Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Qupperneq 22

Femínismi og
kynjafornleifafræði
samfélögum í það minnsta, þótti enginn
vafi leika á því að munurinn væri líf-
fræðilegur. Karlar voru konum æðri af
náttúrunnar hendi, þeir voru sterkari,
skvnsamari og réðu betur við hvatir sínar.
Þetta vissu allir. Undanfama áratugi hefur
hins vegar staðið yfír lífleg umræða um
kyn, kvngervi og kvnjahlutverk og
félagslegar og/eða líffræðilegar orsakir
þessara þátta.
Mynd 1
„Mamma er í eldhúsinu
eitthvað að fást við
mat...”
„Pabbi enn í ógnarbasli
á með flibbann sinn...”
(Teikn. Halldór
Pétursson. Viðjólatréð,
e.d.)
I
I dag em kvnjahlutverk af flestum fyrst
og fremst talin vera mótuð af félagslegum
þáttum. Það er til að mynda engin líf-
fræðileg nauðs\Ti fólgin í því karlar sveifli
harnri og konur tusku frekar en öfugt. í
gegnum tíðina hefur hins vegar ákveðin
tilhneiging ríkt til að skýra og réttlæta
atriði eins og kynjahlutvcrk á sögulegum
grunni. Þamiig var þátttaka á vinnumarkaði
áður fyrroft sky'rð með sögulegri tilvísun
í samfélag frummanna. þar sem kariar sáu
fjölskyldum sínum farborða með veiðum
en konur vom heima og sáu um bömin
auk þess að tína rætur, ber og annað
smálegt. Þessi mynd af fornum
samfélögum hefúrverið lífsseig og notuð
sem einskonar söguleg réttlæting eða
útskýring á aðstæðum í nútíma
samfélögum. ósjaldan með einhverri
tilvísun í mannlegt eðli og kynbundinn
mun á því (t.d. karlar sem veiðimenn og
konur sem uppalendur o.s.frv., sbr.
ráðstefnuna Man the Hunter sem haldin
var árið 1966). Þessar hugmyndir hafa
hins vegar beðið margvíslega hnekki á
undanfömum áratugum og svo viröist sem
fortíðin eins og hún er í huga fólks sé oft
átíðum meira mótuð af nútímanum heldur
en nútíminn í raun af fortíöinni í þessum
skilningi. Fólk hefur tilhneigingu til að
yfirfæra það sem það þekkir (stöðu
kynjanna í samfélaginu í þessu tilfelli),
yfir á hið óþekkta (fortíðina) ýmist til
réttlætingar eða útskýringar á nútíðinni,
en þetta getur re\nst afar varhugavert.
Samkvæmt annarri bylgjunni innan
femínískrar hugmyndaffæði er litið á kyn
og kyngervi sem tvennt ólíkt og aðskilið.
Kvn er álitið samanstanda af stöðugum
líflfæðilegum þáttum en kyngervi almennt
talið félagslega skapað og hafa breytilegt
gildi. Litið er á kyngervi sem táknrænan
mun á körlum og konum sem veltur á
menningu og hefðurn. Kv ngen i einstak-
lings veltur á lærðu atferli hans sem mótast
hefur af ákveðnu sögulegu ferii iiman þess
samfélags sem hann tilhevrir og það að
vera karl eða það að vera kona getur því
haft mjög ffábmgðna merkingu milli ólíkra
samfélaga.
20