Læknablaðið - 01.09.2015, Blaðsíða 43

LÆKNAblaðið 2015/101 431
Helgi Tómasson prófessor í hagrann-
sóknum og tölfræði gagnrýnir1 grein
okkar um nýgengi krabbameina íbúa á
háhitasvæðum, sem birtist 2012 í Environ-
mental Health.2 Það er mikilvægt að taka
fram, sem Helgi gerir ekki, að rannsóknir
okkar til þessa dags á tengslum búsetu á
háhita-, hitaveitusvæðum og hættunnar á
krabbameinum eða dánarmeinum vegna
krabbameina eru nú orðnar þrjár og í
þeim öllum notuð Cox-aðhvarfsgreining.2-4
Greinarnar eru birtar í þremur ritrýndum
tímaritum og við höfum auk þessa verið
meðhöfundar að nýlegri grein þar sem
við notuðum gögn af bráðamóttöku
Landspítalans og beittum Cox-aðhvarfs-
greiningu.5 Hvorki ritrýnar eða ritstjórar
sem komu að þessum greinum2-5 hafa gert
athugasemdir við notkun okkar á Cox-að-
hvarfsgreiningunni.
Helgi nefnir ýmiss skondin dæmi um
dellufylgni (spurious correlation), meðal
annars um fylgni milli dánartíðni og
markaðshlutdeildar Ensku biskupakirkj-
unnar í brúðkaupum.6 Við höfum áður
útskýrt að þetta hugtak eigi ekki við um
greinar okkar vegna þess að: 1) við erum
ekki að kanna fylgni (correlation) handa-
hófskennt, og 2) rannsóknartilgáta okkar
um hugsanleg tengsl búsetu á háhitasvæði
og krabbameinshættu er ekki ný og órök-
studd, heldur hafa aðrir rannsakendur
spurt hennar fyrr og reynt að svara henni
á undan okkur.7 Helgi nefnir að í dæminu
um Biskupakirkjuna sé um að ræða tíma-
raðað mynstur sem hann fullyrðir að eigi
samsvörun í grein okkar2 þar sem tíðni
krabbameinanna sé raðað. Þetta er lítt
skiljanleg fullyrðing um atburði í áhorfs-
rannsókn sem byggir á krabbameinsskrá.
Helgi segir að við gefum í skyn að vís-
bendingar séu um að jarðhiti sé áhættu-
þáttur fyrir ákveðin krabbamein.1 Í þessari
fullyrðingu leggur Helgi okkur orð í
munn, við ályktum að aukin tíðni krabba-
meina á háhitasvæðunum miðað við það
sem gerist á samanburðarsvæðunum þurfi
frekari rannsókna við, sem beinast skuli
að efna- og eðlisfræðilegum þáttum sem
nefndir hafa verið í fyrri rannsóknum.2
Helgi talar í löngu máli um nauðsyn
þess að taka tillit til fjölþáttaprófunar (mul-
tiple testing, multiple comparison problems).
Í faraldsfræðilegum rannsóknum með
hækkað áhættuhlutfall vegna allra krabba-
meina kallar það á að reiknuð séu áhættu-
hlutföll einstakra krabbameina í útsetta
hópnum, og að efniviðurinn sé brotinn
upp í smærri einingar eftir kyni og aldri.
Þetta gerðum við í umræddri rannsókn til
upplýsinga, eins og segir í greininni.2 Fyrir
nokkur krabbameinin eru áhættuhlut-
föllin há og ef öryggismörkin innihéldu
ekki einn og tilfellin voru færri en fimm
voru gerðar auknar kröfur um reikninga á
öryggismörkum með stígvélahanka-aðferð
(bootstrap method).2 Við ákváðum að leið-
rétta ekki fyrir fjölþáttaprófun í rannsókn-
inni og greininni,2 enda ríkir ekki um það
almennt samkomulag eða hefð, en einn rit-
rýnir greinarinnar óskaði eftir að minnst
væri á slíkt, og í svari okkar til ritrýnis
og ritstjóra gerðum við breytingar á texta
greinarinnar, með vísan til fyrri umræðna
um að leiðrétting vegna fjölþáttaprófunar
væri ekki þörf.8 Þetta er allt skýrt út og
hægt að lesa í umræðukafla greinarinnar,2
og er líka hægt að kynna sér í for-birtingar
sögu (pre-publication history) greinarinnar
í opnum aðgangi blaðsins (ehjournal.net/
content/11/1/73).
Ályktanir í læknisfræði/faraldsfræði,
til dæmis þegar verið er að meta gamla
læknismeðferð miðað við nýja, lyfleysu
(placebo) miðað við virkt lyf, og þegar verið
er að meta hugsanleg heilsufarsáhrif hjá
þeim sem útsettir eru fyrir umhverfisþátt-
um eða aðstæðum miðað við þá sem ekki
eru útsettir, byggja á samanburði og þar
er notuð tölfræði til að reikna líkur. Hjá
Helga er ekki að sjá samanburðinn, né töl-
fræðilegt mat á honum.
Það er von okkar að þessi síðkomna
gagnrýni1 á rannsókn sem birtist fyrir
þremur árum2 villi lesendum ekki sýn.
Grunsemdir um að búseta á jarðhita/eld-
fjallasvæðum tengist krabbameinshættu
vöknuðu fyrir áratugum síðan. Við höfum
í þremur birtum rannsóknum2-4 skilgreint
sveitarfélög í manntalinu frá árinu 1981
eftir jarðhitavirkni og notkun á heitu vatni
sem útsett svæði og borið þau saman við
tvö samanburðarsvæði sem eru með minni
jarðhitavirkni og/eða yngri hitaveitur og
fundið, með áratuga eftirfylgni ( follow-up)
í Krabbameinsskrá og Dánarmeinaskrá, að
nýgengi krabbameina og dánartíðni vegna
krabbameina er hærri á háhita-, og hita-
veitusvæðunum en á samanburðarsvæð-
unum. Við teljum að rannsóknir okkar gefi
tilefni til frekari rannsókna á þessu efni.
Heimildir
1. Tómasson H. Háhitasvæði og krabbamein: Misskilin töl-
fræði. Læknablaðið 2015; 101: 426-8.
2. Kristbjornsdottir A, Rafnsson V. Incidence of cancer
among residents of high temperature geothermal areas
in Iceland: A census based study 1981 to 2010. Environ
Health 2012; 11: 73-85.
3. Kristbjornsdottir A, Rafnsson V. Cancer incidence among
population utilizing geothermal hot water: A census-
based cohort study. Int J Cancer 2013; 133: 2944-52.
4. Kristbjornsdottir A, Rafnsson V. Cancer mortality and
other causes of death in users of geothermal hot water.
Acta Oncol 2015; 54: 115-23.
5. Gunnarsdottir AS, Kristbjornsdottir A, Gudmundsdottir
R, Gunnarsdottir OS, Rafnsson V. Suvival of patients with
alcohol use disorders discharged from an emergency
department: a population-based cohort study. BMJ Open
2014; 4:e006327.
6. Yule GU. Why do we sometimes get nonsense-correla-
tions between time-series? — A study in sampling and
the nature of time-series. J Royal Stat Soci 1926; 89:1-63.
7. Rafnsson V, Kristbjörnsdottir A. Háhitasvæði og krabba-
mein: Svar við umfjöllun Helga Sigurðssonar og Ólafs G.
Flóvenz. Læknablaðið 2015; 101: 328-30.
8. Rothman KJ. No adjustment are needed for multiple
comparison. Epidemiol 1990; 1: 43-6.
Háhitasvæði og krabbamein:
Svar við umfjöllun Helga Tómassonar
Vilhjálmur
Rafnsson
læknir og prófessor
Aðalbjörg
Kristbjörnsdóttir
doktorsnemi
í lýðheilsuvísindum
U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R