Læknablaðið - 01.09.2015, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2015/101 395
R i T S T J Ó R n a R G R E i n
Börn og unglingar hafa aukið þyngd sína
jafnt og þétt frá því 1970-80 og má tala
um alþjóðlegan faraldur í því samhengi.
Hlutfall barna með ofþyngd og offitu hefur
víða þrefaldast í Norður-Evrópu á þessum
tíma, þó svo að tölur síðustu 6-8 ára hafi
gefið ástæðu til bjartsýni þar sem aukn-
ingin hefur nú stöðvast í mörgum löndum.
Fjöldi þeirra barna sem er of þungur er þó
mikill. Í samfélögum Norður-Evrópu er
allt að fimmtungur barna of þungur.1 Börn
með ofþyngd og offitu hafa mikla tilhneig-
ingu til að sitja uppi með sama vanda og
fullorðnir, það er offita vex iðulega ekki af
börnum. Að fyrirbyggja ofþyngd og offitu
meðal barna er því mikið keppikefli. Hins
vegar eigum við mikið ólært í þeim efnum
enn og á það líka við um hvernig best er
staðið að meðferð þeirra barna sem eiga
við þessi vandamál að etja.2 Ljóst er þó að
vandinn á sér mjög samsetta skýringu og
lausn hans er fjölþætt.
Ofþyngd og offita fullorðinna er skil-
greind með líkamsþyngdarstuðli (LÞS) 25
kg/m2 og 30 kg/m2. Hjá börnum er ekki
hægt að nýta einstakar tölur þar sem börn
eru í vexti og LÞS eykst með aldri. Því þarf
að notast við kynsértækar kúrfur fyrir LÞS
þar sem hægt er að skrifa inn LÞS á móti
aldri. Inn á þessar kúrfur (gjarnan percen-
tilkúrfur eða SD-kúrfur) eru svo gjarnan
ritaðar línur sem skilgreina ofþyngd og
svo offitu. Mörg lönd (þar á meðal Ísland)
notast við alþjóðlegar skilgreiningar Inter-
national Obesity Task Force (IOTF), þar
sem skilgreiningar á ofþyngd og offitu eru
tengdar skilgreiningunni hjá fullorðnum
við 18 ára aldur.
LÞS hefur sína annmarka, gefur takmark-
aðar upplýsingar um líkamssamsetningu
og engar upplýsingar um fitudreifingu.
Hár LÞS skýrist þó venjulega af of miklum
fitumassa hjá börnum og við höfum séð í
Vaxtarrannsóknni í Björgvin (vekststudien.
no), sem undirritaður er ábyrgur fyrir, að
samsvörun LÞS við önnur þyngdartengd
líkamsmál, svo sem mittismál, mittismál/
hæð og húðfellingar, eru sterk og sterkust
milli LÞS og mittismáls.3 Gagnlegt er, eink-
um í rannsóknum, að notast við LÞS SDS,
þar sem leiðrétt er fyrir aldri. Bent hefur
þó verið á að notkun LÞS SDS hjá þyngstu
börnunum getur verið varhugaverð þar
sem efstu SD-línurnar geta verið mjög
sveigðar upp á við, og stór breyting í LÞS
getur af sér litla breytingu í LÞS SDS.4
Þrátt fyrir umrædda annmarka er
notkun LÞS til að meta þyngd barna mjög
útbreidd, bæði í fyrirbyggjandi starfsemi
heilsugæslunnar, til að greina þá einstak-
linga sem sýna hraða þróun þyngdar, og
sérfræðiþjónustunni, þá sérstaklega til að
meta áhrif meðferðar sem gefin er börnum
með offitu. Ástæðan fyrir vinsældum LÞS
er aðgengileiki og einfaldleiki, það er að
auðvelt er að mæla hæð og þyngd og slíkar
upplýsingar höfum við oftast tiltækar.
Aukið mittismál hjá börnum hefur verið
tengt aukinni blóðfitu, háum blóðþrýstingi,
hækkuðum fastandi insúlínmælingum
og hættu á lifrarfitu. Mæling á mittismáli
er hluti af skilgreiningu International
Diabetes Federation á efnaskiptavillu.5
Þrátt fyrir þetta eru mælingar á mittismáli
eða mitti/hæð hlutfallinu ekki útbreiddar.
Hluti af skýringunni er mögulega skortur
á aðgengilegum vaxtarkúrfum, en þar sem
mittismál eykst með aldri þarf að styðjast
við slíkar. Eitt af markmiðum Vaxtarrann-
sóknarinnar í Bergen var einmitt að finna
slík viðmiðunargildi. Annað er að slík
mæling krefst einnig lítilsháttar skól-
unar, en þó að mæling á mittismáli sé
einföld er mikilvægt að fylgja þar staðlaðri
aðferðafræði. Talsvert meiri breytileiki er
á milli endurtekinna mælinga mittismáls
sem framkvæmdar eru af sama einstak-
lingi eða milli mismunandi einstaklinga
en til dæmis hæðar. Mælingar á mittismáli
eru því í dag helst gerðar á sérhæfðum
göngudeildum (til dæmis offitudeildum)
eða í rannsóknum þar sem vel þjálfaðir
starfsmenn framkvæma mælingarnar.
Vegna takmarkana LÞS og tengsl
mittismáls við iðrafitu og áhættuþætti
hjarta- og æðasjúkdóma, er eðlilegt að
bæta við mælingu á mittismáli þegar við
metum börn og unglinga sem eiga við
offituvandamál að etja. Þetta á sérstaklega
við um þá heilbrigðisþjónustu sem beinist
að börnum með offitu. Grein Ásdísar Evu
Lárusdóttur og félaga, sem getur að líta í
þessu hefti Læknablaðsins, styður þetta. En
á sérhæfðum offitugöngudeildum er einnig
ástæða til að nota tækni sem gefur upplýs-
ingar um hlutfallslegt magn líkamsvefja og
þarmeð beina mælingu á fitumassa, einsog
BIA (viðnámsmæling) og DXA (tvíorku-
dofnunarmæling).
Greinin minnir okkur ennfremur á að
offita er heilbrigðisvandamál hjá börnum
og unglingum, vandamál sem reyndar
krefst aðgerða á mörgum sviðum sam-
félagsins þar sem vandinn, og þarmeð
lausn hans, er margþætt úrlausnarefni.
Heimildir
1. Lobstein T. Prevalence And Trends Across The World.
In M.L. Frelut (Ed.), The ECOG’s eBook on Child and
Adolescent Obesity. 2015. ebook.ecog-obesity.eu
2. Oude Luttikhuis H, Baur L, Jansen H, Shrewsbury VA,
O’Malley C, Stolk RP, et al. Interventions for treating obe-
sity in children. Cochr Datab Syst Rev 2009, Issue 1. Art.
No.: CD001872.
3. Brannsether B, Eide GE, Roelants M, Bjerknes R, Júlíusson
PB. Interrelationships between anthropometric variables
and overweight in childhood and adolescence. Am J Hum
Biol 2014; 26: 502-10.
4. Woo JG. Using body mass index Z-score among severly
obese adolescents: A cautionary note. Int J Ped Obes 2009;
4: 405-10.
5. The IDF consensus definition of the metabolic syndrome
in children and adolescents. International Diabetes
Federation 2007. idf.org/webdata/docs/Mets_definition_
children.pdf – ágúst 2015.
How should obesity be measured in childhood?
Pétur b. júlíusson MD, PhD
Consultant Pediatric Endocrinologist/Postdoctor
Department of Paediatrics, Haukeland University Hospital,
bergen, Norway
Pétur B.
Júlíusson
innkirtla- og efnaskiptalæknir
á barnadeild Haukeland-
háskólasjúkrahússins í Bergen
í Noregi
petur.juliusson@uib.no
http://dx.doi.org/10.17992/lbl.2015.09.38
Hvernig er best að mæla offitu barna?
Virk innihaldsefni: Hver stök innöndun gefur skammt (skammt sem fer í gegnum
munnstykkið) sem er 65 míkróg af umeclidiniumbrómíði sem jafngildir 55 míkróg
af umeclidiniumi og 22 míkróg af vílanteróli (sem trífenatat). Hjálparefni með
þekkta verkun: Hver skammtur inniheldur u.þ.b. 25 mg af laktósa (sem einhýdrat).
Ábendingar: ANORO er ætlað til notkunar sem berkjuvíkkandi viðhaldsmeðferð gegn
einkennum hjá fullorðnum sjúklingum með langvinna lungnateppu. Skammtar og
lyfjagjöf: Skammtar: Fullorðnir: Ráðlagður skammtur er ein innöndun af ANORO
55/22 míkróg einu sinni á dag á sama tíma dag hvern til að viðhalda berkjuvíkkun.
Sérstakir sjúklingahópar: Aldraðir sjúklingar: Ekki er þörf á skammtaaðlögun hjá
sjúklingum eldri en 65 ára. Skert nýrnastarfsemi: Ekki er þörf á skammtaaðlögun
hjá sjúklingum með skerta nýrnastarfsemi. Skert lifrarstarfsemi: Ekki er þörf á
skammtaaðlögun hjá sjúklingum með væga eða miðlungsalvarlega skerðingu á
lifrarstarfsemi. Notkun ANORO hefur ekki verið rannsökuð hjá sjúklingum með
alvarlega skerðingu á lifrarstarfsemi og skal gæta varúðar við notkun þess. Börn:
Notkun ANORO við ábendingunni langvinnri lungnateppu á ekki við hjá börnum
(yngri en 18 ára). Lyfjagjöf: ANORO er aðeins til innöndunar. Frábendingar: Ofnæmi
fyrir virku efnunum eða einhverju hjálparefnanna. Aukaverkanir: Nefkoksbólga
(9%) var algengasta aukaverkunin sem greint var frá við notkun umeclidiniums/
vílanteróls í klínískum rannsóknum. Aðrar algengar aukaverkanir (≥1/100 til 1/10):
Höfuðverkur, þvagfærasýking, skútabólga, kokbólga, efri öndunarfærasýking,
hósti, verkur í munnkoki, munnþurrkur og hægðatregða.Upplýsingar um
aukaverkanir, milliverkanir, varnaðarorð og önnur mikilvæg atriði má nálgast
í sérlyfjaskrá – www.serlyfjaskra.is. Pakkningar og hámarksverð í smásölu
(október 2014): 1 innöndunartæki, 30 skammtar. R, G, 11.683 kr. ATC-flokkur:
R03AL03. Markaðsleyfishafi: Glaxo Group Limited. Fulltrúi markaðsleyfishafa er
GlaxoSmithKline ehf. Þverholti 14, 105 Rvk. Sími 530 3700. Dagsetning síðustu
samantektar um eiginleika lyfsins: 08.05.2014
Aukaverkanir má tilkynna á vef Lyfjastofnunar - www.lyfjastofnun.is/Aukaverkanir/tilkynna eða til GlaxoSmithKline í síma 530 3700.
IS/UCV/0005/14a Október 2014
®
(umeclidinium/vílanteról)
®
Anoro® Ellipta® 55 míkróg/22 míkróg innöndunarduft, afmældir skammtar
Ný samsett berkjuvíkkandi viðhaldsmeðferð
gegn einkennum hjá fullorðnum sjúklingum með
langvinna lungnateppu.