Morgunblaðið - 01.05.2015, Síða 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. MAÍ 2015
Þegar byggingar
þvælast fyrir, eru
gamlar og úr sér
gengnar, enginn vill
gera þær upp þótt
hægt væri eða verktak-
arnir þurfa einfaldlega
nýjar lóðir er gjarnan
sagt: Setjum jarðýtuna
á það. Gildir einu hvort
skynsamlegt er að
brjóta niður eða hvort
hagur er að fram-
kvæmdinni. Öllum ætti þó að vera
ljóst að það kostar. Heyrst hafa radd-
ir sem kalla að framhaldsskólinn sé
ónýtur, byggja þurfi nýjan. Sama
hvað það kostar. En hvað skyldi
bygging hins nýja framhaldsskóla
kosta? Kannski eiga þessi umbrot að
vera ókeypis og líklega kemur á dag-
inn að tilgangurinn er einvörðungu að
spara.
Í haust skal lífi loks blásið í fram-
haldsskólalögin frá árinu 2008. Nám-
ið á að stytta um eitt ár þannig að
nemendur ljúka stúdentsprófi eða
sambærilegu prófi á þremur árum.
En er allt sem sýnist? Margan grun-
ar að nú skuli gert út af við mennta-
kerfið sem grunnstoð samfélags, líkt
og virðist vera reynt í heilbrigðisgeir-
anum. Nú skal einkavætt og engin
vettlingatök viðhöfð. Kynslóðin sem
byggði þessa innviði er horfin af sjón-
arsviðinu og barnabörnin telja sig
geta spilað frítt í þessum efnum.
Einkavæðingin birtist best í gervi
sameiningar skóla og nú hefur dul-
arfulla iðnskólahvarfið í Hafnarfirði
verið formlega tilkynnt. Enid Blyton
hefði getað gert sér mat úr þessu dul-
arfulla hvarfi þar sem leyndin er svo
mikil að bæjarfulltrúar í Firðinum
heyrðu ekkert fyrr en í fréttum þann
21. apríl (Rósa Guðbjartsdóttir í
fréttum RÚV 22. apríl 2015).
Aðalpersónurnar á sviðinu eru
nemendur. Framhaldsskóli fyrir alla
hljómaði fyrir ekki svo löngu en yfir
það er að snjóa. Þeir sem halda vöku
sinni telja samt sem áður mikilvægt
að styrkja fremur en veikja fram-
haldsmenntun og efla fjölbreytni
hennar. Með núverandi stefnu er
hætt við að nemendum sem komast
inn í háskóla án inntökuprófa muni
fækka. Háskólarnir munu og eru
þegar byrjaðir að setja upp girðingar
og bregðast þannig við útþynningu
framhaldsskólanáms. Mikilvægi
menntunar sem slíkrar er að gleym-
ast.
Hversu vel er aðgerðin hugsuð og
undirbúin og hvernig eru ákvarðanir
af þessari stærðargráðu almennt
teknar? Erfitt er að átta sig á hvað
liggur svona mikið á.
Líkur eru á meiri eins-
leitni og virðist lítið búið
að rýna í námið sjálft og
hvernig horfa skal til
framtíðar sem væri
kannski eðlilegt að gera
þegar algjör upp-
stokkun á að fara fram.
Með þessari styttingu
hlýtur nám að skerðast
og þá er spurning hver
áherslan eigi að vera?
Ekki vantar fögru orðin
í aðalnámskrána sem
kennurum ber að vinna eftir. Býsna
margar námskrár hafa litið dagsins
ljós án þess að vera nokkru sinni full-
færðar inn og margt bendir til að svo
fari með þessa. Og frelsi skólanna
sem talað var fjálglega um þegar
„nýju“ framhaldsskólalögin voru sett
árið 2008, er horfið líkt og Iðnskólinn
í Hafnarfirði.
Með núverandi stefnu í málefnum
framhaldsskólans mun ekki verða
möguleiki á að standa við markmið
Aðalnámskrár framhaldsskólanna
frá 2011, þar sem skýrt er tekið fram
að nemendur eigi að geta lært á sín-
um hraða og sínum forsendum. Hug-
takið „fjölbreytt námsframboð“ verð-
ur eingöngu frasi ef allir skólar skera
niður áfanga sem teljast léttvægir.
Viðbúið er að sömu áfangarnir lendi
undir hnífnum alls staðar, t.d. íþróttir
(sjá Írena Óskarsdóttir: Skoðun, 9.4.
2015 www.visir.is). Og hvað með list-
og verkgreinar? Fyrsta skrefið sýnist
vera að leggja niður einn grónasta
verkmenntaskólann, Iðnskólann í
Hafnarfirði. Starfsbrautir fá slæma
útreið í nýju vinnumati, það gefur vís-
bendingu um að ekki skuli mulið und-
ir nemendur sem eiga við fötlun að
stríða.
Er tekið tillit til sérstöðu lands og
þjóðar eða erum við að herma eftir?
Eftirhermur hafa ekki alltaf gefist vel
hér á landi og stundum legið við stór-
slysum í menntamálum vegna áráttu
okkar í þá veru. Á Íslandi er löng hefð
fyrir þátttöku ungs fólks í atvinnulíf-
inu og vinna með skóla er mörgum
nauðsyn, ekki eiga allir sterka að.
Það eiga ekki allir hlutabréf í Granda.
Kannski ætlar ríkið að brúa bilið og
greiða námsstyrki á námstíma eins
og tíðkast víða í nágrannalöndum. Ef
til vill er LÍN ætlað að grípa boltann,
hvað veit maður, enginn er upplýstur.
Það er góðra gjalda vert að auðvelda
samanburð á menntun milli Evrópu-
landa en það má ekki gerast með því
að veikja menntakerfi okkar Íslend-
inga. Við sem erum úti á akrinum
spyrjum okkur hvort eigi að fækka
áföngum eða þynna hvern áfanga út.
Nýi framhaldsskólinn verður hrör-
legur eins og við er að búast þegar
ekki er vandað til verka. Ef til vill er-
um við svo fátæk þjóð að nauðsyn
knýr okkur til þess arna. Á sumum
sviðum þjóðfélagsins er þó ekki hægt
að merkja skort á fjármunum. Skólar
eru einkavæddir og iðnskólar hverfa í
mistrið, þetta með að auka veg list-
og verkmenntunar var alltaf bara
grín. Aðgerðin mun hvorki styrkja
unga fólkið né auka athafnafrelsi
skólanna. Nemandinn verður ekki í
forgrunni, heldur fjárlögin, ein-
staklingsmiðað nám var líka grín.
Vegið er að grunnstoðum. Ef grunn-
stoðir eru slegnar undan byggingu
hrynur hún smátt og smátt. Ef sterk-
ur vilji eða nauðsyn er til að spara
ætti tvímælalaust að byrja á yf-
irbyggingunni.
Dularfulla iðn-
skólahvarfið
Eftir Önnu Dóru
Antonsdóttur
Anna Dóra
Antonsdóttir
» Breytingar í fram-
haldsskólakerfinu
birtast m.a. í styttingu
náms, einkavæðingu og
brotthvarfi Iðnskólans í
Hafnarfirði úr tölu
framhaldsskóla.
Höfundur er kennari við Iðnskólann í
Hafnarfirði.
Smáralind | Kringlunni | Reykjanesbæ | sími 511-2022 | www.dyrabaer.is
Stórir, sterkir, umhverfisvænir
Umhverfisvænir
kúkapokar sem
brotna niður á
nokkrum dögum
Umhverfisvænir kúkapokar
Árið 1905 lagði
Hannes Hafstein ráð-
herra fram á Alþingi
frumvörp til laga um
breytingu á kjör-
dæmaskipan og al-
þingiskosningum.
Frumvörpin voru felld
en Hannes endurflutti
þau lítið breytt á Al-
þingi 1907. Meg-
inmarkmið Hannesar
var að auka réttlæti, styrkja lýð-
ræði og bæta almannahag með því
að jafna vægi atkvæða og aðstöðu
stjórnmálahreyfinga, m.a. með hlut-
fallskosningu, fækkun í sjö kjör-
dæmi og með fyrirkomulagi, sem
einna helst minnir á hugmyndir nú
á dögum um persónukjör þvert á
flokka.
Eftir miklar umræður voru frum-
vörpin aftur felld á Alþingi 1907,
einkum með tilstyrk bænda. Og nú
108 árum síðar hafa lýðræð-
isumbætur í anda Hannesar Haf-
stein enn ekki litið dagsins ljós. Í
umræðum á Alþingi um frum-
vörpin, bæði 1905 og 1907, kom
m.a. fram að vænta mætti mikilla
neikvæðra áhrifa á stjórnmál og
samfélagsþróun á Íslandi á nýrri
öld næði þetta réttlætismál um
jafnan aðgang allra að valdi ekki
fram að ganga.
Hannes og fylgismenn hans
reyndust sannspáir. Á 20. öld var
lengst af um 300% misvægi at-
kvæða landsbyggðinni í hag. Breyt-
ingar á kjördæmaskipan hafa enn
ekki leitt til lýðræðis- og réttarbóta
fyrir almenning heldur miðað að
jafnvægi á milli framboða og betri
tökum ráðandi afla á ríkisvaldinu.
Árið 2000 var lögfest á Alþingi
100% hámark misvægis og þá var
Reykjavík m.a. skipt í tvö kjördæmi
að óþörfu og að borgarbúum for-
spurðum til þess eins að auðvelda
ráðandi öflum misvægisins að deila
og drottna í höfuðborginni.
Jafn aðgangur allra að valdi til að
stjórna lífi og örlögum borgaranna
er að sjálfsögðu einn helsti horn-
steinn lýðræðis. Misvægið stríðir
því gegn hugmyndum og alþjóð-
legum sáttmálum um
mannréttindi og jöfn-
uð. Evrópskar lýðræð-
isstofnanir svo sem
Evrópuráðið, Feneyja-
nefndin og ÖSE hafa
ítrekað bent Íslend-
ingum á þetta en ráð-
andi öfl misvægisins,
einkum í Framsókn-
arflokki, Sjálfstæð-
isflokki og VG, láta
þessar viðvaranir eins
og vind um eyrun
þjóta. Þessi öfl berjast
frekar gegn nánari tengslum Ís-
lands við Evrópu, líklega til að fyr-
irgera ekki illa fengnu valdi mis-
vægisins.
Misvægi atkvæða er kerfisgalli,
sem hefur brenglað flest, sem máli
skiptir í íslensku þjóðlífi í heila öld,
m.a. atvinnulíf, ákvarðanatöku,
byggðaþróun, einkavæðingu rík-
iseigna, fiskveiðistjórnun, forgangs-
röðun, hagkerfi, lýðheilsu, meðferð
opinbers fjár, menningu, menntun,
millilandasiglingar, samgöngur,
samræðumáta, stjórnmálakerfi,
störf Alþingis, utanríkismál, viðhorf
og þróun borgarsamfélagsins. At-
gervisflótti er viðvarandi, glötuð
tækifæri landsmanna eru meiri en
orð fá lýst og laun og önnur lífsskil-
yrði miklum mun lakari en þau
hefðu ella orðið.
Hugsjónir Hannesar Hafstein um
að almannahagur sé hafður í önd-
vegi náðu ekki fótfestu og enn ráða
mestu geðþótti, helmingaskipti og
einka- og sérhagsmunir. Frá upp-
hafi nútímastjórnmála 1904 hafa Ís-
lendingar starað í spéspegil tímans
furðu sáttir. Sumir finna að eitt-
hvað alvarlegt steðjar að en fáir
skynja raunverulegt orsaka-
samhengi. Of margir telja þó enn að
allt sé með felldu.
Misvægið á milli höfuðborgar og
landsbyggðar í skipun fulltúa á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins
magnar upp áhrifin af misvægi at-
kvæða í alþingiskosningum. Skv.
upplýsingum á heimasíðu flokksins
nemur þetta innbyggða misvægi um
100% því kjósendur xD að baki
hvers fulltrúa höfuðborgarsvæðis
eru 51 en 26 á landsbyggðinni
(2013).
Við stefnumótun á landsfundum
Sjálfstæðisflokksins hefur lands-
byggðin sjálfkrafa nauman meiri-
hluta en að auki bendir áratuga
reynsla til þess að fulltrúar af höf-
uðborgarsvæðinu mæti mun verr en
landsbyggðarfulltrúar á landsfundi,
líklega vegna kerfislægs áhrifaleys-
is. Þetta skýrir e.t.v. undarlega
stefnu flokksins gegn almannahag í
mikilsverðum málaflokkum.
Ákvarðanir landsfunda eru bind-
andi fyrir ríkisstjórnir, þingmenn
og borgarfulltrúa flokksins.
Samverkandi neikvæðar afleið-
ingar tvíþætts misvægis í aðgangi
almennings að valdinu, sem stjórn-
ar lífi og örlögum landsmanna, eru
án vafa alvarlegri en kjósendur
Sjálfstæðisflokksins í höfuðborginni
og aðrir landsmenn gera sér al-
mennt grein fyrir. Frá stofnun lýð-
veldis 1944 hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn átt aðild að ríkisstjórnum í
um 670 mánuði af 840 eða í um 80%
tímabilsins og átt forsætisráðherra
í 483 mánuði eða um 57% lýðveld-
istímans. Á sama tímabili hefur
flokkurinn stjórnað Reykjavík-
urborg í 52 af 70 árum eða um 75%
tímans.
Hvort önnur hefðbundin lands-
málaframboð („fjórflokkurinn“) eru
haldin ámóta kerfisskekkju og
Sjálfstæðisflokkur er óvíst. En að
fenginni langri reynslu er vitað að
vegna misvægis atkvæða í kosn-
ingum til Alþingis eru öll lands-
málaframboð sjálfkrafa hallari und-
ir landsbyggðarsjónarmið en
borgarsjónarmið þegar slík sjón-
armið skarast.
Á lýðveldistímanum hafa kjörnir
fulltrúar á Alþingi misbeitt illa
fengnu valdi misvægisins ótæpilega
gegn borgarsamfélaginu til mikils
tjóns fyrir alla landsmenn. Og engu
er líkara en á sama tíma hafi lands-
byggðin sjálf farið sér að voða ein
og óstudd þrátt fyrir að „njóta
ávaxtanna“ af misvægi atkvæða, af
flugvelli í Vatnsmýri, af óheftu
kjördæmapoti, af sjálftöku o.s.frv.
Við upphaf íslenskra
nútímastjórnmála
Eftir Örn
Sigurðsson » Jafn aðgangur að
valdi er helsti horn-
steinn lýðræðis. Mis-
vægi atkvæða stríðir því
gegn hugmyndum og al-
þjóðlegum sáttmálum
um mannréttindi og
jöfnuð.
Örn Sigurðsson
Höfundur er arkitekt og stjórn-
armaður í Samtökum um betri byggð.