Ský - 01.04.2007, Side 51

sk‡ 51
Kommúnistinn
sem njósnaði
fyrir Bandamenn
meðal annars rekinn úr Kommúnistaflokknum
árið 1932 þegar hreinsanir gengu þar yfir, að
fyrirmynd Stalíns. Hann skrifaði margt um sögu
kommúnista á Íslandi sem aðrir þögðu um.
Bjarni Benediktsson sagði um Hendrik að hann
hefði verið „maður falslaus og opinskár.“
Hinn 10. maí árið 1940 vöknuðu þau hjónin Hendrik og
Henny snemma við drunur úr flugvélum. Sem þau ræddu þetta
sín á milli var steinvölu kastað í rúðuna hjá þeim og kunningjar
þeirra, þýskir flóttamenn, sögðu þeim frá því að bresk herdeild
væri á leið inn í höfnina. Þau fóru þegar í stað niður á höfn og
fylgdust með tundurspilli leggja að. Eins og margir aðrir var
Hendrik feginn að það voru þó Bretar sem komu hingað en ekki
Þjóðverjar.
Þrátt fyrir griðasáttmálann hafði Hendrik svo mikla skömm
á nasistum að hann hafði safnað saman upplýsingum um alla
Þjóðverja hér á landi. „Þegar mér varð kunnugt um að einhver
Þjóðverji kom til landsins, fékk ég nákvæmar upplýsingar um
hann, æviatriði, starf, stjórnmálskoðanir og heimilisfang.“ Hvort
sem það var nú tilviljun eða ekki gátu Bretar því ekki hitt á fróðari
mann um Þjóðverja eða viljugri til þess að hjálpa þeim. Um þetta
var Bretum kunnugt af einhverjum ástæðum.
Hendrik segir sjálfur um þetta: „Þegar major Quill spurði mig
að því hvort ég vildi vera þeim hjálplegur, var ég ekki í neinum
vafa um að það væri skylda mín, enda þótt það væri ef til vill ekki
algerlega í samræmi við lög landsins, en fáir menn hirtu um það.
... Ég var fús til þess að sækja listann og lána öryggisdeild Bretanna
hann til fullra afnota.“ Hendrik fylgdist svo með því þegar þýskir
fangar voru fluttir út í skip og þótti það „fögur sjón.“
Vinur vina sinna
Hendrik segir að hann hafi ekki verið í föstum verkefnum fyrir
Breta næsta árið en oft komu þeir til þess að ræða við hann. Hann
segist hafa talað máli ýmissa manna sem hann taldi að ranglega
hefðu verið handteknir, en ekki síður rætt um að sumir nasistar
hafi verið látnir óáreittir. Bretar voru svo ánægðir með hjálp hans
að þeir buðu honum „njósnastörf“ í London árið 1941, en Hend-
rik var mikill málamaður. Hann taldi sig þó ekki vera njósnara og
taldi það til dæmis mikla óhæfu þegar hann var beðinn að koma
upp um vini sína sem voru kommúnistar. „[Ég] hefi ekki vitandi
vits gerzt sekur um að læðast aptan að félögum mínum til þess
að svíkja þá í hendur vopnuðu liði.“ Hann getur þess ekki í bók-
inni að hann hafi líka gefið upplýsingar um Íslendinga, en til eru
erlend leyniskjöl um að hann hafi gefið bresku lögreglunni upplýs-
ingar um íslenska nasista. Hatur hans á Hitler og nasismanum
var slíkt að þetta taldi hann sjálfsagt.
Sumarið 1941 tók Hendrik við föstum
störfum fyrir herliðið, fyrst Breta og síðar
Bandaríkjamenn. Flest fólust þau í að þýða
skjöl og túlka þegar herliðið þurfti að hafa
samskipti við Íslendinga. Af frásögn Hendriks
má ráða að hann hefur oft náð að rétta hlut
landans þegar á hann átti að halla, en þó
sjaldnar en hann hefði viljað. Í engu breyttu
störfin skoðunum hans á bandaríska og breska
auðvaldinu, né heldur linaðist trú hans á „Uncle
Joe“, en svo nefndu Bandaríkjamenn Stalín á
þessum árum. Störfum hans fyrir herinn lauk
í stríðslok eins og vænta mátti en ekki virðist
Hendrik hafa verið sáttur við það.
Beggja handa járn
Þór Whitehead segir í bók sinni Bretarnir koma að líklega hafi
félagar Hendriks í Sósíalistaflokknum vitað af þjónustu hans við
Breta og lagt blessun sína yfir hana. Það gat komið sér vel að eiga
þar bandamann í innsta hring. Kannski hefur Hendrik líka getað
látið félaga sína vita um eitthvað sem að gagni mætti koma. Þór
gefur í skyn að svo kunni að hafa verið. Hendrik hefur þá verið
eins konar „double agent“ en það voru margir af þekktustu njósn-
urum fyrr og síðar.
Hendrik Ottósson lést árið 1966 og í minningargrein segir
Thorolf Smith að hann hafi verið „háttvís drengskaparmaður, sem
engum vildi illt, - öllum gott.“ Vilhjálmur Þ. Gíslason útvarps-
stjóri sagði: „Hann var líka ljúfmenni í samvinnu, léttur í lund,
hjálpfús og ólatur til verka, hvort sem þau heyrðu honum til
beinlínis og stranglega, eða hann hljóp undir baggann þegar þörf
var á annars staðar. Hann var því vinsæll maður hvort sem menn
voru honum annars sammála eða ekki og Hendrik var, þegar á
fyrri árum sínum, einsteyptur og heilsteyptur maður í lífsstefnu
sinni og þjóðmálaskoðunum. ... Hann var góður drengur og
ágætur félagi og sérkennilegur maður.“ sky
,
Njósnarar
Hendrik Ottósson.