Morgunblaðið - 12.06.2015, Blaðsíða 32

32 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 2015
Í dag eru liðin
100 ár frá fæðingu
Bjarna Vilhjálms-
sonar, cand. mag.,
þjóðskjalavarðar.
Bjarni var mikið af-
mælisbarn og þegar
hann lifði vildi hann
minnast afmælis-
dags síns. Bjarni
fæddist í Hátúni á
Nesi í Norðfirði. Nú
er Hátún Hlíðar-
gata 33 í Neskaupstað. Foreldr-
ar hans voru hjónin í Hátúni,
Kristín Árnadóttir frá Græna-
nesi og Vilhjálmur Stefánsson
frá Hofi. Grænanes og Hof eru í
Norðfjarðarsveit.
Stefán Pjetursson, samstarfs-
maður Bjarna, sagði í afmælis-
grein: „Hirði ég ekki að rekja
ættir hans enda finnst mér það
skipta miklu meira máli hvað
menn eru af sjálfu sér en af for-
feðrum eða formæðrum. En hafi
hann fengið skapgerð sína og
gáfur að einhverju leyti frá þeim
hefur það vissulega verið gott
fólk og vel gert um marga hluti.“
Á hundrað ára afmælisdegi
hans er rétt að horfa til baka og
hugsa um veðrið þegar hann
fæddist. Til eru upplýsingar um
veður á Seyðisfirði og Teigar-
horni við Berufjörð þennan dag.
Á Seyðisfirði var kl. 13 austan
fjögur vindstig, léttskýjað og hiti
9,8 stig. Á Teigarhorni var sama
dag kl. 15 logn, alskýjað og hiti
5,1 stig. Á Nesi í Norðfirði hefur
væntanlega verið meinlaust veð-
ur – en ekki gott að segja hvort
sólskin hefur verið eins og á
Seyðisfirði eða alskýjað eins og á
Teigarhorni. Daginn áður var
suðvestan hvassviðri á Seyðis-
firði og hiti var 10,3 stig.
Aðfaranótt þess dags sem
Bjarni fæddist dreymdi móður
hans Bjarna Gíslason formann á
vélbátnum Báru, sem var í eigu
Ingvars Pálmasonar útgerðar-
manns á Norðfirði og síðar al-
þingismanns. Þá nótt fórst
Bjarni við fjórða mann á báti sín-
um. Sá Bjarni sem hér um ræðir
hafði róið með Vilhjálmi föður
Bjarna Vilhjálmssonar árið áður
og eftir honum var hinn nýfæddi
Bjarni nefndur við skírn.
Bjarni var fimmti í ellefu al-
systkina hópi sem upp komust.
Að auki voru fjögur hálfsystkini,
börn Vilhjálms og Sveinhildar
Hildibrandsdóttur fyrri konu
Vilhjálms. Enn fremur var hálf-
systir þeirra, dóttir Sveinhildar
af fyrra hjónabandi hennar.
Jóhannes Stefánsson, vinur
Bjarna, skrifaði svo um uppvaxt-
arár þeirra á Norðfirði: „Það var
mikið líf á uppvaxtarárum okkar
í Tröllaneshverfinu og inn á
Strönd. Mikill fjöldi báta, skúra,
fiskreita og bryggja. Börnin fóru
ung að hjálpa til við útgerðina.
Heimilin voru barnmörg. Alltaf
nógir leikir, fara í húsbolta, slag-
bolta, felingaleik, rúlla gjörð,
Hróa Hött inn á
Villatúni og margt
fleira. Krakkarnir
komu oft saman frá
Mel, Stóra-Trölla-
nesi, Hátúni, Hin-
rikshúsi, Framnesi,
Valdemarshúsi,
Bjarnarborg, Lár-
usarhúsi og inn að
Jakobshúsi.“
Æskuárin liðu og
unglingsárin tóku
við. Bjarni hélt til Akureyrar í
Menntaskóla. Valdemar V.
Snævarr skólastjóri „… reri að
því öllum árum að Bjarni færi í
menntaskóla …“ Til Akureyrar
hélt Bjarni með Stefáni, syni
skólastjórans. Líklega hefur
skólastjórinn talið að drengurinn
gæti ekki orðið sjómaður.
Bjarni skrifaði eitt sinn um
ferðina til Akureyrar: „Þó að
mér hafi vissulega fylgt góðar
óskir alls heimafólks úr garði,
eru mér þó minnisstæðastar fyr-
irbænir og blessunaróskir ömmu
minnar við þessa fyrstu heiman-
för mína til vetrardvalar á nýjum
stað, þar sem ég vissulega sá
nýjan himin og nýja jörð.“
Í danska bænum á Akureyri
opnaðist fyrir Bjarna nýr heim-
ur. Allt var miklu stærra en á
Norðfirði sem þá var orðinn
Neskaupstaður. Bjarna var vel
tekið af Sigurði Guðmundssyni
skólameistara og varð meðal
hans uppáhaldsnemenda. Sig-
urður Bjarnason, skólabróðir
Bjarna, sagði um hann: „Hin
skýra hugsun og glögga greind
hans naut sín strax á námsárum
hans. Hann var frábær íslenzk-
umaður og er engum gert rangt
til, þótt sagt sé að hann hafi
skarað fram úr öllum er með
honum voru í menntaskóla á því
sviði. En hann var jafnframt
mjög alhliða námsmaður og jafn-
vígur á tungumál sem talna-
speki.“
Víst er að áhrif Sigurðar
skólameistara settu mark sitt á
Bjarna. Bjarni launaði meistara
sínum vistina með því að skrifa
grein um hann, „Orðasmíð Sig-
urðar skólameistara“. Eftir
skólavistina hjá Sigurði lagði
Bjarni stund á íslensk fræði í
Háskóla Íslands, sem þá var í Al-
þingishúsinu. Þá voru íslensk
fræði fjölþætt námsgrein, mál-
fræði, bókmenntir og saga. Mál-
fræði var höfuðnámsgrein
Bjarna og lauk hann námi sínu
með kandidatsritgerð um „Ný-
yrði í stjörnufræði Ursins“ þ.e. í
þýðingu Jónasar Hallgrímsson-
ar, skálds og náttúrufræðings.
Vissulega urðu íslensk fræði
starfsvettvangur Bjarna. Fyrst
kennsla og útgáfustörf en síðar
skjalavarsla með útgáfustörfum.
Mestu stórvirkin í útgáfustarf-
inu voru Þjóðsögur Jóns Árna-
sonar í sex bindum, sem hann
vann í samvinnu við Árna Böðv-
arsson. Einn merkasti þjóð-
sagnafræðingur Evrópu á síð-
ustu öld, írski fræðimaðurinn
Séamus Ó Duilearga, hefur látið
þau ummæli falla að Þjóðsögur
Jóns Árnasonar væru þjóð-
sagnasafn sem ætti engan sinn
líka í víðri veröld. Þótti þeim
Bjarna og Árna hrósið gott.
Þessi þjóðsagnaútgáfa var ekki
sú eina sem Bjarni vann að því
að síðar gaf hann út Þjóðsögur
Ólafs Davíðssonar í 4 bindum.
Litlu minna verk var Íslenskt
málsháttasafn, sem hann vann í
samvinnu við Óskar Halldórs-
son. Um aðrar útgáfur er of
langt að telja hér.
Útgáfustörfum fylgir gjarnan
að fylgja verki úr hlaði með
greinargerð í formála verksins.
Ekki síður fylgir þeim nákvæm
vinnsla í atriðisorða- og nafna-
skrá. Þannig var 6. bindi Þjóð-
sagna Jónas Árnasonar atriðis-
orða- og nafnaskrá sem hefur
reynst notadrjúg við lestur og
rannsóknir á þjóðsagnasafninu.
Einn var sá þáttur í lífi Bjarna
sem honum þótti skemmtilegur,
þótt fæðing verksins væri erfið.
Það var að rita stutta greinar um
efni á fræðasviði sínu. Þar ber
hæst tvær greinar. Önnur þeirra
er „Hugljómun um Kölska“, þar
sem hann færði rök fyrir því að
kölski væri ekki sá er flestir
héldu, fulltrúi hinna illu afla,
heldur væri hann hinn spottsami
stríðnispúki. Hin greinin fjallaði
um orðasambandið „Við borð lá“.
Þar færði hann rök fyrir því að
orðasambandið komi ekki úr sjó-
mannamáli, við borð í skipi, held-
ur úr spilamáli þar sem við borð
lá það, sem lagt var undir í spili.
Um þá grein sagði Kristján Eld-
járn í bréfi: „… ég held að allir
muni fallast á að þú hefur komist
að réttri niðurstöðu. Sem betur
fer mun ég halda áhuga mínum á
orðum og orðasamböndum máls-
ins. Satt að segja held ég að mér
þyki alltaf meira og meira gaman
að lífi málsins eftir því sem
lengra líður á ævina.“
Jóhannes Nordal sagði um
Bjarna og störf hans: „Hann var
sannur arftaki þeirra kynslóða
fræði- og lærdómsmanna,
margra nú ónafngreindra, sem
varðveitt hafa og ávaxtað menn-
ingararf íslenzku þjóðarinnar.
Eins og þeir vann hann verk sín í
kyrrþey og hugsaði um það eitt
að skila verðmætum fortíðar sem
bezt í hendur nýrra kynslóða.“
Lífstarf sitt vann Bjarni í
Safnahúsinu við Hverfisgötu.
Húsakynni heimilisins voru tak-
mörkuð og börnin fjögur þurftu
sitt. Því voru útgáfustörfin oft
unnin í sölum Landsbókasafns.
Síðar fékk hann fast starf sem
skjalavörður í Þjóðskjalasafni.
Að lokum varð hann þjóðskjala-
vörður þar til aldur bauð að láta
af starfi. Þar var starfsvettvang-
urinn allt frá dögum Snorra í
„Reykjaholtsmáldaga“ til skjala
frá ríkisstofnunum nútímans.
Ánægðastur var Bjarni þegar
gömul skjöl skiluðu sér í safnið.
Má þar nefna skjöl er vörðuðu
Ísland fyrir 1814 og komu frá
Noregi árið 1974.
Auk embættisstarfa tók hann
að sér ýmis önnur störf með set-
um í nefndum. Má þar nefna ís-
lenska málnefnd, örnefnanefnd
og landsprófsnefnd: Hann var
einnig forseti Þjóðvinafélagsins
og ritari hugvísindadeildar Vís-
indasjóðs. Ekki má gleyma að-
stoð við útgáfur þar sem hans
var ekki getið; prófarkalestur
skáldagna. Það varð mjög sér-
stakt samband þeirra Bjarna og
Indriða G. Þorsteinssonar. Þeg-
ar ný skáldsaga Indriða var
komin út kom hann með viskí-
flösku með þökk fyrir aðstoðina.
Ein slík fór fyrir lítið því hún var
geymd þar til allur kengur var úr
víninu.
Bjarni var ekki einn í lífs-
hlaupi sínu. Hann kvæntist
Kristínu Eiríksdóttur, sem hafði
flust til Reykjavíkur frá Hest-
eyri í Jökulfjörðum. Um Krist-
ínu sagði Ragna Jónsdóttir vin-
kona þeirra hjóna: „Kristín er
mannkostakona, ræktarsöm og
nærgætin.“ Þau gengu í hjóna-
band hinn 3. júlí 1943. Hjóna-
vígslan fór fram á Lokastíg 13 í
Reykjavík, þar sem sr. Stefán
Snævarr dvaldi á sinodus. Ekki
var í mörg hús að venda fyrir
ung hjón. Fyrst bjuggu þau hjá
vinkonu Kristínar, Mildríði Fals-
dóttur, síðan hjá frænda Bjarna,
Ármanni Halldórssyni skóla-
stjóra og konu hans Sigrúnu
Guðbrandsdóttur í fjölbýlishúsi
við Hringbraut. Síðar komust
þau í litla íbúð í kjallara hjá
Brandi bróður Bjarna á Laug-
arnesveginum. Þau eignuðust
sína fyrstu íbúð í fjölbýlishúsi við
Lönguhlíð árið 1949. Kristín
sagði það sinn stærsta sigur í líf-
inu að hafa eignast íbúð með
baði. Lengst af stóð heimili
þeirra í Grænuhlíð 9. Þangað var
flutt í maí 1957 og þar andaðist
Bjarni hinn 2. mars 1987. Þau
bjuggu heimilið af smekkvísi þar
sem blandað var saman bókum
og málverkum þegar leið á æv-
ina. Það kom í ljós þegar efni
bötnuðu að í Bjarna blundaði
listrænn áhugi. Hreifst hann
mjög af þeim málurum sem
komu fram eftir stríð. Vissulega
var það sérstakt að maður sem
tengdist íslenskri bókmennta-
klassík skyldi dást að íslenskum
módernisma í myndlist. Á heiml-
inu var gestkvæmt, Martha syst-
ir Kristínar þegar hún bjó á
Akranesi, og systkini og ættingj-
ar Bjarna að austan á ferð í
Reykjavík, og þá var spilað,
brids eða lomber.
Sá er þetta ritar er yngsta
barnið sem lengst var heima.
Hann var afskiptalítill faðir, í
bestu merkingu! Það var alltaf
hægt að leita til hans með heima-
nám. Tilsögnin hófleg en um-
fram allt gagnleg og skiljanleg.
Einu sinni útskýrði Bjarni
vandamál fyrir manni; maðurinn
vissi ekki hvenær átti að nota að
og af; svarið var einfalt, „hugs-
aðu bara um hvort kona er aðlað-
andi eða aflaðandi“.
Á síðasta degi lífs síns fór
hann í afmæli til Rögnu Jóns-
dóttur vinkonu sinnar. Hún var
samferða til Akureyrar og út-
skrifaðist með honum úr MA
hálfri öld fyrr. Ragna sagði í
minningargrein: „Svo hélt
Bjarni ræður, vitnaði í Jóns sögu
helga og sagði frá Ingunni nokk-
urri sem var á Hólum ein kvenna
og engum vöskum lærisveininum
lægri í bóklistum. Við töluðum
saman í síma um kvöldið. Þá var
Bjarni farinn að blaða í bókum
sínum og við ræddum svolítið um
Ingunni, það var gott samtal –
svo lagðist lágnættið yfir og
Bjarni var allur.“
Faðir minn var okkur öllum í
fjölskyldunni harmdauði. Við
vorum þakklátt fyrir að hann
hélt góðu vinnuþreki þrátt fyrir
veikindi sem lögðust á hann 49
ára gamlan. Söknuðurinn var
mikill, ekki síst hjá móður okkar.
Hún lifði hann í 22 ár.
Í útfararræðu sagði sr. Arn-
grímur Jónsson: „Hann naut
þess að starfa að fræði- og vís-
indastörfum og var í því sem
öðru iðjusamur, gætinn, vandað-
ur og traustur fræði- og vísinda-
maður. Hann átti einnig afburða-
gott minni. Vott um þetta bera
ritstörf og útgáfustörf hans í ís-
lenzkum fræðum og af skyldum
toga, sem voru mikil að vöxtum,
þótt hann hafi gefið út ein og
önnur mikil rit ásamt öðrum
samstarfs- og fræðimönnum.
Bjarni var merkur maður bæði
af því sem hann vann og var.“
Að lokum kveðjuorð sr. Stef-
áns Snævarr: „Megi minning um
Bjarna Vilhjálmsson heiðrast í
vitund ykkar.“
Vilhjálmur Bjarnason.
Bjarni Vilhjálmsson
þjóðskjalavörður
Aldarminning
✝ Sigurður Hall-grímsson fædd-
ist í Látravík í Eyr-
arsveit á
Snæfellsnesi 25.
maí 1920. Hann lést
1. júní 2015.
Foreldrar hans
voru hjónin Guðrún
Jakobsdóttir hús-
freyja og Hall-
grímur Sigurðsson,
útvegsbóndi í
Látravík. Sigurður var elstur
fimm barna þeirra, en af þeim
lifir yngsti bróðirinn, Jens Jak-
ob, einn eftir. Hin systkinin voru
Sigríður, Ragnhildur og Árni
Jóhannes.
Sigurður lauk gagnfræða-
prófi frá Héraðsskólaum í Reyk-
holti í Borgarfirði og síðar
verslunarprófi úr Verzl-
unarskóla Íslands í Reykjavík.
Að því loknu hélt hann til Bret-
lands árið 1946 og stundaði þar
frekara verslunarnám.
Að því búnu hóf Sigurður
störf sem erindreki hjá Fiski-
félagi Íslands í Reykjavík en rak
erindi félagsins víðs vegar um
landið næstu fjögur árin. Árið
1950 var hann ráðinn til að sjá
um fjármál og rekstur hrepps-
skrifstofunnar í Stykkishólmi og
hafði þann starfa með höndum
um þriggja ára skeið. Eftir það
gerðist hann starfsmannastjóri
og síðar og lengst af skrif-
stofustjóri hjá skipafélaginu
Jöklum hf., og starfaði Sigurður
þar í 15 ár, allt til ársins 1968.
Jafnframt starfi sínu þar stund-
aði Sigurður versl-
unarrekstur um
skeið í félagi við
aðra, sem síðar
varð hlé á, en tók
þann þráð upp aft-
ur á árunum 1970
til 1977.
Sigurður réðst
síðan til starfa hjá
Brunabótafélagi Ís-
lands árið 1968 en
stóð þar við stutt,
því tveimur árum síðar stofnaði
hann eigin bókhaldsþjónustu
sem hann rak næstu 25 árin.
Sigurður kvæntist 28. sept-
ember 1957 eftirlifandi eig-
inkonu sinni, Önnu Ragnheiði
Thorarensen. Ragnheiður er
fædd á Flateyri við Önund-
arfjörð, dóttir hjónanna Ingi-
bjargar Markúsdóttur Thor-
arensen og Ragnars Daníels
Thorarensen. Synir þeirra eru
þrír; Ragnar Thor ljósmyndari,
Hallgrímur Gunnar verkfræð-
ingur og Sigurður Árni sagn-
fræðingur. Ragnar Thor er
kvæntur Ásdísi Gissurardóttur.
Börn þeirra eru Hilmar Þór-
arinn, Elías Ragnar og Ragn-
heiður Mekkin. Hilmar Þór-
arinn er kvæntur Hjördísi Sif
Bjarnadóttur og eiga þau þrjú
börn, Birtu Dís, Atla Þór og
Hjört Þór. Hallgrímur Gunnar
er kvæntur Önnu Þórhalls-
dóttur. Dóttir þeirra er Guðrún
Andrea. Kona Sigurðar Árni er
Margrét Jónsdóttir.
Útförin fer fram frá Áskirkju
í dag, 12. júní 2015, kl. 13.
Það var mikið happ fyrir mig
að fá þann mæta mann Sigurð
Hallgrímsson til að sjá um bók-
hald fyrirtækis míns fyrstu árin
frá stofnun þess.
Sigurður var einstaklega
samviskusamur, nákvæmur og
mikið snyrtimenni.
Hann var sannarlega af
gamla skólanum sem ég kunni
svo vel að meta. Allt handskrif-
að í sjóðbækur og alltaf stóðst
allt varðandi útreikninga og
annað. Ég á Sigurði mikið að
þakka að hafa leitt mig í gegn-
um fyrstu árin mín í fyrirtækja-
rekstri, og hef búið að því allar
götur síðan. Allir hlutir gerðir á
einfaldan hátt (debet og kredit).
Að lokum vil ég þakka Sigurði
þann góða hug og velvild sem
hann sýndi mér á þeim árum
sem við áttum saman. Fjöl-
skyldu Sigurðar sendi ég sam-
úðarkveðju.
Lárus Loftsson.
Sigurður
Hallgrímsson
Morgunblaðið birtir minningargreinar endurgjaldslaust alla
útgáfudaga.
Skil | Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi blaðsins. Smellt á Morgunblaðslógóið í
hægra horninu efst og viðeigandi liður, „Senda inn minningargrein,“
valinn úr felliglugganum. Einnig er hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein
Skilafrestur | Ef óskað er eftir birtingu á útfarardegi verður greinin
að hafa borist eigi síðar en á hádegi tveimur virkum dögum fyrr (á
föstudegi ef útför er á mánudegi eða þriðjudegi).
Þar sem pláss er takmarkað getur birting dregist, enda þótt grein ber-
ist áður en skilafrestur rennur út.
Lengd | Minningargreinar sem birtast í Morgunblaðinu séu ekki
lengri en 3.000 slög. Ekki er unnt að senda lengri grein. Lengri grein-
ar eru eingöngu birtar á vefnum. Hægt er að senda örstutta kveðju,
HINSTU KVEÐJU, 5-15 línur. Ekki er unnt að tengja viðhengi við
síðuna.
Minningargreinar
Innilegar þakkir fyrir samúð, kveðjur og
hlýhug við andlát ástkærs eiginmanns,
föður, tengdaföður, afa og langafa,
PÁLMA KRISTINS JÓHANNSSONAR,
Sléttuvegi 13,
Reykjavík.
.
Ólafía Jóhanna Bjarnadóttir,
María Pálmadóttir, Sverrir Þórarinn Sverrisson,
Jóhann Bjarni Pálmason, Stella Önnud. Sigurgeirsd.,
Pálmi Gautur Sverrisson, Lilja Sif Þorsteinsdóttir,
Ólöf Þóra Sverrisdóttir,
Salka Þorgerður Jóhannsd. Stelludóttir,
Markús Máni og Matthildur María Ólafarbörn,
Áskell Einar Pálmason.
Kæru ættingjar og vinir.
Hjartans þakkir fyrir þá vináttu og hlýhug
sem okkur fjölskyldunni hefur verið sýnd
við andlát og útför elskulegs föður okkar,
tengdaföður, afa og langafa,
BJÖRNS GÚSTAFSSONAR
frá Ásbyrgi, Djúpavogi,
síðast til heimilis á Höfða,
hjúkrunar- og dvalarheimili
á Akranesi.
Sérstakar þakkir viljum við færa starfsfólki Höfða fyrir einstaka
umönnun sem hann varð aðnjótandi, og hlýju til okkar
fjölskyldunnar.
.
Hilmar Björnsson, Hanna Rúna Jóhannsdóttir,
Lea H. Björnsdóttir, Aðalsteinn Sigurgeirsson,
Jón Valdimar Björnsson, Selma Guðmundsdóttir,
Sigrún Björnsdóttir, Júlíus Ólafsson,
Hreinn Björnsson, Ingibjörg J. Ingólfsdóttir,
Hlíf Björnsdóttir, Magnús F. Ingólfsson
og fjölskyldur.