Bókasafnið - 01.10.2008, Blaðsíða 35

BÓKASAFNIÐ 32. ÁRG. 2008 33
Endurreisn Alþingis árið 1845 er einn af merk is viðburðum sjálfstæðisbaráttunnar. Þegar undir búningur var hafinn að endurreisn
þingsins á fjórða áratug 19. aldar var litið til Bessastaða,
Þingvalla og Reykjavíkur sem mögulegs þingstaðar.
Aðgangur þingmanna að skjala- og bókasöfnum var
meðal þeirra ástæðna að Reykjavík varð fyrir valinu.
Embættismannanefndin 1841
Í júlí 1841 kom saman í Reykjavík nefnd tíu helstu
embættismanna landsins. Nefndin hafði áður komið
saman árið 1839, en henni var ætlað að fjalla um
innlend málefni og vera þinginu í Hróárskeldu til
ráðgjafar. Á fundinum 1841 var helsta umræðuefnið
úrskurður konungs frá 20. maí 1840 þar sem var
ákveðið að leita álits nefndarinnar um mögulega
endurreisn Alþingis sem ráðgjafarþings.1 Nefndin
átti að fjalla um fyrirkomulag þingsins og hvort ekki
færi vel á því að kalla þingið Alþingi, halda það á
Þingvöllum og sníða það sem mest eftir Alþingi til
forna.2
Nefndin hóf störf 5. júlí og fjallaði m.a. um
starfhætti þingsins, kosningarétt og kjörgengi, og var
sammála um að setja ætti á fót innlent ráðgjafarþing
og kalla það Alþingi, en taldi að best væri að
starfshættir þess væru með nútímalegra sniði heldur
en á tímum þjóðveldisins. Nefndarmenn voru hins
vegar ekki sammála um hvar Alþingi hið nýja ætti
að vera, en hugmyndir voru um að þingið ætti að
vera á Bessastöðum, Þingvöllum eða í Reykjavík.
Meirihluti nefndarinnar var fylgjandi því að Alþingi
yrði í Reykjavík, en um það urðu nokkrar deilur,
enda var andúð á Reykjavík nokkuð almenn á þessum
tíma. Bærinn var álitinn hálfdanskur verslunarstaður,
en hinn sanni þjóðarandi var talinn vera í sveitum
landsins. Helstu rök þeirra sem vildu hafa Alþingi
í Reykjavík voru þau að þingið gæti fengið húsnæði
1 Sjá um endurreisn Alþingis: Aðalgeir Kristjánsson, Endurreisn
Alþingis og þjóðfundurinn (Reykjavík, 1993).
2 Lovsamling for Island XI. bindi (Kaupmannahöfn, 1863), bls. 614-
628; Fréttir frá fulltrúaþinginu í Hróárskeldu 1840 (Kaupmannahöfn,
1840), bls. 72.
í skólahúsi Lærða skólans sem fyrirhugað var að
reisa nálægt tjörninni og þar væri hægt að hafa
skrifstofu þingins og geyma ýmis skjöl og bækur. Í
Reykjavík var einnig hægt að bjóða upp á sæmilega
gistiaðstöðu í stað þess að láta þingfulltrúa búa í
tjöldum á Þingvöllum á meðan á þinghaldi stæði og
að auki var dvöl í tjaldbúðum talin óholl fyrir eldri
menn og ekki væri hægt að bjóða upp á fullnægjandi
eldunaraðstöðu fyrir mat sem þeir væru vanir að
heiman. Þá var nauðsynlegt að þingfulltrúar gætu
rekið ýmis erindi í Reykjavík samhliða þingstörfunum
og sinnt embættisskyldum sínum. Jafnframt var bent
á að konungur hefði aðeins beðið nefndina að íhuga
að hafa þingið á Þingvöllum, en ekki sett nein skilyrði
þar að lútandi.3
Loks kom fram að það væri nauðsynlegt fyrir
störf þingsins að þingfulltrúar gætu nálgast „allar
þær upplýsingar og áhöld, er þyrftu við til meðferðar
þeirra málefna, er krefðu djúpsærrar og glöggrar
yfirvegunar“ og það væri að finna í Reykjavík.4
Þar væru skjalasöfn stiftamtsins, biskupsstólsins,
landsyfirréttarins og landfógetans. Að auki væri þar
stiptisbókasafnið (Landsbókasafn) sem þá var á lofti
Dómkirkjunnar og taldi þá um 7.000 bindi5, bókasafn
Lærða skólans (sem fylgja átti skólanum við flutning
hans frá Bessastöðum til Reykjavíkur 1846) og
bókakostur ýmissa góðra manna sem vildu ugglaust
lána þingmönnum til afnota um skeið. Meirihlutinn
benti á þá staðreynd að ef Alþingi ætti að vera á
Þingvöllum yrði tímafrekt að leita til Reykjavíkur
í bækur og skjöl, og tefja og flækja ýmis mál sem
krefðust úrlausnar. Þá var talið varhugavert að senda
menn eftir upplýsingum til Reykjavíkur og „trúa
öðrum fyrir að leita upplýsinga þeirra, er mjög væru
áríðandi“.6 Fylgismenn Þingvalla gáfu lítið fyrir þessi
3 Tíðindi frá nefndarfundum íslenzkra embættismanna í Reykjavík árin
1839 og 1841. Síðari deild (Kaupmannahöfn, 1842), bls. 20-35.
4 Tíðindi frá nefndarfundum íslenzkra embættismanna í Reykjavík, bls.
21.
5 Landsbókasafn Íslands 1818­1918. Minningarrit (Reykjavík, 1920),
bls. 51.
6 Tíðindi frá nefndarfundum íslenzkra embættismanna í Reykjavík, bls.
22.
Bragi Þorgrímur Ólafsson
Endurreisn Alþingis 1845
og aðgangur að skjala- og
bókasöfnum