heldur á barni vændiskonunnar, því það sem mestu
skiptir í þessum einkennilegu og dimmu völundarhúsum lífsins er „leyndar-
dómur mannlegra funda“ (41. kafli).
Jafnframt því sem John Fowles notar skáldskapinn til að kanna fortíðina
veitir hann sögulegu viðfangsefni sínu á meðvitaðan hátt inn í nútíð okkar
og gefur fordæmi um hvernig fortíðin og textar hennar geta lesið og túlkað
samtíðina. I slíku samspili er einnig fólginn þessi „leyndardómur mannlegra
funda“.
Athugasemdir og tilvitnanir
1 Þýðing Alfheiðar Kjartansdóttur á Safnaranum birtist sem framhaldssaga í
Þjóðviljanum 28.2.—19.5. 1967.
2 Magnús Rafnsson þýddi söguna, en hún kemur út hjá Máli og menningu. Vísað
er í kafla vegna þess að síðuumbroti var ekki lokið er þessi grein fór í
prentsmiðju.
3 „Foreword", Poems, The Ecco Press, New York, 1973, bls. VII.
4 Sjá t. d. Peter Conradi: John Fowles, Methuen, London and New York, 1982,
bls. 21, 94—98; og Michael Thorpe: John Fowles, Profile Books, Windsor,
England, 1982, bls. 35—42.
5 Nýjasta skáldsaga Fowles, A Maggot, sem út kom eftir að ég lauk við þessa grein,
minnir um sumt á ritháttinn í Astkonunni. Eins og ég gat mér til í greininni hefur
Fowles horfið af þeirri braut sem hann er á í Mantissu; hann sækir nú raunsæis-
legt viðfangsefni til fyrri tíma. Sögusviðið er England á fjórða tugi 18. aldar en
sögumaðurinn (þá sjaldan hann mælir sjálfur) er staddur í nútímanum. En líklega
hefur Fowles verið hræddur við að endurtaka það sem hann gerir í Astkonunni,
því þrátt fyrir alla heimsendastemmninguna í sögunni og ýmsan leik að sjálfri
sögumiðluninni, verða hlekkirnir á milli sögusviðanna tveggja í A Maggot á
tíðum afar veikir. Jafnframt minnir verkið mjög á aðferðir hinnar hefðbundnu
sögulegu skáldsögu og e. t. v. er skiljanlegt að Fowles freistist til að „gleyma sér“
í fortíðinni, slíkur snillingur sem hann er að tala röddum hennar. En að baki býr
samt oft nútímaleg söguvitund þegar að er gætt. I A Maggot notar Fowles sér
497