Ský - 01.04.2007, Blaðsíða 34

34 sk‡
sterar (e. anabolic steroids) eru efnafræðilegar afleiður af karlkyns-
hormóninu testósteróni.
Hormón berast með blóðrásinni um allan líkamann en aðeins
tilteknar frumur verða fyrir áhrifum af þeim og kallast þær mark-
frumur (e. target cells). Um þær er hægt að lesa nánar í svari sama
höfundar við spurningunni „Hvað er innkirtlakerfi?“ Markfrumur
testósteróns (og þar með vefaukandi steralyfja) finnast í ýmsum
líffærum eins og vöðvum og blöðruhálskirtli. Frumur í blöðruháls-
kirtli hafa 25 sinnum fleiri viðtaka en vöðvafrumur.
Vefaukandi sterar bindast viðtökum í umfrymi markfrumna
sinna og mynda með þeim efnaflóka (e. steroid-receptor comp-
lexes). Efnaflókinn flyst inn í kjarna frumunnar og binst við DNA
tiltekinna gena. Einnig er möguleiki á því að sterinn og viðtakinn
klofni hvor frá öðrum þegar inn í kjarnann er komið og verki á
DNA hvor í sínu lagi. Eins og önnur sterahormón hafa vefaukandi
sterar áhrif á umritun DNA í RNA sem berst síðan út í umfrymi
frumunnar þar sem það er þýtt í prótín (sjá svar sama höfundar við
spurningunni Hvernig myndast prótín í líkamanum?). Hversu hratt
þetta gerist virðist vera háð styrk viðtakans í umfrymi frekar en styrk
sterans eða flutningi flókans í kjarnann. Helstu áhrif testósteróns
eru þær miklu breytingar sem fylgja kynþroska og unglingsárunum.
Karlkynsörvandi áhrifin eru stækkun getnaðarlims og eistna,
dýpkun raddar, hárvöxtur í andliti, handarkrikum og kynfærum og
aukin árásarhneigð. Nýmyndunaráhrifin eru hraðari vöxtur vöðva,
beina og rauðra blóðfrumna og aukin taugaleiðni. Vefaukandi sterar
eru notaðir í læknisfræðilegum tilgangi til að byggja upp vefi sem
hafa hrörnað vegna slysa eða sjúkdóma, vinna upp þyngdartap eftir
Íþróttadópið
veikindi og við endurhæfingu eftir brjóstakrabbamein og beinþynn-
ingu hjá konum. Sem dæmi um notkun þeirra má nefna að eftir
heimsstyrjöldina síðari voru stríðsföngum nasista gefin slík lyf til að
ná sér eftir hinar ótrúlegu raunir sem þeir höfðu lent í.
Íþróttamenn neyta vefaukandi stera, ýmist í pillu- eða sprautu-
formi, í þeirri von að bæta árangur sinn með því að auka þyngd,
styrk, afl, hraða, úthald og árásarhneigð. Skammtarnir sem íþrótta-
menn nota eru oft mjög stórir eða allt að 100 sinnum stærri en þeir
skammtar sem notaðir eru í læknisfræðilegum tilgangi. Ennfremur
stunda menn oft tilraunastarfsemi með ótrúlegri blöndun mismun-
andi tegunda af sterum.
Kanadíski spretthlauparinn Ben Johnson varð af ólympíugulli og
var dæmdur í keppnisbann eftir að hafa fallið á lyfjaprófi á Ólymp-
íuleikunum í Seoul 1988.
Steranotkun er vel þekkt vandamál í frjálsum íþróttum (einkum
kastíþróttum), kraftlyftingum og amerískum fótbolta. Hún er
einnig þekkt meðal íþróttamanna í mörgum öðrum íþróttagreinum.
En þrátt fyrir miklar vinsældir er árangur af notkun stera mjög
umdeildur. Íþróttamennirnir sjálfir telja flestir að sterarnir geri
gæfumuninn en rannsóknaniðurstöður hafa ekki tekið af allan vafa
um það. Álitið er þó að steranotkun ein sér geri lítið gagn. Stunda
verður æfingar af miklu kappi til að ná árangri.
Algengar aukaverkanir steranotkunar eru miklar bólur í andliti,
ofurhárvöxtur eða hárlos og lítil stjórn á tilfinningum (t.d. árás-
arhneigð, ofbeldishneigð og pirringi). Karlmenn á sterum geta lent
í því að eistu þeirra minnki og þeir fái brjóst á meðan konur eiga á
hættu að fá karlkynseinkenni og tíðatruflanir. Alvarlegri aukaverk-
anir eru tengdar langtímanotkun stórra skammta. Þar má nefna lifr-
arskemmdir og lifrarkrabbamein. Einnig má geta aukinnar hættu á
hjarta- og æðasjúkdómum, þar á meðal heilablóðfalli. Ef sterunum
er sprautað í líkamann með óhreinum nálum eykst hætta á eyðn-
ismiti, lifrarbólgu B og C og hjartaþelsbólgu af völdum baktería.
Sumir rannsakendur hafa velt fyrir sér hvort hin eiginlegu áhrif
vefaukandi stera felist í myndun sálvefræns ástands (e. psychosoma-
tic state) sem einkennist af vellíðan, aukinni árásarhneigð og meira
streituþoli sem gerir íþróttamanninum kleift að æfa af meiri krafti.
Algengar aukaverkanir steranotkunar
eru miklar bólur í andliti, ofurhárvöxtur
eða hárlos og lítil stjórn á tilfinningum,
t.d. árásarhneigð, ofbeldishneigð og
pirringi. Karlmenn á sterum geta lent
í því að eistu þeirra minnki og þeir fái
brjóst á meðan konur eiga á hættu að
fá karlkynseinkenni og tíðatruflanir.
Örvar Ólafsson, starfsmaður Lyfjanefndar ÍSÍ.
Opnunartími:
Alla daga frá
kl. 11-20,
fimmtud. og föstud.
til kl. 22.
Sími 892-0336.
Gisting í húsi með sál
Góðar veitingar
Internet
Bar