Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 104

Tímarit Mdls og menningar
Eins og sjá má af þessari flokkun eru aðeins þrjú leikhús af 11 styrkt svo
nokkru nemi. Þessi sömu þrjú leikhús eru líka þau einu sem hafa eigið
húsnæði til umráða, — húsnæði sem hæfir starfseminni sem þar fer fram.
Stærsti hópurinn aftur á móti eru svokallaðir frjálsir leikhópar, hópar
atvinnuleikara sem hafa tekið sig saman og stofnað leikhús. I sumum
tilfellum er þetta gert á hugmyndafræðilegum grundvelli en oft eru þetta
ungir leikarar sem lítið fá að gera í stofnanaleikhúsunum svonefndu vegna
þess, a) að þau hafa sína fastráðnu leikara og þurfa yfirleitt ekki fleiri, b)
vegna reynsluleysis ungu leikaranna eins og það er oft nefnt. Til að öðlast
þessa nauðsynlegu reynslu virðist ungum leikurum allt að því nauðugur
einn kostur að stofna eigið leikhús svo að þeir geti þroskað sig í fagi sínu.
Það sem síðan gerist er að sem þessir ungu leikarar sýna sig og sanna í
frjálsum leikhóp koma stofnanaleikhúsin og bjóða í þá. Þau geta greitt hærri
laun, boðið betri starfsaðstöðu, og hvað á ungur leikari að gera sem í einn
stað vill vinna með leikhópnum sem hefur lyft honum á flug í starfi sínu, en
er orðinn fjölskyldumaður og getur ekki lifað af þeim launum sem leikhóp-
urinn getur boðið honum? Eftir stendur leikhópurinn einum fátækari.
Eitt af núlifandi leikhúsum hefur orðið hvað harðast úti hvað þetta
varðar, það er Alþýðuleikhúsið; og eitt af dánarmeinum Grímu, Leiksmiðj-
unnar og Litla leikfélagsins var einmitt að missa marga bestu leikara sína út
í brauðstritið.
En Alþýðuleikhúsið er ekki dáið, það er tíu ára í ár og ótrúlegt af hve
miklum þrótti það starfar enn, því slík eru áföllin sem það hefur orðið fyrir
á þessum tíu árum að nægt hefðu hverju meðalleikhúsi í gröfina. Alþýðu-
leikhúsið hefur átt sínar lægðir á þessu tímabili en ætíð risið úr öskunni
aftur eins og fuglinn Fönix og hafist handa á ný. Það dylst engum sem
eitthvað sækir leikhús að Alþýðuleikhúsið hefur fullkomlega sannað tilveru-
rétt sinn. Er orðið tímabært að það fái umbun erfiðis síns.
Hin leikhúsin í þessum flokki eru öll miklu yngri en Alþýðuleikhúsið.
Þau eiga ennþá langt í land að öðlast þá viðurkenningu sem þeim ber hjá
fjárráðamönnum þessa lands.
Síðasti hópurinn í þessari flokkun eru leikhús rekin á grundvelli einka-
reksturs. Spyrja má hvort hin amríska fyrirmynd sé akkur í íslensku
leikhúslífi. Víst er að listin þarf fjármagn til að lifa jafnt og hvert annað
framtak í þjóðlífinu, en listin má aldrei verða eingöngu bissniss. Þá tapar
hún samfélagslegu gildi sínu, hættir að rista djúpt í þjóðarsálina, en þar trúi
ég gildi hennar og verðmæti séu mest. En Hitt-leikhúsið eykur fjölbreytni í
leikhúslífinu, gæðakröfur þess eru háar og ekki skal amast við því á meðan
félagslegum rekstri leikhúsa í landinu stafar ekki bráð hætta af einkarekstri.
Eitt er það sem Hitt-leikhúsið getur í krafti einkareksturs og það er að
502