Morgunblaðið - 27.03.2015, Qupperneq 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. MARS 2015
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Mikil óánægja er að brjótast upp á
yfirborðið meðal almennra félags-
manna í Samfylkingunni og VG
vegna þeirrar ákvörðunar síðustu
ríkisstjórnar flokkanna tveggja að
heimila olíuleit á Drekasvæðinu.
Haft var eftir Dofra Hermanns-
syni í Morgunblaðinu í gær að
margir samfylkingarmenn brugðust
illa við þessari ákvörðun á sínum
tíma. Sú óánægja kom í ljós á lands-
fundi Samfylkingar um síðustu helgi
þegar yfirgnæfandi meirihluti fund-
armanna studdi tillögu um að hætta
beri við olíuvinnslu á Drekasvæðinu.
Hjörleifur Guttormsson, fyrrver-
andi þingmaður og ráðherra og einn
af stofnendum VG, segir ákvarðanir
um olíuleit ekki hafa verið bornar
undir almenna félagsmenn. Leyfi til
leitar og vinnslu hafi gengið þvert
gegn stefnu flokksins.
Áréttað í Grænni framtíð
„Það var mikil umræða eftir
stofnun VG 1999 og alveg sér-
staklega á árunum 2006 og 2007 um
umhverfismál. Þá varð til allvíðtæk
stefnumótun sem ég átti hlut að
undir fyrirsögninni „Græn framtíð“.
Þar var fjallað um loftslagsmálin
sérstaklega og einnig um meng-
unarmál og varað við mengun af
völdum olíuvinnslu á norðlægum
slóðum. Þá datt engum í hug að það
yrði farið að úthluta leyfum í þessu
skyni og það með samþykki VG.
Undir lok árs 2012 kom þetta mál
upp á yfirborðið en hafði þá verið til
umsagnar hjá ráðuneytum vegna
fyrirætlana Orkustofnunar um að
gefa út leitar- og vinnsluleyfi. Þetta
fór leynt gagnvart flokksfélögum.
Það kom svo tilkynning frá Orku-
stofnun 3. desember 2012 um hvað
til stæði og leyfin voru svo gefin út
rétt eftir áramótin að viðstöddum
norskum ráðherra,“ segir Hjörleifur
og víkur að þætti þáverandi for-
manns VG, Steingríms J. Sigfússon-
ar, í olíumálinu.
„Undirbúningurinn var mér
vitanlega aldrei til umræðu innan
VG 2012, en um leyfisveitingarnar
var fjallað í umhverfis- og
atvinnuvegaráðuneytum á vegum
ráðherra flokksins. Þar var skrifað
upp á leyfin, vissulega með áskor-
unum um varúð vegna mengunar-
hættu. En í grundvallaratriðum var
ekki lagst gegn þessu. Þvert á móti
gerðist formaður flokksins eins kon-
ar merkisberi í þessum efnum, í
samkeppni við Samfylkinguna.
Þarna var ekki aðeins um leit að
hugsanlegum kolvetnum að ræða
heldur fylgdi þessum leyfisveit-
ingum heimild til olíuvinnslu í allt
að 30 ár fram í tímann. “
Lagðist illa í ungliða VG
Hjörleifur segir málsmeðferðina
hafa átt þátt í úrsögn sinni úr VG.
Hann segir ungliða í VG hafa ris-
ið upp eftir að leyfin voru veitt.
„Í framhaldinu fóru að heyrast
raddir hjá ungliðum í Vinstri græn-
um sem gagnrýndu þöggun og
málsmeðferð flokksforystunnar. Ég
hygg að þau hafi flutt tillögu þegar
á árinu 2013 og síðan á flokksráðs-
fundi í byrjun árs 2014. Þar kváðu
þau mjög skýrt á um að það yrði
bundinn endi á þessar fyrirætlanir
og að flokkurinn legðist gegn þeim.
Í stað þess að tillagan gengi til at-
kvæða var henni að frumkvæði
flokksforystunnar vísað til stjórnar
flokksins, að ég best veit. Þetta
lagðist illa í Unga vinstri græna og
þau ályktuðu um málið á landsfundi
sínum haustið 2014 með skörpum
hætti og gagnrýndu þessa máls-
meðferð,“ segir Hjörleifur en álykt-
unin er rifjuð upp hér til hliðar.
Hjörleifur segir að ef farið verði í
vinnslu olíu og gass á norðurskauts-
svæðinu séu öll losunarmarkmið úr
sögunni með skelfilegum afleið-
ingum. „Trúverðugleiki umhverfis-
verndarflokks sem styður slíka
stefnu er þá auðvitað um leið fokinn
út í veður og vind,“ segir Hjörleifur.
Flokksmenn aldrei spurðir
Kolbrún Halldórsdóttir, fyrrver-
andi umhverfisráðherra og þing-
maður VG 1999 til 2009, segir olíu-
leit á Drekasvæðinu aldrei hafa
verið borna undir almenna fé-
lagsmenn í flokknum þegar hún var
virk í flokksstarfinu. Hún gagnrýnir
að leitin skuli hafa verið boðin út í
tíð ríkisstjórnar VG og Samfylk-
ingar.
„Vilji almennra flokksmanna í
málinu var aldrei kannaður. Mitt
mat var að þeir sem teldu sig vera
Vinstri græna hlytu að hafa skrifað
undir stefnuyfirlýsingu okkar sem
gekk út á hugmyndafræði sjálf-
bærrar þróunar, sem skyldi vera
meginstef í stefnu flokksins. Sam-
kvæmt þeirri hugmyndafræði, sem
ég gekk út frá að allir kynnu utan-
bókar, ber að draga úr brennslu
jarðefnaeldsneytis í veröldinni.“
Í sjónvarpsviðtali á Stöð 2 nokkr-
um dögum fyrir kosningarnar 2009
var hart gengið að þér að gefa upp
afstöðu þína til olíuvinnslu á Dreka-
svæðinu. Þú virtist fá lítinn stuðn-
ing frá forystu flokksins í kjölfarið?
Fámennur hópur Steingríms J.
„Þegar ég fór í þetta dramatíska
viðtal stóð ég frammi fyrir því að
verja stefnu flokksins. Ég taldi mig
auðvitað hafa stefnuyfirlýsingu
flokksins og hugmyndafræði á bak
við mig. En það var greinilegt að
mín viðbrögð voru ekki í samræmi
við vilja og hugmyndafræði allra í
forystu flokksins. Það er mitt mat
að þarna hafi ég komið óþægilega
við fámennan hóp úr Norðaustur-
kjördæmi, kjördæmi Steingríms J.
Sigfússonar, og verið ofurliði borin.
Í viðtalinu gerði ég varla annað en
að undirstrika stefnu flokksins og
vilja hins almenna flokksmanns og
kjósenda flokksins. Mér finnst það
vera að koma á daginn, þótt seint
sé, að mat mitt á þeim vilja hafi ver-
ið rétt. Ég hefði vonast eftir sterk-
ari stuðningi frá grasrótinni þá og
öðrum félögum mínum í VG.“
Telurðu að þessi afstaða VG til
olíuleitar eigi þátt í að VG hafi misst
fylgi til annarra flokka síðan gengið
var til þingkosninga 2013?
„Já, ég held að þetta sé þáttur í
því. En það er auðvitað mikil hreyf-
ing á fylgi stjórnmálaflokkanna.“
Hefur þetta veikt vígstöðu VG?
„Það er erfitt fyrir mig að meta
það, enda hef ég staðið lengi utan
stjórnmálanna. Það er hins vegar
ljóst að það er veruleg þörf fyrir
umhverfisverndarsinnað fólk í
stjórnmálunum sem er gegnheilt í
umhverfisverndarmálum og skilur
hugmyndafræði sjálfbærrar þróun-
ar. Almenningur er enda miklu
meðvitaðri um þessi mál en hann
var fyrir 10-15 árum.“
Ærlegur flokkur á sóknarfæri
Eru jafnvel að skapast skilyrði
fyrir myndun nýs umhverfis-
verndarflokks á Íslandi?
„Mín tilfinning er sú að sá flokkur
sem treystir sér til að verða gegn-
heill umhverfisverndarflokkur ætti
möguleika á góðri kosningu. Stund-
um hefur almenningsálitið farið
fram úr stjórnmálunum og ég nefni
þá til dæmis málefni samkyn-
hneigðra. Almenningsálitið þvingaði
flokkana inn á ákveðið spor í þeim
málum. Ég hef á tilfinningunni að
svipað sé að gerast núna, að al-
menningsálitið muni þvinga flokk-
ana inn á umhverfisverndarspor,
langt umfram það sem flokkarnir
hafa sagst vera að gera fram að
þessu,“ segir Kolbrún.
Forysta VG hélt olíumáli leyndu
 Einn stofnenda VG segir Steingrím J. hafa keyrt olíumálið áfram þvert á vilja flokksmanna
 Grasrótin í Samfylkingu líka ósátt  Fyrrverandi ráðherra VG telur rúm fyrir ærlegan flokk
Morgunblaðið/Ómar
Flokksráðsfundur VG í fyrra Fyrrverandi ráðherra VG átelur forystuna.
Eins og Hjörleifur Guttormsson bendir á risu ung-
liðar í VG upp gegn flokksforystunni í fyrrahaust:
„Landsfundur Ungra vinstri grænna, haldinn í
Valhöll á Eskifirði 19.-21. september 2014, lýsir
yfir sárum vonbrigðum sínum með þá máls-
meðferð sem ályktun stjórnar Ungra vinstri
grænna um olíuvinnslu hlaut á flokksráðsfundi
Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs í ársbyrjun. Það er hreyfingu
sem kennir sig við umhverfisvernd til minnkunar að geta ekki tekið ein-
arða afstöðu gegn jafnaugljósri umhverfisvá og olíuvinnslu. Ung vinstri
græn skora á Vinstrihreyfinguna – grænt framboð að standa í lappirnar
og leggjast af fullum krafti gegn slíkum áformum að málsmeðferðinni
lokinni,“ sagði í yfirlýsingunni sem var með fyrirsögninni „Flokksráð VG
skammist sín“.
„Flokksráð VG skammist sín“
UNG VINSTRI GRÆN MEÐ HARÐORÐA ÁLYKTUN Í VALHÖLL
Lára Halla Sigurðardóttir
Andri Steinn Hilmarsson
Skoða verður hvernig mögulegt sé að
nota upplýsingar Íslenskrar erfða-
greiningar (ÍE) til að vinna með ís-
lenskri heilbrigðisþjónustu án þess
að ganga á rétt einstaklinga, að mati
Kristjáns Þórs Júlíussonar heilbrigð-
isráðherra.
Íslensk erfðagreining hefur upp-
lýsingar um að meira en 2.000 Íslend-
ingar beri erfðabreytileika í geni sem
eykur mjög líkurnar á að þeir fái
krabbamein. Málið snýst um hvort
gera eigi þessum einstaklinga viðvart
um þá hættu sem þeir eru í og nýta
þannig fyrirliggjandi upplýsingar í
forvarnaskyni. Kári Stefánsson, for-
stjóri ÍE, sagði að þetta væri hægt að
gera heilbrigðiskerfinu að kostnaðar-
lausu því upplýsingarnar væru til.
Hann kvaðst telja að heilbrigðisráð-
herra ætti að taka á þessu.
„Ég er þeirrar skoðunar að okkur
beri nánast skylda til að nýta okkur
þessar upplýsingar til að vinna með í
íslenskri heilbrigðisþjónustu. Með
sama hætti geri ég mér ljóst að það
kann að vera snúið og hefur vafist
fyrir fólki í nokkurn tíma hvernig eigi
að nýta þessar upplýsingar,“ sagði
Kristján Þór. Hann benti á að skiptar
skoðanir væru um hvort og hvernig
virða bæri rétt einstaklinga til þess
að vilja ekki fá upplýsingar um arf-
gengi sjúkdóma sem sumir kynnu að
hafa. Kristján Þór taldi að hægt væri
að nýta þessar upplýsingar án þess
að ganga á slíkan rétt einstaklinga.
Hann sagði að starfshópur ynni nú að
tillögum um með hvaða hætti skyldi
tilkynna þátttakendum í vísinda-
rannsókn um mikilvæga þætti er
vörðuðu heilsu þeirra. Ísland væri
aðili að alþjóðasamningum þar sem
réttur einstaklinga til að vita ekki,
væri staðfestur.
Ákvörðun ekki enn tímabær
Þorbjörn Jónsson, formaður
Læknafélags Íslands, taldi ekki tíma-
bært að taka ákvörðun um hvort upp-
lýsa ætti fólk um að það væri í hættu
á að fá krabbamein vegna erfðaþátta.
Hann sagði málið vera flókið og að ef
til vill væri ekki til eitt ákveðið svar.
Málið þyrfti að ræða vel og vandlega
á næstu árum af læknum, siðfræð-
ingum og ekki síst almenningi.
„Sýnin eru upphaflega gefin Ís-
lenskri erfðagreiningu til vísinda-
rannsókna. Menn hafa kannski ekki
átt von á að fá upplýsingarnar í höf-
uðið síðar. Þetta eru sjónarmið sem
þarf að hafa í huga og síðan fleygir
erfðatækninni hratt fram þessi árin.
Hvað ef þú stendur frammi fyrir því
að þú sért í aukinni áhættu á því að fá
fimmtíu sjúkdóma, áttu að fá að vita
af því?“ spurði Þorbjörn. Hann
kvaðst velta því fyrir sér hvort hægt
væri að bjóða upp á eitthvað í for-
varnaskyni sem myndi réttlæta að
láta einstaklinga vita.
Kári Stefánsson, forstjóri ÍE,
brást í gær við orðum Þorbjörns og
sagði að enginn væri að tala um að
komast að niðurstöðu í skyndi. Hann
benti á að á meðan málið væri rætt
væri fólk að deyja. Vandamálið væri
brýnt.
Snúið að láta fólk vita af hættunni
 Heilbrigðisráðherra telur það nánast skyldu að nýta erfðaupplýsingar  Starfshópur vinnur að til-
lögum um hvernig tilkynna skuli þátttakendum í rannsóknum um þætti sem varða heilsu þeirra
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Íslensk erfðagreining Erfðarannsóknir hafa leitt í ljós að meira en 2.000
Íslendingar eru í meiri hættu en aðrir á að fá krabbamein vegna erfðaþátta.
Erlend stórblöð á borð við New
York Times (NYT) fjölluðu um
rannsóknir Íslenskrar erfða-
greiningar (ÍE) á erfðamengi Ís-
lendinga í gær. Tilefnið var birt-
ing fjögurra vísindagreina í
Nature Genetics.
NYT ræddi við erfðafræðinga
sem ekki tóku þátt í rannsókn
ÍE. Daniel G. MacArthur, erfða-
fræðingur við Massachusetts
General Hospital sagði að ár-
angur ÍE væri undraverður.
„Þeim hefur tekist að fá meiri
erfðaupplýsingar frá stærri
hluta íbúa en í nokkru öðru
landi heimsins.“
David Reich, erfðafræðingur
við Harvard Medical School,
sagði að tæknilega séð væru
vísindagreinar ÍE meistaraverk.
Ljúka lofsorði
á greinar ÍE
ÍSLENSK ERFÐAGREINING
VEKUR MIKLA ATHYGLI