Læknablaðið - 01.09.2015, Blaðsíða 12

400 LÆKNAblaðið 2015/101
Markmið rannsóknarinnar var annars vegar að finna þann
mælikvarða á offitu barna sem hafði mest forspárgildi um frávik
í blóðgildum. Hins vegar að fá heildstæða mynd af frávikum í
efnaskiptum barna með offitu með því að skoða algengi frávika
í blóðgildum hjá börnum sem vísað hefur verið til Heilsuskóla
Barnaspítalans.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var afturskyggn lýsandi og náði til allra barna sem
leitað höfðu til Heilsuskóla Barnaspítalans á tímabilinu frá 1.
janúar 2011 til 15. mars 2013 (n=181). Upplýsingatæknisvið Land-
spítalans tók saman þær mælingar sem teknar höfðu verið í fyrsta
viðtali í Heilsuskólanum, það er að segja hæð, þyngd, BMI, mittis-
mál og niðurstöður blóðrannsókna. Hæð var mæld í sentimetrum
með stafrænum veggföstum hæðarmæli (Ulmer Stadiometer, Prof.
Heinze). Þyngd var mæld í kílógrömmum á viðurkenndri vog
(Marel, gerð C2) og voru þátttakendur í léttum fatnaði en skó-
lausir. Mittismál var mælt á bert hold eða yfir þunnan bol miðja
vegu milli mjaðmakambs og rifjaboga.16 Í samvinnu við norsku
rannsakendurna voru staðalfráviksstig reiknuð út frá norskum
staðalfrávikum fyrir mittismál og mittismál/hæð. Allar blóðrann-
sóknir sem teknar voru innan 6 mánaða fyrir eða eftir fyrsta viðtal
í Heilsuskólanum voru skoðaðar og leitað var eftir mælingum á
insúlíni, glúkósa, lifrarensíminu alanín-amínótransferasa (ALAT),
skjaldvakahormóni (TSH), fríu týroxíni (frítt T4), kólesteróli, þríglý-
seríðum og háþéttnifitupróteini (HDL). Ef einstaklingur hafði
farið í fleiri en eina blóðrannsókn á tímabilinu var sú notuð sem
tekin var sem næst fyrsta viðtali í Heilsuskólanum. Ef einhverjar
upplýsingar vantaði eða frávik komu fram í blóðrannsóknum var
viðkomandi einstaklingum flett upp í Sögukerfi Landspítalans og
frekari upplýsinga leitað. Í rannsókninni voru greiningarnar fitu-
lifur og alvarleg insúlínhækkun flokkaðar sem alvarleg frávik.
Einstaklingur taldist hafa greininguna fitulifur ef ómun af kviðar-
holi benti til fitusöfnunar í lifur en aðeins þau börn sem höfðu
hækkun á ALAT í blóði yfir 45,0 U/L voru send í ómun á röntgen-
deild Landspítalans. Einstaklingur taldist hafa alvarlega insúlín-
hækkun (hyperinsulinemia) ef fastandi seruminsúlín var hærra en
50 µU/L. Önnur frávik voru til dæmis væg insúlínhækkun, ALAT-
hækkun án fitulifrar, einhliða TSH-hækkun og blóðfituröskun.
Einstaklingur var útilokaður frá rannsókninni ef upplýsingar um
hæð eða þyngd vantaði.
Öll gögn voru færð inn í Microsoft Excel 2010. Við tölfræðilega
úrvinnslu var forritið SAS Enterprise Guide 4.3 notað. Fylgni-
greining var notuð til að sýna fylgni mælikvarða á offitu við
blóðgildi. Vegna þess hve tengdir mælikvarðarnir voru var ekki
unnt að nota margbreytu aðfallsgreiningu. T-próf fyrir óháða hópa
voru notuð til að bera börn með alvarleg frávik saman við önnur
börn í úrtakinu. Niðurstöður töldust marktækar ef p<0,05. Leyfi
fyrir rannsókninni fengust hjá Vísindasiðanefnd, Persónuvernd og
framkvæmdastjóra lækninga á Landspítala.
Niðurstöður
181 einstaklingi var vísað til Heilsuskóla Barnaspítalans á tíma-
bilinu frá 1. janúar 2011 til 15. mars 2013. Þyngdar- og hæðarmæl-
ingar vantaði fyrir tvö þeirra. Í úrtakinu voru því 179 börn og
unglingar á aldrinum 4 til 18 ára. Tafla I tekur saman upplýsingar
um þátttakendur við fyrstu skoðun í Heilsuskólanum. Evrópsk
viðmið offitu hjá körlum yfir 18 ára aldri eru 94 cm16,17 en 37 af 48
drengjum voru yfir þeim mörkum. Hjá evrópskum konum liggja
mörkin við 80 cm16,17 en 61 af 62 stúlkum voru yfir mörkunum.
Niðurstöður blóðrannsókna, fyrir öll blóðgildi eða hluta þeirra,
voru til fyrir 116 börn (tafla II). Frávik í einu eða fleiri blóðgildum
komu fram hjá 54 börnum (46,6%), hjá 22 drengjum (46,8%) og 32
stúlkum (46,4%) (tafla II). Ellefu börn (9,5%, n=116) náðu grein-
ingarskilmerkjum fitulifrar og/eða alvarlegrar insúlínhækkunar.
Fjögur börn (3,9%, n=102) höfðu staðfesta fitulifur og 28 (28%,
n=100) höfðu insúlínhækkun, þar af 8 (8%, n=100) að því marki
að þörf væri á inngripi (tafla III). Eitt barn var bæði með staðfesta
fitulifur og alvarlega insúlínhækkun þar sem þörf var á inngripi.
Enginn hafði TSH-hækkun og frítt T4 lækkun sem bent gat til van-
starfsemi skjaldkirtils.
64 þátttakendur höfðu bæði mælingar á mittismáli og insúlíni.
Þessi hópur var borinn saman við þá þátttakendur sem aðeins
höfðu insúlínmælingu en ekki mittismál. Ekki var marktækur
munur milli hópanna á seruminsúlíni, aldri, hæð, þyngd, BMI
eða BMI-SDS. Við frekari úrvinnslu á niðurstöðum tengdum
seruminsúlíni var hópurinn sem hafði báðar mælingarnar aðeins
skoðaður.
Mittismál barna með alvarlegt frávik var 17,1 cm (0,2 SDS) meira
en annarra þátttakenda í Heilsuskólanum og BMI var 5,3 kg/m2
(0,6 BMI-SDS) hærra. Þar sem BMI-SDS eru stöðluð fyrir aldri sýnir
marktækt hærra BMI-SDS hjá þeim sem hafa alvarleg frávik að þau
eru feitari en aðrir þátttakendur, óháð aldri.
Samkvæmt fylgnigreiningu á okkar einsleita úrtaki hafði ald-
ursstaðlað mittismál meiri fylgni en BMI-SDS við insúlín, glúkósa,
heildarkólesteról, HDL og þríglýseríð (tafla IV). Þekkt er að margar
af þessum breytur eru aldursháðar.
Umræður
Tæplega helmingur þeirra barna sem komu í Heilsuskólann höfðu
frávik í einu eða fleiri blóðgildum og var hlutfallið milli drengja
og stúlkna jafnt. Þetta er ákaflega hátt hlutfall og er í samræmi
R a n n S Ó k n
Tafla I. Upplýsingar um þátttakendur við fyrstu skoðun í Heilsuskólanum.
Stúlkur Drengir
n Meðaltal ± SD n Meðaltal ± SD
Aldur (ár) 101 11,2 ± 2,9 78 12,1 ± 2,7
Hæð (cm) 101 151,1 ± 15,5 78 157,1 ± 15,6
Þyngd (kg) 101 72,0 ± 23,9 78 78,9 ± 25,5
Þyngd SDS 101 4,6 ± 1,3 78 4,3 ± 1,2
bMI (kg/m2) 101 30,5 ± 5,5 78 31,0 ± 5,0
bMI-SDS 101 3,3 ± 0,7 78 3,7 ± 0,8
Mittismál (cm) 62 101,3 ± 12,4 48 104,1 ± 14,8
Mittismál SDS 62 3,3 ± 0,4 48 2,8 ± 0,3
Mitti/hæð 62 0,66 ± 0,05 48 0,66 ± 0,06
Mitti/hæð SDS 62 3,1 ± 0,3 48 3,0 ± 0,3
bMI (líkamsþyngdarstuðull, body Mass Index), bMI-SDS (staðalfráviksstig bMI)