Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Side 24

í vestrænum samfélögum veröa þessir
einstaklingar að sníöa sig að reglum
samfélagsins og gangast undir aðgerð eða
lyfjameðferð og velja annað hvort kynið,
tvíkvn eða kynleysi er ekki viðurkenndur
möguleiki. I sumum samfélögum, fommn
og nýjum, hafa þessir einstaklingar hins
vegar sérstakt og oft upphafíð hlutverk og
eru jafnvel taldir tilheyra sérstöku kyni.
Til að mynda eru einstaklingar með
litningagalla sem seinkar myndun karllegra
einkenna álitnir tilhevra sérstöku kvni í
Nýju-Gíneu. Þeir kallast kwolu-aatmwol
og hafa sérstakt hlutverk í helgisiðum og
goðsögum þarlenskra. Annars staðar, s.s.
i Dómíníska lýðveldinu, er tvíkynja
einstaklingum skipaður sérstakur sess,
þeir kallast guevedoche og er leift að ráða
kyni sínu þegar þeir verða kynþroska
(Gilchrist, 1999, bls. 58). Það er því
augljóst að þessi tvískipting kynjanna sem
fyrirfinnst í okkar samfélögum er ekki
nauðsynlega með sama hætti í öllum
samfélögum. Dæmi um einstaklinga sem
taldir em tilheyra sérstöku kyni em hópar
fólks á Indlandi sem kallast hijra. Þessir
hópar samanstanda af þvi sem við köllum
tvíkynja einstaklinga, getulausum karl-
mönnum sem gangast undir skurðaðgerð
og láta Ijarlægja kynfæri sín og stundum
em í þessum hópum ófijóar konur. Hijrar
klæðast kvenfatnaði og em álitnir heilagir
og eiótískir einstaklingar (Gilchrist, 1999,
bls. 59). Býsanskir geldingar voru
sömuleiðis taldir til einhverskonar þriðja
kyns en þeir höfðu þýðingannikið lilutverk
innan Býsanska veldisins í réttarkerfinu
og í trúarlegum og pólitískum athöfnum.
Meðal frumbyggja Ameríku þekktust auk
þess svokallaðir tví-andar (e. two-spints)
en það vom einstaklingar sem tóku sér í
einu og öllu hlutverk. stöðu, klæðaburð
og kynhneigð gagnstæða kynsins og nutu
sérstaks heiðurs í samfélaginu (Gilchrist,
1999, bls. 57-61).
Fleiri dærni em til um sérstaka stöðu
fólks með óljós eða óvenjuleg kyneinkenni
í mörgum öömm samfélögum. Það sem
þau eiga sameiginlegt er að þeim hefur
verið skipaður sérstakur vemfræðilegur
sess ólíkt því sem þekkist í vestrænum
samfélögum. Þetta varpar ljósi á mikilvægi
félagslegra þátta þegar kernur að því
hvemig við skilgreinum kyn en það fer
þegar allt kemur til alls ekki einvörðungu
eftir líffræðilegum þáttum.
Þetta verður augljóslega að vandamáli
í fomleifafræði en það er vel þekkt að í
gröfum finnist munir sem venjulega em
tengdir öðm kyninu hjá beinagrind sem
revnist ekki samræmast þvi kvni. Þaö er
því óneitanlega mjög freistandi fyrir
fomleifafræðinga að gefa sér að kvn og
kyngervi sé spurning um einfalda
tvískiptingu en samkvæmt kvnjafræðinni
er það afar varhugavert, auk þess sem
staðlaðar hugmyndir um kynjahlutverk
geta valdið ýmiskonar misskilningi og
lokað augum þeirra fyrir öðmm rnögu-
leikum. Stalsberg tekur dæmi afþessu í
umræðu sinni um búnað sem fannst á
víkingakonum í Rússlandi og Noregi. þar
sem fundust munir tengdir verslun á
konunum og það var sjálfkrafa ályktað að
þama væri um eiginkonur kaupmanna að
ræða. Hugmyndin um konur sem versl-
unarmenn á þessum tíma var ekki
möguleiki í hugum þeirra sem upphaflega
framkvæmdu rannsóknina (Stalsberg,
1991. bls. 77). Fleiri dærni nrætti taka rnn
ályktanir sem þessar. s.s. kvngreiningu
Fjallkonunnar frægu sem fannst við
Vestdalsvatn sumarið 2004. Ekki fannst
nógu mikið af beinum til að skera úr um