Morgunblaðið - 01.05.2015, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. MAÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fyrsta maíber nú uppí miðri
harðvítugri kjara-
baráttu, sem teyg-
ir anga sína um
nánast allt sam-
félagið. Megin-
markmiðið í kjaradeilunni er
að ná samningum sem skila
auknum kaupmætti og bætt-
um lífskjörum.
Íslenskt efnahagslíf virðist
standa nokkuð traustum fót-
um um þessar mundir, sér-
staklega ef horft er á stöðuna
annars staðar í Evrópu. Hér
er spáð meiri hagvexti á næstu
árum en almennt gerist í álf-
unni, atvinnuleysi er lítið og
kaupmáttur hefur farið ört
vaxandi frá því hann skrapp
saman í kjölfar falls bankanna.
Það getur verið auðvelt að
festast inni í núinu og draga þá
ályktun að á morgun muni allt
verða eins og í gær. Raunin er
hins vegar sú að kólfur efna-
hagslífsins getur sveiflast
þegar minnst varir.
Batinn í efnahagslífinu hef-
ur vakið væntingar um að
svigrúm sé til umfangsmikilla
launahækkana. Um leið eru
allir á því að þeir hafi dregist
aftur úr og eigi því rétt á
hækkunum umfram alla hina.
Þetta er kölluð leiðrétting.
Misráðnar ákvarðanir, sem
segja má að hafi átt upphaf í
því að Guðbjartur Hannesson í
velferðarráðherra-
tíð sinni hækkaði
laun forstjóra
Landspítalans,
urðu síðan eins og
olía á eld. Það er
ekki trúverðugt að
segja í einu orðinu
að allir séu á sama báti og
verði að snúa bökum saman og
í hinu að hækka laun toppanna.
Læknar fóru af stað með
sína kröfugerð og nú horfa all-
ir til þeirra samninga sem
læknarnir gerðu. Að fallast á
minna verður spurning um
trúverðugleika, jafnvel þótt
menn viti betur.
Vissulega er svigrúm fyrir
launahækkanir, en því eru tak-
mörk sett. Í þeim efnum er
ekki aðeins hægt að horfa til
þeirra fyrirtækja sem ganga
best. Horfa verður á atvinnu-
lífið í heild.
Fari launahækkanir úr
böndunum munu sum fyrir-
tæki neyðast til að segja upp
fólki. Hækkunum launa verður
velt út í verðlagið. Atburða-
rásin er fullkomlega fyrir-
sjáanleg.
Þessi boðskapur er kannski
ekki vinsæll fyrsta maí, en
hann verður að heyrast. Nú er
eins og skynsemin hafi verið
læst ofan í skúffu og ætlunin sé
að kasta því sem unnist hefur
og knýja fram kjaraskerðingu.
Það getur ekki verið mark-
miðið.
Nú er eins og skyn-
semin hafi verið
læst ofan í skúffu og
ætlunin sé að knýja
fram kjaraskerðingu}
1. maí
U
mræða um að lögbinda lægstu
laun til að tryggja að fólk í fullu
starfi geti framfleytt sjálfu sér
og sínum hefur af og til komist í
hámæli, en aldrei hafa verið sett
lög þessa efnis.
Slíkt frumvarp var reyndar lagt fram á Al-
þingi af þingmönnum VG og Pírata í fyrra og
aftur í vetur. Með lágmarkslaunum er átt við
minnsta endurgjald fyrir vinnu sem heimilt er
að greiða samkvæmt lögum eða samningum og
inntak frumvarpsins er í stuttu máli að óheimilt
verði að greiða lægri laun en lágmarkslaun sem
skuli fylgja neysluviðmiði.
Tenging á milli launakrafna og framfærslu-
kostnaðar er oft óljós og því hafa laun á al-
mennum vinnumarkaði gjarnan verið ákveðin
án þess að þeim fylgi sú trygging að þau dugi
til framfærslu. Afleiðingar þess geta verið alvarlegar, m.a.
skortur og fátækt fullvinnandi fólks. Það getur leitt af sér
ýmis efnahagsleg og félagsleg vandamál, aukið álag á
félagslega kerfið og langvarandi vanda þeirra sem búa við
þessar aðstæður. Það, að hópur fólks sé með svo lág laun, er
þess vegna síður en svo einkamál þeirra eða vinnuveitend-
anna. Þetta er samfélagslegt vandamál.
Félagsmenn Starfsgreinasambandsins lögðu niður störf í
hálfan sólarhring í gær, fyrirhugað er tveggja sólarhringa
verkfall í næstu viku, hafi ekki samist fyrir þann tíma, og
fleiri vinnustöðvana er að vænta. Krafa SGS er að lág-
markslaun hækki í 300.000 krónur á mánuði innan þriggja
ára. Almenningur virðist þessari kröfu fyllilega
sammála, því nýleg könnun Gallup sýnir að þorri
landsmanna styður þessar kröfur og gott betur,
því þeir sem spurðir voru í könnuninni töldu að
lágmarkslaun í landinu ættu að vera 329.000.
Reyndar hefur verið bent á að ef eitthvað sé að
marka lífskjaraviðmið, þá dugi þessar 300.000
krónur alls ekki fyrir framfærslu.
Til dæmis sýnir reiknivél á vefsíðu velferðar-
ráðuneytisins að heildarútgjöld fjögurra manna
fjölskyldu á höfuðborgarsvæðinu þar sem annað
barnið er í leikskóla og hitt í grunnskóla eru áætl-
uð 546.543 krónur á mánuði. Þetta er fyrir utan
húsnæðiskostnað.
Ef koma ætti til móts við kröfur SGS um
300.000 króna lágmarkslaun þyrfti að hækka
lægstu launin, sem eru um 200.000 krónur, um
50%. Þetta er gríðarhá prósentutala, en þegar
launin eru svona lág verða allar stærðir skrýtnar og það
liggur í augum uppi að það kostar miklu minna að hækka
svona lág laun um 50% en að hækka 600.000 króna laun um
sama hlutfall.
Af umræðunni mætti stundum ráða að láglaunafólkinu sé
öllu öðru launafólki fremur ætlað að bera ábyrgð á efna-
hagslegum ófögnuði á borð við verðbólgu og þenslu sem
vissulega hefur oft herjað á íslenskt samfélag. Ef ekki verði
dregið úr kröfum sé voðinn vís. Er ekki eitthvað bogið við að
til þess að ná launum, sem ekki duga til framfærslu, þurfi að
hækka þau svona mikið hlutfallslega? Stundum eru 50%
nefnilega ekkert sérlega mikið. annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Þegar 50% er ekkert mjög mikið
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Reykjavík er írusli. Ruslið
er úti um allt.
Pappír og plast-
pokar mynda held-
ur ömurlegt skraut
í runnum og trjám
eða fjúka um í rok-
inu. Á götum,
stéttum og stígum
er sandur og möl eftir barátt-
una við klaka og snjó vetrarins.
Þegar blæs er svifrykið slíkt að
fer yfir heilsuverndarmörk.
Sandurinn er nauðsynlegur
til að hjálpa fólki að fóta sig í
hálkunni, en þegar enginn er
snjórinn og hálkan verður hann
sóðalegur. Á meðan snjór er yf-
ir öllu sést ruslið ekki, en þegar
hann er horfinn blasir sóða-
skapurinn við. Það sást berlega
á myndskeiði sem birt var á
mbl.is í vikunni
Merki vanrækslu eru mörg í
borginni um þessar mundir.
Göturnar eru eins og gatasigti.
Í þeim eru litlar holur og stór-
ar, grunnar og djúpar og sums
staðar svo margar að færustu
bílstjórar geta ekki sveigt hjá
þeim öllum. Haft er fyrir satt
að holurnar í götum borgar-
innar séu fleiri en í
Holuhrauni.
Þegar borgar-
yfirvöldum virðist
sama um ástand
borgarinnar er
hætt við því að
borgarbúum fari
líka að standa á
sama. Hætt er við
því að þeir, sem alltaf hafa
fyrir augunum rusl á víð og
dreif, fyllist doða fyrir um-
hverfi sínu og sóðaskapurinn
verði ávísun á meiri sóða-
skap.
Það er ef til vill ekki jafn
áríðandi að hreinsa borgina
og að ryðja snjó til að koma í
veg fyrir að umferð lamist.
Það er engu að síður mikil-
vægt, ekki síst nú þegar kapp
er lagt á að laða að ferða-
menn sem aldrei fyrr. Sú
Reykjavík, sem blasir við
þeim, er heldur niðurdrep-
andi.
Það skiptir máli hvernig
borgin lítur út, hvort við
blasa hreinar götur og torg
eða allt er á kafi í rusli og
borgin virðist vera að drabb-
ast niður.
Þegar borgaryfir-
völdum virðist sama
um ástand borg-
arinnar er hætt við
því að borgarbúum
fari líka að standa
á sama}
Í rusli
SVIÐSLJÓS
Malín Brand
malin@mbl.is
Tiltölulega fátítt er að svokall-aðir verkfallsbrjótar séustöðvaðir með hörku þann-ig að meiðsl hljótist af. Þó
eru dæmi um að til stimpinga hafi
komið þegar þeir sem ekki eru í verk-
falli hafa gengið í störf þeirra sem
lagt hafa niður vinnu, en dæmin eru
fá hér á landi, einkum í seinni tíð.
Enda mætti segja það siðferðilegt
vafamál hvort til verkfallsvörslu telj-
ist að hindra þá sem hyggjast ganga í
störf þeirra sem eru í verkfalli.
Hæstaréttardómar í slíkum málum
eru nokkrir og má af þeim ráða að
harðræði eigi ekki við í verkfalls-
aðgerðum.
Ekki nýtt af nálinni
Ágreiningurinn um hverjir megi
ganga í störfin við þessar aðstæður er
sannarlega ekki nýr af nálinni og
óhætt er að segja að verkfallsgeranda
og verkfallsþola beri ekki alltaf sam-
an þegar túlka þarf lagabókstafinn og
jafnvel þegar andi laganna er betur
skoðaður. Pétur A. Maack, fyrrver-
andi framkvæmdastjóri VR, lýsti
ólíkri túlkun manna ágætlega í viðtali
sem birtist í Morgunblaðinu 28. apríl
1988: „Með hverjum deginum harðna
menn í túlkunum um það hverjir
mega vinna og menn hafa beitt harð-
ari aðgerðum og lokað nokkrum fyr-
irtækjum. Þar á meðal er Sveinn bak-
ari á Eiðistorgi – þar er deilt um
túlkun á því hverjir mega vinna og við
viðurkennum ekki þeirra sjónarmið,“
sagði hann fyrir tæpum þrjátíu árum.
Halldór Oddsson, lögfræðingur
hjá ASÍ hefur að undanförnu haft í
nógu að snúast við að svara fyrir-
spurnum um hverjir mega vinna
hvaða störf í verkfalli. „Meginreglan
er sú að allir sem vinna störf sam-
kvæmt kjarasamningi eigi að leggja
niður störf en frávik frá þessu eru að
eigendur og æðstu stjórnendur eru
ekki bundnir verkfallsboðun,“ segir
Halldór og í vissum tilvikum á það
einnig við um fjölskyldu eiganda.
Yfirmenn mega vinna
Í grein eftir Hrafnhildi Stefáns-
dóttur, yfirlögfræðing hjá SA, sem
birtist á vef samtakanna segir að eig-
andi sé sá sem ber ótakmarkaða fjár-
hagslega ábyrgð á rekstri ein-
staklings- og sameignarfyrirtækja,
með stjórnanda sé átt við þá sem
„hafi með höndum framkvæmda-
stjórn fyrirtækis eða einstakra deilda
þess“. Til stjórnenda teljist því þeir
sem beri stjórnunarábyrgð og virk
mannaforráð. Segir Hrafnhildur ljóst
að verkfall takmarki ekki rétt yfir-
manna til að sinna störfum undir-
manna sinna. Þar er litið til þriggja
dóma Hæstaréttar frá því í kringum
1990. Sama eigi þá við um verkstjóra
þar sem oftast séu þeir í verkstjóra-
félögum utan ASÍ. Þó geti verk-
stjórar færst undan samrýmist starf-
ið ekki starfsskyldum skv.
ráðningarsamningi.
Hverjir teljast til fjölskyldu?
Af þeim sem mega ganga í störf
þeirra sem eru í verkfalli má í fram-
haldi nefna fjölskyldu eiganda fyr-
irtækis. Það á, samkvæmt því sem
fram kemur í skrifum Hrafnhildar og
byggt er á dómafordæmum, við um
þá sem eiga afkomu sína undir við-
gangi fyrirtækisins. Segir ennfremur
að undir þetta hljóti maki og börn
eiganda að falla og jafnvel foreldrar
og tengdabörn. Vegna eignarréttar-
sjónarmiða séu „engin rök til að
binda heimildir barna eigenda við
ákveðinn aldur,“ segir þar. Þessu er
lögfræðingur ASÍ ekki sammála. „Við
höfum viðurkennt rétt maka og barna
til að ganga í störfin að því gefnu að
það séu starfsmenn viðkomandi starf-
semi svo ekki sé verið að búa þarna til
ráðningarsamband sem ekki var til
áður,“ segir Halldór.
Hver má ganga
í störfin í verkfalli?
Átök Lítið hefur verið um stimpingar og uppþot vegna innlendra verkfalla.
Nokkrum var þó heitt í hamsi og kom til verkfallsátaka í flugstöðinni 1988.
Í lögum nr. 80/1938 um stétt-
arfélög og vinnudeilur er tekið
fram að óheimilt er að láta fé-
lagsmenn þeirra stéttarfélaga
eða sambanda sem standa að
vinnustöðvuninni ganga í störf
verkfallsmanna. Þeir sem verk-
fallsboðunin tekur ekki til mega
því aðeins vinna sín venjulegu
störf.
Í frávikinu sem fjallað er um
hér til hliðar er byggt á dóm-
stólaframkvæmd og til hlið-
sjónar hafðir dómar Hæsta-
réttar og Félagsdóms. Um rétt
fjölskyldu eiganda fyrirtækis til
að ganga í störf segir Hrafnhild-
ur að byggt sé á eignarrétt-
arsjónarmiði. „Það er ekkert
umdeilt gagnvart ASÍ að fjöl-
skyldan megi vinna. Hún er
sjaldnast í stéttarfélaginu þó
það komi nú fyrir og þau mega
hlúa að sínu lífsviðurværi. Ekki
er hægt að taka það af fólki,“
segir hún. Hvað stórfjölskyld-
una, umfram maka og börn,
áhrærir segir Hrafnhildur að fari
eftir aðstæðum.
Lagarammi
um verkföll
MIKILVÆGI DÓMAFOR-
DÆMA Í VINNUDEILUM