Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Side 21

Femínismi og kynjafornleifafræði
Guömundur Stefán
Sigurðarson
ívynjafornleifafræði er sprottin upp úr kvennafræðum sem afleiðing pólitískrar
baráttu -femínisma. Femínismi einkennist afbaráttunni til að breyta valdahlutföllum
milli karla og kvenna í átt til jafnréttis. Hugmyndafræðin að baki þessarar baráttu
er talin hafa þróast í þremur aðskildum bylgjum. Hvernig á að brjóta þessar
bylgjur niður í nákvæmar tímasetningar er hins vegar umdeilt meðal femínista.
Fyrsta b> lgjan er þó oftast talin vísa til
baráttunnar fyrir kosningarétti kvenna frá
1880 ffam til 1920. þar sem réttur kvenna
til pólitískrar þátttöku, menntunar og
atvinnu tók stórt skref fram á við. Upp úr
1960 reið önnur bylgja yfir sem
einkenndist af áherslu á persónulega
reynslu. jöfnuð í tengslum við kyngervi.
kynlíf og fullnægju í einkalífí sem og á
opinberum vettvangi. Hugmyndafræðin
að baki þessarar bylgju snéri fyrst og
fremst að rannsókn á orsökum
kvennakúgunar og hugmvndin urn
feðraveldið (e. patriarchy) varð að
einskonar almennri viðmiðun til
útskýringará þessari kúgun. Á síðustu tíu
til fímmtán árum hefúr þriðja b>lgjan litið
dagsins ljós en hún einkennist af póst-
módernískum áhrifum og aukinni
fjölhyggju. Áhugi femínista hefúr þróast
í átt að menningarlegum og tákn-
fræðilegum nálgunum og aðaláherslan
flust frá misréttinu milli karla og kvenna
yfír á tilraunir til að skilja og greina
kynjamuninn (Gilchrist 1999, bls. 2).
Litið hefur verið á þessa breytingu frá
annarri bylgjunni til þeirrar þriðju sem
einskonar byltingu innan fræðanna, eða
hugmvndafræðilegt stökk. Það hefúr ekki
aðeins átt sér stað þróun innan ákveðins
rannsóknarranuna heldur hefúr hreinlega
verið skipt um ramma- þettaerumbylting
viðmiða. Hið nýja viðmið bvggir á
hugmyndinni um að sú merking sem við
leggjum í umhverfí okkar og aðstæður sé
bundin f>rri re>nslu okkar og upplifúnum.
Sjálfsmynd hvers og eins er þar með
einskonarseigfljótandi f> rirbæri í stöðugri
mótun. Meö þessu er veriö að hafúa því
að til sé eitthvað sem hægt er að kalla
mannlega reynslu í einhveijum algildiun
skilningi. Reynsla er félagslega og
menningarlega afstæð, ekki algild eða
almenn. I strangasta skilningi er reynsla
raunar persónuleg. Með öðrum orðum;
engir tveir einstaklingar upplifa sömu
aðstæður með nákvæmlega sama hætti.
En að svo miklu le>ti sem reynsla okkar
er mótuð af samfélaginu þá er hún
sameiginleg öðrum sem lifa í þessu sama
samfélagi og að miklu le>ti sambærileg.
Við getum hins vegar ekki reiknað með
að fólk í ólíkum samfélögum upplifí sömu
aðstæður með sama hætti.
Fyrir femínismann þýðir þetta enn
fremur að rc>nsla karla og kvenna er ólík.
Lengi hefur verið deilt um þaö aö hve
miklu le>ti þessi munur kynjanna velti á
félagslegum þáttum og að hve miklu le>ti
líffræðilegum. Héráður fyrr, í vestrænum
19