Morgunblaðið - 01.05.2015, Síða 46

46 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. MAÍ 2015
VIÐTAL
Brynja Björg Halldórsdóttir
brynja@mbl.is
Eitt þekktasta verk írska nóbels-
skáldsins Samuels Becketts, Enda-
tafl, verður frumsýnt í Tjarnarbíói í
kvöld, föstudag, og verða tvær sýn-
ingar á viku. Hátíðarsýningar verða
haldnar í tengslum við Listahátíð
dagana 14. og 17. maí. Eftir hátíð-
arsýningarnar gefst áhorfendum
kostur á að ræða verkið við að-
standendur þess.
Kristín Jó-
hannesdóttir,
leikstjóri verks-
ins, segir verk
Becketts þau erf-
iðustu en um leið
mest gefandi sem
hægt sé að taka
að sér. ,,Endatafl
er óskaplega
stórt og mikið
verk fyrir leik-
stjóra og leikara að fást við. Senni-
lega er ekki til dýpri veruleiki til að
miðla en þessi. Þar af leiðandi er
verkið mikil áskorun.“
Í leikritinu komi fram mögnuð
flétta af sannindum um þversagnir
mannlegrar náttúru. Fáir hafi kom-
ið þessum boðskap betur á fram-
færi en Beckett sjálfur. ,,Það reynir
í raun á alla þætti manns sem leik-
stjóra að miðla þessum sannleika,“
segir hún.
Kristín hefur áður leikstýrt verki
eftir Beckett. Hún vakti athygli ár-
ið 2012 þegar hún leikstýrði Beðið
eftir Godot en þar voru leikararnir
konur í hlutverki karla. Hún ákvað
í ljósi þeirrar reynslu að taka þeirri
áskorun að leikstýra Endatafli
einnig.
,,Í Beðið eftir Godot er ennþá
einhver von. Persónurnar þar bíða
eftir að Godot komi og bjargi þeim
út úr þeirri vesöld sem þeir búa við.
Í þessu verki er hins vegar engin
bjargvættur, þar er ekki beðið eftir
neinu. Verkið hefst til að mynda á
orðunum ,,þessu er lokið, þessu fer
að ljúka“, útskýrir Kristín. ,,En
undir niðri kraumar alltaf kaldhæð-
inn húmor og leikgleði mannsins
sem er kannski hans stærsta von.“
Í Endatafli eru fjórar persónur
og tvær þeirra alltaf á sviðinu.
Meðan á sýningunni stendur reynir
áhorfandinn að átta sig á hvort þær
séu í hlutverki konungsins og trúðs-
ins, harðstjórans og þrælsins eða
tveggja smákónga. ,,Alltaf eru stöð-
ug átök, bæði á milli samfélagshópa
og innra með hverjum og einum.
Beckett áttaði sig á því að aðalbar-
áttan fer fram innra með mann-
inum.“
Kristín bendir á, að Beckett hafi
alltaf fengist við hlutskipti manns-
ins og verk hans séu afar djúp.
,,Það eru stór og mikil sannindi í
verkum hans sem hverjum manni
er hollt að hlusta á og hugsa um.“
Rötum alltaf í sömu gildruna
Hún segir Beckett með stærri
höfundum leiklistarsögunnar og
hann hafi skrifað einstaklega fal-
legan texta. Honum hafi tekist að
ná utan um alla þróun mannkyns-
sögunnar, sem sé í raun óbreytt
ástand. ,,Fólk endurtekur alltaf
sömu vitleysuna og ratar alltaf í
sömu gildrurnar. Við þurfum að
átta okkur á hvers vegna við dæm-
um okkur alltaf ofan í sömu hjólför-
in frá upphafi vega og áfram.“
Aðspurð hvort verkið sé tíma-
laust, svarar hún: ,,Rétt eins og öll
stærri verk leiklistarsögunnar er
verkið alltaf sprelllifandi og tíma-
laust, sama á hvaða tíma það er
sýnt. Það talar inn í samtíma hvers
og eins. Þar sem verk Becketts
fjalla um hið stóra samhengi hlut-
anna, verður hann eilíflega sannur
og skírskotar alltaf inn í samtíma
hvers og eins.“
Kristín segir það línudans við
uppsetningu á verkum Becketts að
tengjast hinu stóra samhengi á
sama tíma og talað er til nútímans.
,,Mannkynið hefur alltaf komið sér
upp stórum hörmungum. Hvað eftir
annað í gegnum mannkynssöguna
hefur mannkynið rambað á barmi
eyðingar. Á þeim tíma sem Beckett
ritaði leikritið var kjarnorkuógnin
yfirvofandi en nú vofir annars kon-
ar vá yfir en það er eyðing náttúr-
unnar. Sjórinn er fullur af plasti og
olíu sem drepur líf hafsins. Menn
dæla upp olíu úr sjónum og eygja
þar tímabundna lausn fyrir mann-
kynið en hugsa síður um það sem
gæti gerst í framhaldinu, rétt eins
og gilti um kjarnorkuna.“
Verkið ekki um
eina tiltekna vá
Verkið fjalli þó ekki um neina
sérstaka vá eða þá vá sem sé yfir-
vofandi hverju sinni. Það fjalli aftur
á móti um náttúruna, náttúruleysið
og þá áráttu mannsins að eyða öllu
lífi í kringum sig. Verkið sé sett
fram í mun stærra samhengi en að
það beinist að einhverjum
ákveðnum öflum.
,,Beckett er að reyna að segja
okkur að við komum okkur alltaf í
þá stöðu að vera við það að eyða
öllu lífi, eins og maðurinn hafi inn-
gróna tilhneigingu til þess. Kannski
er markmið verksins að við bregð-
umst við. Þannig á leikhús að vera.“
Leikritið er sem fyrr í þýðingu
Árna Ibsen en Sigurður Pálsson
gerði nokkrar smábreytingar, með
leyfi ekkju Árna, sem færði hana
nær frönsku frumútgáfunni. Beck-
ett bjó lengi vel í Frakklandi og
skrifaði verkið á frönsku en þýddi
það síðar á ensku. Á þeirri þýðingu
byggði Árni þegar hann ritaði ís-
lensku þýðinguna. ,,Franski textinn
er að mínu mati tærari, knappari,
nákvæmari og hljómfegurri,“ segir
Kristín.
Endatafl fyrst sýnt 1957
Höfundurinn, Samuel Barclay
Beckett, fæddist 13. apríl árið 1906
í Foxrock, úthverfi í Dublin á Ír-
landi, og andaðist 22. desember árið
1989. Hann fluttist ungur að árum
til Parísar og bjó þar lengst af.
Þann 5. janúar árið 1953 var Beðið
eftir Godot frumsýnt í París. Enda-
tafl var frumsýnt á frönsku í Royal
Court Theatre í London fyrsta apríl
1957. Beckett varð heimsfrægur af
leikverkum sínum og hlaut Bók-
menntaverðlaun Nóbels 1969.
Kristín
Jóhannesdóttir
Ákaflega erfitt en gefandi verk
 Endatafl eftir Samuel Beckett frumsýnt á sunnudag  „Ekki til flóknari veruleiki til að miðla,“ segir
Kristín Jóhannesdóttir leikstjóri  Tvær hátíðarsýningar í tengslum við Listahátíð 14. og 17. maí
Ljósmyndir/Geirix
Sannindi Leikarar í Endatafli: Efri röð f.v.: Stefán Jónsson í hlutverki Nagg, Þór Tuliníus í hlutverki Clov, Harpa Arnardóttir sem Nell og Þorsteinn Bach-
mann í hlutverki Hamm. Kristín leikstjóri segir stór og mikil sannindi í verkum Becketts sem hverjum manni sé hollt að hlusta á og hugsa um.
Faxafeni 14, 108 Reykjavík | Sími 551 6646 | Laura Ashley á Íslandi | Opið virka daga 10-18, laugard. 11-15
Vor og sumar 2015